Γιατί πρέπει να μεταφράσουμε ξανά τους κλασικούς συγγραφείς
Καθώς περιηγείστε στα ράφια μιας βιβλιοθήκης ή ενός βιβλιοπωλείου αναζητώντας τις περιπέτειες του Γκρέγκορ Σάμσα ή του Ρασκόλνικοφ, μπορεί να βρεθείτε αντιμέτωποι με ένα αδύνατο δίλημμα. Ποια εκδοχή της Μεταμόρφωσης ή του Εγκλήματος και Τιμωρίας να επιλέξετε;
Επειδή σε μια ιδιαίτερα καλά εξοπλισμένη βιβλιοθήκη ή βιβλιοπωλείο, θα μπορούσατε να βρείτε περισσότερες από δέκα διαφορετικές αγγλικές μεταφράσεις αυτών των δύο κλασικών λογοτεχνικών έργων. Σίγουρα η επιλογή είναι ένα πρόβλημα.
Διαφορετικά κείμενα
Εδώ δεν μιλάμε για διαφορετικές εκδόσεις, αλλά για διαφορετικά κείμενα, διαφορετικές λέξεις. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι που έχουν διαβάσει τον Κάφκα ή τον Ντοστογιέφσκι, έχουν διαβάσει στην πραγματικότητα τα λόγια της Willa και του Edwin Muir, της Susan Bernofsky, του Christopher Moncrieff ή πάλι των Constance Garnett, David McDuff ή Michael Katz, μερικών μόνο από τους Άγγλους μεταφραστές αυτών των δύο αριστουργημάτων της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Η επιλογή
Ποια μετάφραση πρέπει να επιλέξετε; Οι περισσότεροι αναγνώστες θα κάνουν την επιλογή τους σύμφωνα με τα ίδια κριτήρια που καθοδηγούν την επιλογή ενός αγγλικού κλασικού: προτίμηση ενός εκδοτικού οίκου ή μιας συγκεκριμένης συλλογής, την τιμή, το εξώφυλλο του βιβλίου κ.λπ. Πολύ λίγοι από αυτούς θα επηρεαστούν από τη φήμη των μεταφραστών τους, εκείνων των αόρατων μορφών της μεταφρασμένης λογοτεχνίας και των σιωπηλών «ηθοποιών» μιας ερμηνείας που συχνά γίνεται αντιληπτή ως απρόσωπη και αντικειμενική, και σίγουρα όχι κρίσιμης σημασίας.
Υπάρχουν, φυσικά, πολλοί λόγοι πίσω από μια παρόρμηση για εκ νέου μετάφραση. Τις περισσότερες φορές, η κινητήρια δύναμη πίσω από μια νέα μετάφραση του ίδιου έργου είναι η αίσθηση της δυσαρέσκειας από τις προηγούμενες μεταφράσεις. Λόγω ορισμένων μορφών ιδεολογικής ή ηθικής λογοκρισίας, για παράδειγμα, που μπορεί να στερούσε από τους αναγνώστες του έργου ορισμένες πτυχές του βιβλίου.
Δεν χρειάζεται η λογοκρισία για να δούμε ένα κείμενο απαλλαγμένο από αναφορές στον πολιτισμό που το παρήγαγε: η απλή απόφαση να γίνει το βιβλίο προσβάσιμο σε νέους αναγνώστες περιλαμβάνει την εφαρμογή κάποιων πολιτιστικών φίλτρων σε αυτό (σχετικά με το φαγητό, τις συνήθειες, τα σπορ ή άλλο πολιτισμό- συγκεκριμένα είδη κουλτούρας). Σε άλλες περιπτώσεις, το αίσθημα δυσαρέσκειας μπορεί να οφείλεται σε σφάλματα ή ανακρίβειες, που προέρχονται από ανθρώπινα λάθη ή περιορισμένους πόρους. Απλώς σκεφτείτε για λίγο τις συνθήκες εργασίας των μεταφραστών πριν από το Διαδίκτυο, για τους οποίους κάποιος βασικός έλεγχος γεγονότων θα μπορούσε να απαιτήσει αρκετές ημέρες έρευνας, και αυτό μόλις πριν από τριάντα χρόνια.
Ορισμένες φορές οι νέες μεταφράσεις επιφέρουν σημαντικές αλλαγές, είτε σε τίτλους, ονόματα χαρακτήρων ή βασικές έννοιες, προκαλώντας συχνά αντιδράσεις τόσο από τους κριτικούς όσο και από τους αναγνώστες.
Το αν ο ήρωας του Καμύ ήταν ξένος ή ξένος για τον ίδιο του τον εαυτό (και αν ήταν η μητέρα, η μαμά ή η μάνα του που πέθανε στην αρχή του μυθιστορήματος) είναι συζητήσιμο και πράγματι πυροδότησε συζητήσεις μεταξύ αναγνωστών και κριτικών.
Οι νέες μεταφράσεις μπορεί να είναι ενοχλητικές γιατί εισάγουν τον σχετικισμό σε μια ερμηνεία που θεωρούσαμε μέχρι τώρα οριστική και μοναδική, μπορούν όμως να μας δείξουν μία άλλη πτυχή του έργου. Οπότε ίσως πρέπει πάντα να δίνουμε ένα ελαφρυντικό σε μία νέα μετάφραση και να την βλέπουμε με καλό μάτι.