Η Κατερίνα Καρατζαφέρη «υφαίνει» την τέχνη της επηρεασμένη από δύο σημαντικούς πολιτισμούς

Συναντηθήκαμε με την Κατερίνα Καρατζαφέρη στην Κυψέλη και μιλήσαμε μαζί της για την τέχνη, τα εικαστικά, τον τρόπο που βλέπει τον κόσμο, το πόσο δύσκολο είναι να είναι κανείς καλλιτέχνης στην Ελλάδα, τον art τουρισμό που αρχίζει να διογκώνεται επικινδύνως στη χώρα μας και για την έκθεση της στην Δήλο με τίτλο «Θαλασσογραφία σε Κήπο» που θα κάνει σε συνεργασία με τον καλλιτέχνη Ahmed Saleh και την curator Ακτίνα Σταθάκη στις 14 και 15 Ιουλίου.

Η Κατερίνα ήταν μοναδικά ακριβής στις περιγραφές της κι έτσι η κουβέντα μας έγινε χωρίς καμία δυσκολία μιας και η επικοινωνίας μας ήταν άψογη σε όλα τα επίπεδα. Περί τίνος όμως πρόκειται η έκθεση «Θαλασσογραφία σε Κήπο»;

Στον μοναδικό αρχαιολογικό χώρο της Δήλου, θα λάβει χώρα η εικαστική - ηχητική εγκατάσταση και περφόρμανς «Θαλασσογραφία σε κήπο», στις 14 και 15 Ιουλίου 2023, με ελεύθερη είσοδο.

Ο πολιτιστικός οργανισμός Between the Seas και η επιμελήτρια Ακτίνα Σταθάκη προσκαλούν την Ελληνίδα εικαστικό, Κατερίνα Καρατζαφέρη, και τον Αιγύπτιο συνθέτη και μουσικό, Ahmed Saleh, να συνεργαστούν για πρώτη φορά σε µια µουσική και εικαστική σύμπραξη, που χαρακτηρίζεται τόσο από τις κοινές οικολογικές ανησυχίες τους, όσο και από τις ετερόκλητες πολιτισμικές καταβολές τους.

Οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την συνδιαλλαγή δύο διαφορετικών πολιτισμικών αφηγήματων για την προστασία και τους κινδύνους του φυσικού περιβάλλοντος, όπως αυτά παρουσιάζονται στη γλυπτική εγκατάσταση της Κατερίνας Καρατζαφέρη, που εμπνέεται από την ιαπωνική παράδοση Komomaki - που χρονολογείται από την περίοδο Έντο (1603-1867) - και την ελληνική παραδοσιακή υφαντουργία· και παράλληλα, τη ζωντανή μουσική περφόρμανς του Ahmed Saleh, που έχει ως έναυσμα τις ακουστικές του μνήμες από το λιμάνι της Αλεξάνδρειας και τη δυστοπική προφητεία της βύθισης της σύγχρονης Αλεξάνδρειας, λόγω της ανερχόμενης στάθμης της θάλασσας και της κλιματικής αλλαγής.

Η πολυεπίπεδη σύνθεση των δύο καλλιτεχνών συνομιλεί με την αρχαιολογία, την ιστορική μνήμη, τη φύση και τον μύθο και το σύνολό της νοηματοδοτείται εκ νέου στον ιστορικό και συμβολικό χώρο της Δήλου, μία τοποθεσία που αποτέλεσε σημείο συνάντησης πολιτισμών και είναι συνυφασμένη με μία συλλογική εμπειρία ιστορικότητας.

Η εγκατάσταση θα λειτουργεί όλες τις ώρες της ημέρας, με το ηχητικό της μέρος να επαναλαμβάνεται ως λούπα. Η ζωντανή περφόρμανς θα παρουσιαστεί συνολικά δύο φορές, μία φορά την κάθε ημέρα, στις 18:30 το απόγευμα.

Η παραγωγή πραγματοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος 2023 του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Πάμε να δούμε την πολύ ενδιαφέρουσα κουβέντα που είχαμε με την εικαστικό Κατερίνα Καρατζαφέρη:

Μίλησε μας λίγο για το έργο σου, τι υλικά χρησιμοποιείς;

Κατερίνα Καρατζαφέρη: Ένα μεγάλο μέρος του έργου μου χαρακτηρίζεται από ένταξη λαογραφικών στοιχείων καθώς και συμβόλων διάφορων πολιτισμών ανά τους χρόνους. Με ενδιαφέρει ιδιαίτερα επίσης και το κομμάτι των μύθων από την ελληνική μυθολογία και όχι μόνο. Θεωρώ ότι μπορώ να βρω εκεί ένα πλήθος πληροφοριών τις οποίες μπορώ να χρησιμοποιήσω για καλλιτεχνικό έργο. Επίσης με ενδιαφέρουν τα παραδοσιακά μοτίβα που βρίσκει κανείς πάνω σε επιφάνειες υφάσματος. Αυτά τα υφάσματα είτε τα χρησιμοποιώ αυτούσια, είτε τα μετατρέπω σε κάτι άλλο. Τα υλικά αλλάζουν σύμφωνα με τις έννοιες του κάθε έργου μου. Σε κάθε πρότζεκτ υπάρχει και άλλο υλικό. Στην παρούσα φάση νιώθω πιο οικεία με τα νήματα υφαντικής καθώς και με το ύφασμα. Η υφαντική είναι μία πρακτική που με ενδιαφέρει να την προσθέσω στο έργο μου. Υφαίνω σε κάθετο τελάρο, όχι σε αργαλειό.

