Ο άνθρωπος ανακαλύπτει (εκ νέου) τον φανταστικό κόσμο του διαδικτύου

Σε λίγα λεπτά, η μισή χαρά της βραδιάς έχει εξανεμιστεί. Και αυτό, πριν τον εγκλεισμό και πριν το #μένουμεσπίτι. Πόσο μάλλον τώρα, που αντιμετωπίζουμε μια ακόμη πρόκληση, καθώς το bandwidth της σύνδεσής μας διεκδικεί όχι μόνο η διασκέδασή μας, αλλά κάτι που έχει -για τους περισσότερους- προτεραιότητα: Η εργασία.

Ασπίδα προστασίας, όπλο παραγωγικότητας

Το ίντερνετ δεν είναι τυχαία κοινωνικό αγαθό, κι αυτό αποδείχθηκε περίτρανα το τελευταίο δίμηνο, οπότε και εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο συνέχισαν -και συνεχίζουν- να εργάζονται από το σπίτι. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, η Telecom Italia ανέφερε αύξηση 75% στη μεταφορά δεδομένων τόσο στο δίκτυο broadband αλλά και στο δίκτυο κινητής, κατά το πρώτο σαββατοκύριακο της καραντίνας. Στο αυξημένο video streaming και το gaming προστέθηκαν οι βιντεοκλήσεις μέσω Skype, Zoom, Hangout και άλλες εφαρμογές.

Ένα μεγάλο μέρος της «δουλειάς γραφείου», που αφορά ως επί το πλείστον τους white-collars, μπορεί να διεκπεραιωθεί εξ αποστάσεως με τη σωστή οργάνωση, χάρη στο ίντερνετ που μετατρέπεται 100% σε εργαλείο δουλειάς, ακόμα και με απομακρυσμένη πρόσβαση στα συστήματα του χώρου της εταιρείας. Διευκολύνει έτσι την εφαρμογή των μέτρων περιορισμού μέσα στην πανδημία, και εξοικονομεί κάποια κόστη για την επιχείρηση. Το κυριότερο όμως, είναι ότι της επιτρέπει να συνεχίσει να λειτουργεί.

Η «ψηφιοποίηση» της εργασίας μετατρέπεται σε game-changer γιατί δεν αφορά μόνο στις νεότερες γενιές ή μόνο στους επαγγελματίες συγκεκριμένων κλάδων, αλλά «αγκαλιάζει» όλο και περισσότερα τμήματα του πληθυσμού, μεταξύ των οποίων και ευάλωτες ομάδες ή τους οικονομικά αδύναμους. Αρκεί μια ματιά στην ετήσια έρευνα Value of the Internet για το 2020, που λάνσαραν το Facebook και το Economist το 2017 στο πλαίσιο του δείκτη 3i (Inclusive Internet Index)στον οποίο θα επανέλθουμε πιο κάτω.

Σε ένα δείγμα περίπου 5.000 ανθρώπων, λοιπόν, το 61% χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για να αγοράσει ή να πουλήσει αγαθά ή υπηρεσίες, το 57% το χρησιμοποιεί για συναλλαγές και πληρωμές, το 69% προτιμά το e-banking από το να πάει στην τράπεζα και το 51% θεωρεί ότι η χρήση του ίντερνετ βοήθησε στο να γίνουν πιο ανεξάρτητοι οικονομικά, είτε απευθείας εργαζόμενοι online, είτε διευθύνοντας μια μικρή επιχείρηση, είτε ακόμα και για μικρής διάρκειας εφάπαξ εργασίες -τα λεγόμενα gigs.

Τα ποσοστά αυτά δεν εκπλήσσουν. Όμως, εξειδικεύοντας στο ζήτημα της εργασίας, τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζουν ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Και αυτό διότι το 68% των συμμετεχόντων αξιοποιεί το ίντερνετ για να αναπτύξει νέες δεξιότητες και το 61% για περαιτέρω εκπαίδευση, ενώ το 56% των baby-boomers (γεν. μεταξύ 1946 και 1964) και το 54% των millennials (1981-2001) θα έλεγαν ότι «δεν θα μπορούσαν να εργαστούν χωρίς το ίντερνετ».

