Αλκοόλ, σωματικά υγρά και παραισθησιογόνα: Το τελετουργικό «κοκτέιλ» των αρχαίων Αιγυπτίων

Είναι η πρώτη φορά που οι επιστήμονες κατάφεραν να εντοπίσουν χημικές υπογραφές των υγρών που πίνονταν από κούπες διακοσμημένες με το κεφάλι του Βησά (Bes), ενός αρχαίου αιγυπτιακού θεού της γονιμότητας, της προστασίας, της φαρμακευτικής θεραπείας και του μαγικού εξαγνισμού. Τα αγγεία σε σχήμα Βησά παράγονταν για μεγάλο χρονικό διάστημα στην Αίγυπτο, αλλά μόνο ένας περιορισμένος αριθμός έχει διασωθεί.

Τα νέα ευρήματα, που δημοσιεύθηκαν στις 13 Νοεμβρίου στο περιοδικό Scientific Reports, προέκυψαν από τη μελέτη των υπολειμμάτων μέσα σε μια σωζόμενη κούπα Βησά που εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο Τέχνης της Τάμπα στη Φλόριντα των ΗΠΑ.

Φως στις αρχαίες τελετουργίες

«Εδώ και πολύ καιρό, οι αιγυπτιολόγοι κάνουν εικασίες για τις κούπες με το κεφάλι του Βησά και το τι είδους ποτό θα περιείχαν: ιερό νερό, γάλα, κρασί ή μπύρα», δήλωσε ο συν-συγγραφέας της μελέτης Branko van Oppen, επιμελητής ελληνικής και ρωμαϊκής τέχνης στο Μουσείο Τέχνης της Τάμπα . «Οι ειδικοί δεν γνώριζαν αν αυτές οι κούπες χρησιμοποιούνταν στην καθημερινή ζωή, για θρησκευτικούς σκοπούς ή σε τελετές μαγείας».

Η έρευνα, που συμπεριλάμβανε χημικές αναλύσεις και αναλύσεις DNA, αποκάλυψε επίσης για πρώτη φορά την παρουσία φυτών με ψυχοτρόπες και φαρμακευτικές ιδιότητες μέσα σε αιγυπτιακή κούπα, επικυρώνοντας έτσι τόσο τις γραπτές καταγραφές όσο και τους μύθους που σχετίζονται με τις αρχαίες αιγυπτιακές τελετουργίες, δήλωσε ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Davide Tanasi, καθηγητής και διευθυντής του Ινστιτούτου Ψηφιακής Εξερεύνησης στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα.

«Η θρησκεία είναι μία από τις πιο συναρπαστικές και αινιγματικές πτυχές των αρχαίων πολιτισμών», ανέφερε ο Tanasi. «Με αυτή τη μελέτη, βρήκαμε επιστημονική απόδειξη ότι οι αιγυπτιακοί μύθοι έχουν κάποιου είδους αλήθεια και μας βοηθά να ρίξουμε φως στις ελάχιστα κατανοητές τελετουργίες που πιθανότατα γίνονταν στους θαλάμους του Βήσα στη Σακκάρα, κοντά στις Μεγάλες Πυραμίδες της Γκίζας».

«Οι κούπες του Βησά δεν ήταν συνηθισμένα αντικείμενα, αλλά μάλλον τελετουργικά. Κατασκευάζονταν σε περιορισμένο αριθμό και αποκτούνταν μόνο από εκείνα τα άτομα που λάτρευαν τον Βήσα και συμμετείχαν στις τελετουργίες που περιστρέφονταν γύρω από αυτόν», δήλωσε ο Tanasi.

Τέσσερις κατηγορίες ουσιών

Ο Tanasi και οι συνάδελφοί του μελέτησαν την κούπα του Βησά που είχε δωρηθεί στο Μουσείο Τέχνης της Τάμπα το 1984. Αφού έξυσαν τα τοιχώματα της κούπας, κονιορτοποίησαν το δείγμα που προέκυψε και προσδιόρισαν ένα είδος συνταγής με βάση τις ουσίες που είχαν αφήσει υπολείμματα στην κούπα.

