Επάγγελμα Κινηματογραφιστής: ο άνθρωπος που έκαψε τον Τζακ Νίκολσον, Λουτσιάνο Τόβολι, στο 57ο ΦΚΘ

Στην κατάμεστη αίθουσα Παύλος Ζάννας, στον 5ο όροφο του Ολύμπιον της Πλατείας Αριστοτέλους ο 80χρονος κινηματογραφιστής που φώτισε ταινίες εμβληματικές, από το περίτεχνο Επάγγελμα Ρεπόρτερ του Αντονιόνι στο βουτηγμένο στο μπαρόκ Suspiria και στο δωρικό Ένας Εβραίος για Παραδειγματισμό που προβάλλεται σήμερα ο Τόβολι συνεχίζει να είναι ένας δραστήριος, πολύ αστείος, εξαιρετικά φιλικός, καθόλου 80χρονος στην αύρα του κύριος με βλέμμα πολύτιμο για τους σκηνοθέτες.

“Είναι ένας διευθυντής φωτογραφίας που δεν σκέφτεται αυστηρά με την τεχνική” λέει για τον Τόβολι ο σκηνοθέτης της Τζέικομπ Μπέργκερ. Έχει δίκιο, ο ίδιος άλλωστε ο Τόβολι διευκρίνισε από την πρώτη στιγμή της συνάντησης μας ότι για αυτό η διεύθυνση φωτογραφίας είναι πολιτική. Είναι η δική του εκδοχή της αλήθειας και της πραγματικότητας φωτισμένη ιδανικά για να μείνει στην ανθολογία του σινεμά.

“Eδώ βλέπετε το κινέζικο δαιμόνιο” λέει καθώς στο πλάνο ένα νήπιο από την Κίνα των 70s φοράει μια φόρμα με άνοιγμα από πίσω για να είναι ο πιτσιρικάς άνετος -όταν επισκεφθεί την τουαλέτα. Στη χώρα βρέθηκε ο Τόβολι το 1972 για να γυρίσει μαζί του το ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη για την νέα Κίνα Chung Luo, CINA. Στα 207’ της διάρκειας του ο Τόβολι τολμάει και παίρνει πλάνα από την καθημερινότητα των πολιτών καθώς κάνουν Tai Chi, γυμνάζονται με εντολή της κυβέρνησης, κάνουν καισαρικές τομές χωρίς αναισθησία αλλά και χωρίς οδύνη. "Εδώ βλέπουμε ακόμη έναν Κινέζο να έρχεται στη ζωή" λέει γελώντας.

Στα πλάνα που ο Τόβολι μοιράζεται μαζί μας μια γυναίκα βρίσκεται στο μαιευτήριο, το μωρό έρχεται με καισαρική τομή στο φως, ο Τόβολι, ψύχραιμα, αποστασιοποιημένα το κινηματογραφεί. Ρισκάροντας τη σύλληψη του ο Τόβολι βοήθησε τον Αντονιόνι να γεμίζει το ντοκιμαντέρ με πλάνα που ο σκηνοθέτης δεν είχε υπολογίσει, τα συμπεριέλαβε όμως στο τελικό προϊόν για να καταφέρει αυτό που κανείς δεν περίμενε. Αν και η ταινία ήταν μια παραγγελία της κυβέρνησης προς τον Αντινιόνι να απαθανατίσει τη Μαοϊκή Πολιτιστική Επανάσταση, κάποια στοιχεία όπως τα τεράστια χοιροστάσια με σπικάζ που αναφερόταν στους πολίτες, προκάλεσαν δυσαρέσκεια με την ταινία να προβάλλεται στην Κίνα μόλις το 2002 στο Ινστιτούτο Κινηματογράφου του Πεκίνου. “Η κόπια ενθουσίασε τους Κινέζους γιατί μέσα από τη δουλειά μας είδαν πως ζούσαν οι πρόγονοι τους. Αυτό είναι κινηματογράφος. Όταν παίρνεις στιγμές και τις κάνεις κοινοκτημοσύνη όλων. Αυτό είναι κινηματογράφος αλλά όχι στο Χόλιγουντ” λέει.

Η συνεργία του με τον Αντονιόνι συνεχίστηκε σε μια παραγωγή που θεωρείται ένα από τα κλασικά αριστουργήματα του κινηματογράφου στον 20ο αιώνα. Το Επάγγελμα Ρεπόρτερ φέρει την υπογραφή του Τόβολι και κανείς δεν το θυμάται περισσότερο από τον πρωταγωνιστή του, τον ανερχόμενο σταρ του Χόλιγουντ, Τζακ Νίκολσον. “Έχετε προσέξει ένα σημάδι που έχει στο λαιμό του; Δεν είναι σημάδι γέννας. Εγώ τον έκαψα με τα φώτα μου” λέει ο Τόβολι καθώς διηγείται την τρέλα και την περίτεχνη δημιουργικότητα του όσο χάριζε στον Μικελάντζελο Αντονιόνι πλάνα που απαιτούσαν για το γύρισμα τους μία εβδομάδα.