Η τελευταία αυτή απόκριση είναι κορυφαίας σημασίας για την εξέλιξη των συνθηκών απόκτησης δεξιοτήτων, συμμετοχής των ανθρώπων στην εργασία αλλά και αξιοποίησής τους από τις εταιρείες. Κάποτε οι «γκουρού» της διοίκησης και του μάνατζμεντ πάσχιζαν να δώσουν απαντήσεις στις προκλήσεις μιας αγοράς γεμάτης με οργανώσεις έντασης γνώσης (knowledge-intensive firms). Σήμερα αυτές κοντεύουν να ταυτιστούν με τις επιχειρήσεις έντασης τεχνολογίας (technology-intensive), ένα μεγάλο μέρος των οποίων δεν είναι πολυεθνικές ή μεγάλοι όμιλοι, αλλά μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και βεβαίως, start-ups. Όταν μιλάμε για τεχνολογικές και ψηφιακές δεξιότητες πλέον, δεν αναφερόμαστε οπωσδήποτε, για παράδειγμα, σε βαθιά εξειδίκευση, αλλά σε οποιοδήποτε συνδυασμό γνώσεων που προσφέρει τη δυνατότητα σε ένα brand να «επιβιώσει, να ανταγωνιστεί και να δημιουργήσει αξία».

Και είναι τόσα ακόμη πράγματα που έχουν αποκτήσει νέα δυναμική τα τελευταία χρόνια ακριβώς χάρη στο ίντερνετ και τα εργαλεία του: Από την ενημέρωση στη συμμετοχή στα κοινά και την προσωπική και συλλογική έκφραση.

Ένα μήνυμα για άτομα και φορείς: Επενδύστε στο διαδίκτυο

Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να σημειώσουμε κάτι που συχνά παραγνωρίζεται. Θεωρούμε τη χρήση του ίντερνετ τόσο «φυσική» και αυτονόητη πολλές φορές που ξεχνάμε ότι προϋποθέτει συστηματική επένδυση στη διατήρηση και την εξέλιξή του, οικονομική αλλά και κοινωνικοπολιτική.

Ο δείκτης 3i, στον οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω, μετρά μια σειρά ποιοτικών και ποσοτικών μεγεθών για το πόσο «περιεκτικό» είναι το διαδίκτυο σε 100 χώρες. Για το 2020, λοιπόν, τα δύο brands διαπιστώνουν ότι «ο μισός κόσμος παραμένει χωρίς σύνδεση στο ίντερνετ», με σοβαρές ελλείψεις και αντιφάσεις να παρατηρούνται ακόμα και εντός της επικράτειας μιας χώρας.

Τα τέσσερα μεγέθη του 3i είναι τα εξής:

1. Διαθεσιμότητα (υποδομές, συνδέσεις, ταχύτητες, σταθερότητα δικτύου)
2. Βιωσιμότητα κόστους (τιμή ως ποσοστό εισοδήματος, ανταγωνισμός αγοράς)
3. Σχετικότητα περιεχομένου (ποικιλία περιεχομένου και γλώσσα)
4. Δυνατότητα πρόσβασης (ψηφιακός αλφαβητισμός, πολιτική επέκτασης διαδικτύου)

Στο top 5 του δείκτη για τις 100 χώρες βρίσκονται η Σουηδία, η Νέα Ζηλανδία και οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και η Δανία, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στην 40ή θέση, πίσω από την Ταϊλάνδη (39), τη Μαλαισία (35η) και τη Βουλγαρία (31η). Στο top 5 από 23 χώρες της ΕΕ, βρίσκονται η Σουηδία, η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία και η Ισπανία, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται στην πρότελευταία θέση, με τελευταία τη Λετονία. Η επίδοση της χώρας μας δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική ούτε στις επιμέρους κατατάξεις ανά κριτήριο (διαθεσιμότητα, κόστος, σχετικότητα, πρόσβαση).

