Ξενοφών Μουσάς: Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων ήταν η τεχνητή νοημοσύνη των αρχαίων
«Ο αρχαίος αυτός υπολογιστής υπολογίζει και προβλέπει όλα τα αστρονομικά φαινόμενα που ήξεραν εκείνη την εποχή. Δηλαδή υπολογίζει που θα είναι ο ήλιος σ σχέση με τα άλλα αστέρια, που θα βρίσκεται η Σελήνη κάποια συγκεκριμένη ώρα, πια άστρα θα είναι κοντά της και επίσης έχει πολλά ημερολόγια μέσα του, που τότε οι άνθρωποι, τα χρησιμοποιούσαν κατά κύριο λόγο για να ρυθμίζουν τη ζωή τους»: o καθηγητής φυσικής διαστήματος Ξενοφών Δίον. Μουσάς είναι ένας από τους πρωταγωνιστές της μελέτης του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, Αστρονόμος, συνταξιούχος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αν κάποιος θέλει να μάθει τι είναι ο Μηχανισμός τότε ο Ξενοφών Μουσάς είναι ο κατάλληλος άνθρωπος να του απαντήσει.
Το CNN Greece μίλησε μαζί του, και μας έλυσε πολλές από τις βασικές μας απορίες σχετικά με τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, ο οποίος έχει ξαναβρεθεί στο επίκεντρο των συζητήσεων μετά την... εμφάνισή του στην ταινία Indiana Jones, «The Dial Of destiny».
Συναντηθήκαμε με τον επιστήμονα και καθηγητή φυσικής διαστήματος Ξενοφών Μουσά στο Εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών στην οδό Ακαδημίας και είχαμε μαζί του μία ενδιαφέρουσα κουβέντα γύρω από τον Μηχανισμό και όχι μόνο.
Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, γνωστός και ως υπολογιστής των Αντικυθήρων ή αστρολάβος των Αντικυθήρων, χρονολόγιο των Αντικυθήρων, είναι ένα αρχαίο τέχνεργο, το οποίο λειτουργούσε ως αναλογικός, μηχανικός υπολογιστής και όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων και παρουσιάζει ομοιότητες με πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό.
«Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι τεχνητή νοημοσύνη. Είναι ένα μηχάνημα που το προγραμμάτιζες και του μάθαινες να υπολογίζει κάποια πράγματα. Μπορούσε να προβλέψει» είπε στο CNN Greece o Ξενοφών Μουσάς.
Ο μηχανισμός έχει αποφασισθεί πως δεν πρέπει να μετακινηθεί εκτός Ελλάδας λόγω της σημασίας και της ευαίσθητης κατάστασής του. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελείται από 82 θραύσματα εκ των οποίων τα επτά είναι τα μεγαλύτερα.
Ο Ξενοφών Μουσάς διετέλεσε Royal Society Research Fellow, Research Assistant και Senior Visiting Research fellow, στο Imperial College για 30 έτη με τριμηνιαίες επισκέψεις ανά έτος όπου εργάστηκε σε διαστημικά πειράματα.
Επισκέπτης καθηγητής (τρεις μηνιαίες θητείες) στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο Μεξικού, και στο Πανεπιστήμιο Σονόρας (Μεξικό).
Έχει πολυετή συνεργασία με το Αστεροσκοπείο Παρισίων για πειράματα σε διαστημόπλοια και συνεπίβλεψη διδακτορικών και είχε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ Ηλιακού Συστήματος για πειράματα σε διαστημόπλοια.
Έχει εργαστεί ερευνητικά με αντικείμενα το Μηχανισμό των Αντικυθήρων, την αρχαία οπτική την Διαστημική φυσική, τον Ήλιο και τους πλανήτες.
Πάμε να δούμε τι είπε ο Ξενοφών Μουσάς στο CNN Greece σχετικά με τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων.
Έχετε ασχοληθεί εκτενώς με τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων σε όλη σας την καριέρα σαν Φυσικός, μιλήστε μας λίγο γι’ αυτό το «θαύμα» των αρχαίων χρόνων.