Ο Τόβολι είναι ενθουσιασμένος καθώς αφηγείται τα γυροσκόπια, τις κάμερες, τους φακούς, τα travelling, όλα όσα έκαναν το περίφημο τελευταίο πλάνο του Επάγγελμα Ρεπόρτερ ένα case study για όλους. “Ήθελε να περάσουμε από την υποκειμενικότητα στην αντικειμενικότητα” σχολιάζει για τον συνεργάτη του ο Τόβολι. “Εγώ δεν είμαι φιλόσοφος, έκανα ό,τι μπορούσα να σκεφτώ” λέει για το θρυλικό πλάνο επτάλεπτο πλάνο. Κατάφερε να κερδίσει την εκτίμηση της έβδομης τέχνης και να εξοργίσει τον παραγωγό της ταινίας, τον σύζυγο της Σοφία Λόρεν, Κάρλο Πόντι.

“Με πήρε στο τηλέφωνο και με πυροβόλησε με απίστευτες προσβολές. Μου είπε οτι θα με απολύσει, δεν θα με πληρώσει, ότι ετοιμάζει αγωγή εναντίον μου και ότι θα πετάξει στο Λονδίνο όπου βρισκόμασταν με τον Αντονιόνι για να τα πούμε όλα από κοντά. Μου είπε οτι εγώ φταίω που ακούω αυτόν τον τρελό σε ό,τι μου λέει και τον ακολουθώ στις εντολές του” λέει. Η αντίδραση του Αντονιόνι;

“Υπέροχα, μην αγχώνεσαι, θα τα πούμε όλα αύριο”.

Σήμερα ο Λουτσιάνο Τόβολι που είναι εραστής του φωτός που αναδεικνύει την έβδομη τέχνη εμπνέει, σε κάνει να χαμογελάς, σου υπενθυμίζει ότι υπάρχει ο κινηματογράφος της φτηνής, τσαπατσούλικης παραγωγής και μετά υπάρχει και ο κινηματογράφος που κάθε πλάνο του απλώνεται ανοίγοντας ορίζοντες μπροστά μας.

“Μου αρέσουν οι γεμάτες σκηνές” μας λέει ο Τόβολι καθώς βλέπουμε ένα πλάνο από το Δείπνο των Ηλίθιων του Φρανσίς Βεμπέρ. “Με αυτή την ταινία έγινα εχθρός της Gaumont” μας λέει. Λίγο μετά, βιαστικός μάλλον για να περπατήσει στη Θεσσαλονίκη που είναι λουσμένη από τον προβολέα του ήλιου, φεύγει γιατί μπορούμε να μιλάμε για ώρες. “Ναι, γιατί όχι;” αναρωτιέμαι και μένω με την απορία μετέωρη κάπου ανάμεσα στην αντικειμενικότητα και την υποκειμενικότητα αλλά ο Τόβολι δεν είναι φιλόσοφος, απλά διευθύνει τo φως, με όρεξη -θέλει να μας μαγέψει.

Μικρό βιογραφικό

Ο Λουτσιάνο Τόβολι (Luciano Tovoli), γεννημένος στις 30 Οκτωβρίου 1936 στην Massa Marittima στην Ιταλία, είναι Ιταλός κινηματογραφιστής , σκηνοθέτης και σεναριογράφος . Ενώ η πλειοψηφία των τίτλων στην φιλμογραφία του είναι ιταλική, έχει εργαστεί ως διευθυντής φωτογραφίας σε αρκετές αμερικάνικες και γαλλικές παραγωγές. Ανάμεσα σε πολλές τα Επάγγελμα Ρεπόρτερ του Αντονιόνι, τα Suspiria και Tenebrae του Αρτζέντο, το αριστουργηματικό Τίτος της Τζούλι Τέιμορ ενώ ιδιαίτερα καρποφόρα είναι η σχέση του με τον Barbet Schroeder. Μαζί δημιούργησαν ταινίες όπως τα Reversal of fortune, Single White Female, Murder by Numbers. Ασίγαστος όπως είναι το 1983, o Tόβολι σκηνοθέτησε και συνέγραψε και το Il Generale dell'armata morte που βασίζεται σε ένα μυθιστόρημα του Ισμαήλ Κανταρέ, με πρωταγωνιστή τον Marcello Mastroianni και την Ανούκ Εμέ. Πολυβραβευμένος έχει δουλέψει ως κινηματογραφιστής σε 83 έργα μέχρι σήμερα.