Αυτό που έχει σημασία να κρατήσουμε είναι η κατακλείδα της φετινής έκθεσης 3i, ότι «για να εκπληρώσει το σκοπό του ως πραγματικά ωφέλιμη τεχνολογία που επιφέρει κοινωνικό μετασχηματισμό» θα πρέπει να πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις. Όχι μόνο η επένδυση σε υποδομές και η συνειδητή πολιτική εξάπλωσής του σε επίπεδο πολιτείας, αλλά και η ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων που είναι αναγκαίες για τα νέα μοντέλα επιχειρηματικότητας και καινοτομίας.

Αξίζει, νομίζω, μια μικρή αλλά σαφής αναφορά στη σπουδαιότητα του διαδικτύου ακόμα και σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή που διανύουμε λόγω της πανδημίας COVID-19. Τα ευρήματα σχετικού paper ερευνητών του MIT και του Occidental College, που δημοσιεύθηκε την 1η εβδομάδα του Απριλίου, μιλούν από μόνα τους. «Η ύπαρξη υψηλής ταχύτητας διαδικτύου σε μια περιοχή αυξάνει τη δυνατότητα των κατοίκων» να τηρήσουν τα μέτρα περιορισμού και να μείνουν σπίτι.

Άλλο τηλεργασία, άλλο ενσωμάτωση

Μετά από όλα αυτά, και υπό την επίδραση της επικαιρότητας και των εξελίξεων, θα έλεγε κανείς ότι ο κόσμος ανακαλύπτει ξανά το διαδίκτυο. Από το σπίτι, μεν, εκ νέου δε. Είναι έτσι;

Στην πραγματικότητα, δεν προκάλεσε η πανδημία (τα μέτρα περιορισμού που λήφθηκαν εξαιτίας της) κάποια νέα στροφή στο διαδίκτυο. Απλώς στάθηκε η αφορμή για να επιταχυνθεί και να ενταχθούν περισσότεροι άνθρωποι σε μια υπόθεση που ήδη έχει ξεκινήσει εδώ και χρόνια. Η τηλεργασία ή εργασία από το σπίτι είναι ένα μόνο κομμάτι της ενσωμάτωσης του διαδικτύου στην παραγωγική διαδικασία. Για πολλούς ήρθε για να μείνει, αλλά δεν είναι πανάκεια, όπως μαρτυρά η έρευνα της McKinsey που διεξάχθηκε τον περασμένο Μάρτιο στην Κίνα.

Πέρα από τεχνικά προβλήματα και ζητήματα αντοχής του δικτύου, που συναντούμε κυρίως στην Ευρώπη, η τηλεργασία ενέχει κινδύνους. Μεταξύ άλλων, προκαλεί σύγχυση σε αρκετούς εργαζόμενους, στερείται της άμεσης επικοινωνίας και της εμπειρίας του εργασιακού χώρου και κουλτούρας, μπλέκει την προσωπική ζωή με την εργασιακή ζωή.

Συνεπώς, για να αυξήσει την παραγωγικότητα «πρέπει να γίνει σωστά». Επανερχόμαστε λοιπόν στην αρχική μας σκέψη. Το ίντερνετ είναι ένα εργαλείο και εναπόκειται σε κάθε stakeholder να το αξιοποιήσει σωστά: στις κυβερνήσεις να το καταστήσουν διαθέσιμο στους πολίτες, στις επιχειρήσεις να το ενσωματώσουν οργανωμένα και ισορροπημένα στη λειτουργία τους, στους εργαζόμενους να αποκτήσουν βέλτιστες ψηφιακές δεξιότητες.

Πάνος Αλεφραγκής

Ο Πάνος Αλεφραγκής είναι Head of Digital & 360 στην εταιρεία The Newtons Laboratory. Ασχολείται με το Digital Marketing από το 2006 και έχει πλούσια εμπειρία στο Social Media Marketing, Content & Performance Marketing.