Πόσο καιρό ασχολείσαι με τα εικαστικά;

Κατερίνα Καρατζαφέρη: Το 2015 έγινα δεκτή στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα από την οποία αποφοίτησα το 2020 και φέτος ξεκίνησα το μεταπτυχιακό πρόγραμμα εικαστικών τεχνών στην ίδια σχολή. Με τα εικαστικά απασχολούμαι πολύ πριν την εισαγωγή μου στη σχολή. Ανέκαθεν ζωγράφιζα κι έκανα κατασκευές από μικρή. Από μικρή ηλικία γνώριζα πως ήθελα να κάνω εικαστικά. Τα πρώτα ερεθίσματα τα δέχτηκα σαν παιδί, κατασκευάζοντας κυρίως τρισδιάστατα αντικείμενα. Η πρώτη μου επαφή με τα εικαστικά ήταν όταν ένα μικρό εργαστήριο ζωγραφικής άνοιξε κοντά στο πατρικό και περνώντας απέξω με τους γονείς, τους ρώτησα τι είναι αυτό το μέρος. Εγώ ζήτησα στους γονείς μου να το δοκιμάσω.

Πες μας λίγο για την έκθεση στη Δήλο, περί τίνος πρόκειται

Κατερίνα Καρατζαφέρη: Είναι μία οπτικοακουστική εγκατάσταση σε συνεργασία με τον Αιγύπτιο καλλιτέχνη Ahmed Saleh κι εμένα. Θα είναι στα πλαίσια του προγράμματος «Όλη η Ελλάδα ένας πολιτισμός», όπου βασικός θεματικός άξονας είναι η περιβαλλοντική κρίση και οι συνέπειες της. Θα γίνει στις 14 και 15 Ιουλίου στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου. Όλο αυτό είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας μου με την επιμελήτρια Ακτίνα Σταθάκη η οποία είναι ιδιοκτήτρια του art space 1927 στο οποίο συμμετείχα εκεί σε μία έκθεση, έτσι η Ακτίνα μου πρότεινε να κάνουμε την αίτηση για το πρόγραμμα, οπότε και μας διάλεξαν να κάνουμε την έκθεση στη Δήλο. Το δικό μου έργο θα απαρτίζεται από 5 γλυπτά που έχουν επηρεαστεί από την Ιαπωνική πρακτική komomaki, η οποία είναι μία πρακτική κηπουρικής αιώνων κατά την οποία τυλίγουν τους κορμούς των δέντρων με ψάθινες ζώνες ώστε να περιορίζονται εκεί μέσα τα βλαβερά παράσιτα για να μην αποδυναμώνουν το δέντρο. Τα δικά μου πλέγματα είναι από κλαδιά διαφόρων δέντρων και πάνω σε αυτά τα πλέγματα έχω υφάνει σχέδια από την ελληνική παράδοση κατασκευής χαλιών. Στα χαλιά η απεικόνιση της φύσης και των κήπων προέρχεται από τα αρχαία χρόνια. Είναι ένας συνδυασμός της Ιαπωνικής κηπουρικής πρακτικής και της Ελληνικής υφαντικής τέχνης. Από τη μία έχουμε την προστασίας των κορμών και από την άλλη την προστασία που προσφέρει το μαλλί στα χαλιά το οποίο έχει προστατευτικές ιδιότητες επίσης. Το έργο μου θα συνοδεύεται από την ηχητική εγκατάσταση και το performance του Ahmed.

Πιστεύεις πως ένας καλλιτέχνης μπορεί να ζήσει από την τέχνη του στην Ελλάδα; Εσύ πως το βιώνεις;

Κατερίνα Καρατζαφέρη: Είναι πολύ δύσκολο για έναν νέο καλλιτέχνη να ζήσει στην Ελλάδα από αυτό που κάνει. Ειδικά αν είναι νέος. Οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές. Προσωπικά εργάζομαι σαν εκπαιδευτικός εικαστικών κι ελευθέρου σχεδίου, σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Από εκεί βιοπορίζομαι κυρίως. Μετά την αποφοίτηση μου εργαζόμουν συνεχώς, οπότε απέκτησα μεγάλη εμπειρία στο αντικείμενο της εκπαίδευσης. Αυτό όμως δεν μου άφησε καθόλου χρόνο για την δική μου καλλιτεχνική παραγωγή, λόγω του μεταπτυχιακού μου στην ΑΣΚΤ. Να επισημάνω πως όλος ο καλλιτεχνικός κύκλος προσπαθεί να συνδυάσει την εργασία του με την πρακτική του, έτσι ώστε να βιοπορίζονται ταυτόχρονα.