Η ομάδα ανέμενε να βρει τα υπολείμματα ενός ισχυρού αλκοολούχου ποτού, δεδομένου του μικρού μεγέθους του δοχείου, το οποίο είχε ύψος 4,5 εκατοστά και μπορούσε να χωρέσει 125 ml. Όμως αυτό που βρήκαν τους εξέπληξε.

Η ανάλυση εντόπισε τέσσερις κατηγορίες ουσιών: μια αλκοολούχα βάση, αρωματικές ουσίες, ανθρώπινα σωματικά υγρά και φαρμακευτικά / ψυχοτρόπα συστατικά.

Η ανίχνευση ζυμομυκήτων υποδηλώνει ότι το παρασκεύασμα είχε ως βάση μπύρα ή κρασί, το οποίο ενισχύθηκε με αρώματα από μέλι και πιθανώς βασιλικό πολτό, σουσάμι, κουκουνάρι, γλυκόριζα και σταφύλια. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν συνήθως σταφύλια για να κάνουν τα ποτά να μοιάζουν με αίμα, σύμφωνα με τη μελέτη.

Τα σωματικά υγρά ήταν ενδεχομένως ένα μείγμα αίματος, μητρικού γάλακτος και βλέννας, η οποία μπορεί να ήταν κολπική, ρινική ή σάλιο, συμπέραναν οι ερευνητές.

Μεταξύ των φυτών που συμπεριλήφθηκαν ήταν το μπλε νούφαρο και το αγριοπήγανο, τα διαθέτουν περιέχουν παραισθησιογόνες, φαρμακευτικές, δηλητηριώδεις και ηρεμιστικές ιδιότητες που μπορούν να αλλάξουν την αντίληψη και να προκαλέσουν οράματα, δήλωσε ο Tanasi. Επίσης, υπήρχαν είδη του φυτού κλεόμη, το οποίο είναι γνωστό ότι προκαλεί τοκετό ή, σε υψηλές δόσεις, αποβολή.

Για επιτυχημένη εγκυμοσύνη

«Αυτή η έρευνα μας διδάσκει για τις μαγικές τελετουργίες κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο στην Αίγυπτο», δήλωσε ο van Oppen. «Οι αιγυπτιολόγοι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι επισκέπτονταν τους αποκαλούμενους Θαλάμους του Βησά στη Σακκάρα για να έχουν μια επιτυχημένη εγκυμοσύνη, επειδή οι εγκυμοσύνες στον αρχαίο κόσμο ήταν γεμάτες κινδύνους. Έτσι, αυτός ο συνδυασμός συστατικών μπορεί να χρησιμοποιήθηκε σε ένα μαγικό τελετουργικό που προκαλούσε όνειρα-οράματα στις εγκύους».

«Μας εξέπληξε η πολύπλοκη συνταγή του παρασκευάσματος και μας συγκλόνισε η ανακάλυψη των ανθρώπινων υγρών που προσέθεσε μια νέα θρησκευτική/μαγική οπτική γωνία», δήλωσε ο Tanasi. «Οι ουσίες που εντοπίστηκαν θα προκαλούσαν πιθανότατα οράματα, καταστάσεις οξυμένου διαλογισμού και ενδεχομένως ευφορία».

Η μελέτη χημικών δειγμάτων από άλλες κούπες του Βησά στο μέλλον θα μπορούσε να αποκαλύψει αν αυτές χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων εκδηλώσεων ή αν αποτελούσαν μέρος μιας ευρέως διαδεδομένης πρακτικής, σύμφωνα με τους συγγραφείς της μελέτης.

Η ομάδα ελπίζει να πραγματοποιήσει παρόμοιες αναλύσεις σε δείγματα από κούπες του Βησά που βρίσκονται σε άλλα μουσεία, για να διαπιστώσει αν όλες περιείχαν την ίδια συνταγή.

Με πληροφορίες από: Ancient Egyptians drank a heady mix of alcohol, bodily fluids and hallucinogens during rituals, scientists say by Ashley Strickland, CNN