Ξενοφών Μουσάς: Ο λεγόμενος Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα πολύπλοκο μηχάνημα φτιαγμένο με γρανάζια, προσεκτικά σχεδιασμένα, προγραμματισμένο όπως οι υπολογιστές, μιας και είναι ένας υπολογιστής, ώστε να δίνει συγκεκριμένα αστρονομικά αποτελέσματα. Ο αρχαίος αυτός υπολογιστής υπολογίζει και προβλέπει όλα τα αστρονομικά φαινόμενα που ήξεραν εκείνη την εποχή. Δηλαδή υπολογίζει που θα είναι ο ήλιος σ σχέση με τα άλλα αστέρια, που θα βρίσκεται η Σελήνη κάποια συγκεκριμένη ώρα, πια άστρα θα είναι κοντά της και επίσης έχει πολλά ημερολόγια μέσα του, που τότε οι άνθρωποι, τα χρησιμοποιούσαν κατά κύριο λόγο για να ρυθμίζουν τη ζωή τους. Η κύρια χρήση του ήταν για την πρόβλεψη του καιρού. Μοιάζει παράξενο αλλά τότε ήταν κάτι πρωτοποριακό. Οι ρίζες του μηχανήματος αυτού πάνε πίσω στο προϊστορικό χρόνο. O Μηχανισμός των Αντικυθήρων βοηθούσε τους τότε ανθρώπους να φέρνουν σε πέρας διάφορες εργασίες, κυρίως γεωργικές, να υπολογίζουν τις εποχές και τον καιρό. Μέσα του ο Μηχανισμός περιείχε διάφορα ημερολόγια, προγραμματισμένα, πριν από το 500 π.Χ. Ρύθμιζαν με αυτά τις ζωές τους. Ακόμη και ο Πλάτων είχε αναφέρει πως χρειαζόμαστε την αστρονομία για τις εργασίες και τα ταξίδια. Σε αυτά βοηθούσε ο Μηχανισμός.
Συντονίζει μέσα του όλα αυτά τα ημερολόγια. Φτιάχτηκε γύρω στο 100 π.Χ., στην ελληνιστική περίοδο, λίγο πριν από τους Ρωμαίους. Τότε ήταν ένας σημαντικός μηχανισμός γιατί ουσιαστικά συντόνιζε όλα τα ημερολόγια που είχαν φτιάξει μέχρι τότε οι άνθρωποι. O Μηχανισμός ήταν ένας συντονιστής των ημερολογίων. Μάλλον υπήρχαν κι άλλοι μηχανισμοί αλλά ακόμη δεν τους έχουμε βρει. Έξω από την Dijon έχουν βρεθεί κάποια ακόμη θραύσματα από άλλους μηχανισμούς, όπως και στην Ισλανδία, τα οποία χρονολογούνται από το 1760, μέσα σε ένα μουσείο, φτιαγμένα από ξύλο. Το μηχάνημα αυτό, εκτιμώ, ότι έβρισκε και τις θέσεις όλων των γνωστών πλανητών. Ήταν το όνειρο κάθε αστρονόμου. Μπορούσε να βρει τη θέση της Σελήνης, με κάποια μαθηματικά που αναπτύχθηκαν μετά τον Αριστοτέλη. Ακόμη και σήμερα το τηλέφωνο μας για να υπολογίσει με το GPS τη θέση μας, χρησιμοποιεί τα ίδια μαθηματικά, κάτι που είναι ασύλληπτο. Έχουμε ανακαλύψει μόνο ένα γρανάζι του μηχανισμού, επίσης το μηχάνημα αυτό έχει ένα εγχειρίδιο το οποίο είναι χαραγμένο πάνω σε δύο μπρούτζινες πλάκες οι οποίες έκλειναν και το προστάτευαν. Ο Μηχανισμός είχε κι άλλα μέρη που ακόμη δεν έχουν βρεθεί.
Πλέον γίνεται πολύς λόγος για την τεχνητή νοημοσύνη. Ποια είναι η δική σας άποψη; Είναι κάτι καλό όλο αυτό;
Ξενοφών Μουσάς: Οπωσδήποτε είναι καλό. Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι τεχνητή νοημοσύνη. Είναι ένα μηχάνημα που το προγραμμάτιζες και του μάθαινες να υπολογίζει κάποια πράγματα. Μπορούσε να προβλέψει. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι παντού πλέον, μέσα στο τηλέφωνο μας, μέσα στο tablet, κι εν γένει οι αυτοματισμοί, είναι κάτι που μας βοηθάει σε όλα τα πρακτικά ζητήματα. Στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου σχεδιάζονται φάρμακα με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, με την βοήθεια της φυσικής. Όλα όμως είναι μαθηματικά και τα μαθηματικά είναι μία ελληνική εφεύρεση.
Είναι η μεγαλύτερη εφεύρεση του πολιτισμού. Ο Kepler είχε πει πως αν όλος ο πολιτισμός έσβηνε ξαφνικά, αν μόνο το Πυθαγόρειο θεώρημα έμενε τότε θα μπορούσαμε να τον ξανακτίσουμε από την αρχή. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του Μηχανισμού, η σύλληψη του για αρχή, βασίζονται σε αυτό που λέμε νόμους της φύσης, στην αιτιοκρατία. Αυτή η αντίληψη ξεκινάει από πολύ παλιά, από τον Θαλή. Αυτές οι αντιλήψεις της αιτιοκρατίας είναι και η βάση του σημερινού πολιτισμού όπως τον γνωρίζουμε σήμερα. Ο Μηχανισμός είναι η επιτομή της ελληνικής Φιλοσοφίας. Ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να συλλάβει ένα τέτοιο μηχάνημα αν το μυαλό του δεν λειτουργούσε με την αιτιοκρατία. Δηλαδή των νόμων της φύσης, αιτία και αποτέλεσμα. Όλα αυτά εκφράζονται με τα μαθηματικά. Θα βοηθήσει αισθητά όλες τις όψεις της καθημερινότητας μας. Χρειάζεται όμως σωστή εκπαίδευση.
