Bookreads: Ένα γουρούνι στους δρόμους των Βρυξελλών υφαίνει το ανθρώπινο δράμα

Αμέσως με έπιασε η ποιητική του γλώσσα. Η “Πρωτεύουσα” είναι ένα μυθιστόρημα παράξενο και πυκνό. Δεν σου αφήνει κανένα περιθώριο να ανασάνεις. Οι λάτρεις της έντονης γραφής θα βρουν κάτι ξεχωριστό εδώ. Η ιστορία ξεκινάει με τον πιο ανορθόδοξο τρόπο αλλά ο Robert Menasse έχει “ύπουλο” σχέδιο το οποίο δεν διαφαίνεται από την αρχή. Η κάθε του πρόταση είναι προσεκτική και μοιάζει με κόκκο μίας τεράστιας παραλίας, μίας παραλίας όμως που από κάτω της κρύβει κάτι το εφιαλτικό. Ο Robert Menasse κάνει χρήση του τρόμου αλλά με τόσο λεπτό τρόπο που δεν το καταλαβαίνεις αμέσως. Ένας αληθινός δεξιοτέχνης, όχι μόνο της γλώσσας, αλλά και της πλοκής.

Στους δρόμους γύρω από την πλατεία Αγίας Αικατερίνης στις Βρυξέλλες ένα γουρούνι τρέχει σαν τρελό σπέρνοντας τον πανικό.Οι ήρωες του μυθιστορήματος δεν πιστεύουν στα μάτια τους· το ζώο εξαφανίζεται απ' το οπτικό τους πεδίο τόσο ξαφνικά όσο εμφανίζεται και τα σενάρια για την προέλευσή του δίνουν και παίρνουν. Το σουρεάλ αυτό ξεκίνημα αμέσως σε κατακεραυνώνει, θέλεις να προχωρήσεις τις σελίδες, κι όμως εδώ είναι η παγίδα που στήνει ο συγγραφέας στον αναγνώστη: οι προτάσεις του είναι πολύ καλοχτισμένες, τόσο καλοτχτισμένες που έπρεπε να βρει ένα δόλωμα για να σε δελεάσει να μπεις μέσα τους, αλλιώς απλά δεν θα το έκανες.

Το κυκλοφοριακό χάος που προκαλεί ο τετράποδος φυγάς αντικατοπτρίζει το πανδαιμόνιο που κυριαρχεί στο εσωτερικό των δαιδαλωδών μηχανισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σ' αυτή τη σύγχρονη Βαβέλ, συναντάμε τη φιλόδοξη Φένια Ξενοπούλου, πρώην ανώτερη υπάλληλο στην Επιτροπή Εμπορίου, η οποία μετατίθεται, κόντρα στις επιδιώξεις της, στη Γενική Διεύθυνση Πολιτισμού. Η Φένια είναι μία εντελώς παράταιρη χαρακτήρας, από την έννοια πως δεν έχει τίποτα το ηρωικό εντός της. Το μόνο που την απασχολεί είναι ο εαυτός της και το πως θα ανέλθει στην τροφική αλυσίδα της Ε.Ε. και των δαιδαλωδών επιτροπών της Κομισιόν. Τα σχόλια που κάνει ο Menasse για την Ελλάδα σε χτυπάνε αμέσως κάτω από τη ζώνη, κι αυτό με όχημα τη Φένια.

Αναζητώντας τρόπο διαφυγής από τον "άχρηστο" τομέα του πολιτισμού, η Φένια αποφασίζει, παρά τις έντονες αντιδράσεις, να προωθήσει την παράτολμη ιδέα του βοηθού της Μάρτιν Ζούσμαν: ν' ανακηρυχθεί επισήμως το Άουσβιτς ως η "γενέτειρα" της Ένωσης στο πλαίσιο των εορτασμών του πεντηκοστού της ιωβηλαίου και να συγκεντρωθούν εκεί οι εναπομείναντες επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Σίγουρα η ιστορία είναι περίπλοκη αλλά όμως η ιδέα πίσω της είναι πολύ απλή και μπορεί κανείς να τη δει να συμβαίνει γύρω του κάθε στιγμή στο αστικό περιβάλλον: η ανθρώπινη φύση είναι ελαττωματική κατά τα θεωρητικά πλαίσια, αναζητά μόνο την εξουσία και την επιβίωση.

Στο μεταξύ, ο αστυνόμος Α' Εμίλ Μπρυνφό προσπαθεί να ξεμπλέξει το κουβάρι της "υπόθεσης Άτλας", μιας δολοφονίας που έλαβε χώρα την ώρα που το γουρούνι έκανε την εμφάνισή του και την οποία συγκαλύπτουν υψηλά ιστάμενα πρόσωπα. Με καυστικό τόνο, ο Menasse συνθέτει μια πολυπρόσωπη, σκοτεινή σάγκα της γκροτέσκας γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, συνδέοντας ευρηματικά τις αγωνίες της καθημερινής ζωής με την παρατεταμένη κρίση ταυτότητας της ευρωπαϊκής ηπείρου. Το βιβλίο θα μπορούσε άνετα να σκηνοθετηθεί σαν μία όπερα της δεκάρας, θα μπορούσε πολύ εύκολα να είναι σενάριο του Τσάρλι Κάουφμαν. Η “Πρωτεύουσα” είναι ένα μυθιστόρημα που δεν σου αφήνει κανένα περιθώριο να το αμφισβητήσεις γιατί πολύ απλά δεν έχει καμία πρόθεση προσποίησης, μας δείχνει ακριβώς αυτό που είναι στην απέναντι πλευρά του δρόμου.

Τελικά όμως το ερώτημα που θέτει ο Menasse είναι αν όντως ο άνθρωπος δεν είναι κάτι παραπάνω από ένα ζώο μέσα σε υφάσματα, ένα σώμα παλλόμενο γεμάτο αίμα και χωρίς καμία ψυχή. Και τελικά γιατί αυτό πρέπει να είναι απαραιτήτως κάτι λάθος; Ο αρνητικός ανθρωπισμός του Menasse βαθιά μέσα του είναι απόλυτα τρυφερός και έχει την κατανόηση ενός πραγματικού δημιουργού.