Ασχολείστε με την φυσική διαστήματος. Είναι το διάστημα ένας τόπος εχθρικός για τον άνθρωπο;
Ξενοφών Μουσάς: H κύρια δουλειά μου είναι η φυσική διαστήματος, ο ήλιος και οι πλανήτες, εκεί έχω κάνει και τη μελέτη μου. Το διάστημα σίγουρα είναι εχθρικό για τον άνθρωπο. Παρόλα αυτά πολύ σύντομα θα δούμε μία βάση στη Σελήνη. Πριν από χρόνια με άλλους Ευρωπαίους συναδέλφους είχα συνεισφέρει στην κατασκευή ενός ραδιοτηλεσκοπίου για να μπορεί κανείς να δει το σύμπαν σε πολλές διαφορετικές συχνότητες. Η Σελήνη θα έχει κάποια στιγμή μία μόνιμη βάση. Δυστυχώς η Σελήνη είναι χρήσιμη και για στρατιωτικούς λόγους. Σίγουρα όμως το διάστημα είναι ένας τόπος εχθρικός για τον άνθρωπο.
Η κοσμική ακτινοβολία φτάνει να μας σκοτώσει σε ένα ταξίδι προς τη Σελήνη, αν υπάρξει μια έκρηξη από τον Ήλιο. Ο ήλιος εκπέμπει ένα είδος ενέργειας όπως η ραδιενέργεια. Η ενέργεια του ήλιου επιταχύνει σωματίδια έτσι κάνει ζημιά στο σώμα μας αν είμαστε κοντά. Οι επιστήμονες όμως έχουν θυσιαστεί για την έρευνα. Για παράδειγμα η Μαρί Κιουρί πέθανε ουσιαστικά από την ραδιενέργεια από τα πειράματα που έκανε, το τετράδιο της και μόνο είχε τόση ραδιενέργεια που μπορούσε να σας σκοτώσει. Στην Βασιλική Εταιρία του Λονδίνου, ο πάγκος είχε τόση ακτινοβολία που οι πρόεδροι που κάθονταν εκεί πρέπει να έπαθαν καρκίνο σίγουρα. Η επιστήμη χρειάζεται θυσίες, δυστυχώς. Έτσι και με το διάστημα. Κι εγώ σαν φοιτητής είχα κάνει πολλά πειράματα με ακτίνες Χ.
Πώς βλέπετε όλο αυτό με την ποπ κουλτούρα και τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων; Για παράδειγμα είδαμε την τελευταία ταινία του Indiana Jones που έχει σαν κύριο θέμα της τον Μηχανισμό. Ποια είναι η άποψη σας;
Ξενοφών Μουσάς: Το φιλμ με τον Indiana Jones έχει σχέση με τον Μηχανισμό και αξίζει τον κόπο πιστεύω, με πήρε με το ζόρι η κόρη μου να το δούμε. (γέλια) Μου αρέσει πολύ ο Indiana Jones. H τελευταία ταινία είναι καλύτερη από τις προηγούμενες. Δεν έχει χονδροειδή ψέματα. Σίγουρα παραποιεί την ιστορία μιας και υποστηρίζουν πως τον Μηχανισμό τον έφτιαξε ο Αρχιμήδης, κάτι που δεν ισχύει. Ξέρουμε όμως πως ο Αρχιμήδης είχε φτιάξει τρεις ανάλογους μηχανισμούς. Αλλά όμως είναι πολύ κοντά στην πραγματικότητα όλο αυτό. Ο Μηχανισμός φτιάχτηκε το 100 με 150 π.Χ., ο Αρχιμήδης έζησε εξήντα χρόνια πιο πριν, ωστόσο σύμφωνα με κάποιους υπολογισμούς ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων περιέχει μετρήσεις εκλείψεων που έγιναν στις Συρακούσες. Αρκετά χρόνια πριν τον θάνατο του Αρχιμήδη. Αυτό σημαίνει πως ο Αρχιμήδης είναι, να το πούμε κάπως χαριτωμένα, ο «παππούς» του Μηχανισμού. Να πούμε εδώ και κάτι αστείο, διαβάζοντας την ιστορία του Μηχανισμού στα αρχαία βρίσκουμε τελικά μία πολύ καλή ομοιότητα με την σημερινή τεχνολογία: ονόμαζαν αυτούς τους μηχανισμούς «πινακίδια», όρος που είναι πολύ κοντά στα δικά μας τα tablet.