Πώς σου φαίνεται η Αθήνα; Είναι γεμάτη από ξένους καλλιτέχνες και τουρίστες-τέχνης. Είναι αυτό καλό για τους Έλληνες καλλιτέχνες;

Κατερίνα Καρατζαφέρη: Γενικά τα τελευταία χρόνια, μετά τον Covid, έχουν ανοίξει πολλά art spaces στην Αθήνα. Θεωρώ πως είναι μία πολύ καλή συνθήκη και περίσταση γιατί προσθέτει κάτι παραπάνω στην καλλιτεχνική σκηνή της πόλης. Εκεί καλλιτέχνες που ξεφεύγουν λίγο από τα παραδοσιακά είδη τέχνης και στυλ, μπορούν να εκθέσουν το έργο τους λίγο πιο εύκολα. Όσο αφορά την παρουσία πολλών ξένων καλλιτεχνών στη Αθήνα και τουριστών για την τέχνη, θεωρώ πως πάλι έχει δύο όψεις αυτή κατάσταση. Από τη μία λειτουργεί θετικά στις περιπτώσεις που γίνονται εκθέσεις μαζί με Έλληνες καλλιτέχνες, γιατί έτσι συνεργάζονται και ανταλλάσσουν απόψεις. Από την άλλη θεωρώ πως ενέχει και κάποια αρνητικά αυτή κατάσταση, από την άποψη πως οι ξένοι καλλιτέχνες μπορεί να φέρουν ένα ύφος στο οποίο καλλιτέχνες ντόπιοι να αναγκαστούν να προσαρμοστούν σε αυτό γιατί ίσως να έχουν την αίσθηση πως αυτό το πράγμα πουλάει. Είναι λογικό να πέφτει κανείς σε αυτή τη παγίδα γιατί βλέπει τι είναι αυτό που είναι πιο catchy τώρα, τι είναι αυτό που ακούγεται στα social και κάπως έτσι να χάσει άθελα του την προσωπική του ταυτότητα και στυλ. Για εμένα το νόημα ενός τουρισμού για την τέχνη έχει να κάνει με το ότι κανείς μπορεί να δει το ιδιαίτερο ύφος των ντόπιων καλλιτεχνών και όχι απλά να γίνονται εκθέσεις μόνο με ξένους καλλιτέχνες που δεν έχουν άμεση σχέση με τον τόπο. Πρέπει να βρεθεί μία ισορροπία σε αυτό.

Τι είναι αυτό που σου αρέσει και τι είναι αυτό που σε «ξενερώνει» με την Αθήνα;

Κατερίνα Καρατζαφέρη: Θεωρώ πως η Αθήνα τα τελευταία χρόνια έχει τα στοιχεία μιας μεγαλούπολης, τουλάχιστον προσπαθεί. Σε ορισμένα θέματα τα πάει καλύτερα σε κάποια άλλα όχι. Θετικά στοιχεία της Αθήνας θα έβαζα τη πλούσια ιστορία και τον πολιτισμό, έχει μεγάλο ενδιαφέρον το ότι κάνεις μία βόλτα στο κέντρο της πόλης και συναντάς αρχαία παντού και όχι μόνο στην Ακρόπολη. Επίσης η καλλιτεχνική σκηνή έχει αρχίσει να κάνει κάποια βήματα. Υπάρχουν αρκετά μουσεία, γκαλερί, πολλές εκθέσεις, φεστιβάλ μουσικής που δίνουν ευκαιρίες στους καλλιτέχνες αλλά και στους επισκέπτες της. Τα αρνητικά της Αθήνας, είναι η υπερ-τουριστικοποίηση που συμβαίνει παντού σχεδόν, έχω την αίσθηση πως κάποιες περιοχές αλλοιώνονται γιατί έχουν ως πρώτο μέλημα τους την ικανοποίηση των αναγκών του κοινού τουρίστα και όχι των ίδιων των κατοίκων. Επίσης το μεγάλο ποσοστό της ανεργίας στους νέους ανθρώπους, παρόλη τη ποιοτική τους μόρφωση. Μια εργασία που να ανταποκρίνεται στις σπουδές τους.

Τι ετοιμάζεις τώρα; Κάνεις κάποιο νέο έργο;

Κατερίνα Καρατζαφέρη: Πραγματοποιώ ταυτόχρονα έρευνα αλλά και καλλιτεχνική παραγωγή για τα έργα μου συνεχώς. Το ένα θέλω να τροφοδοτεί το άλλο. Λόγω της υφαντικής με ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο χαρακτήρας της Πηνελόπης από την Οδύσσεια. Έχει συνδυαστεί με την πρακτική της υφαντικής, με την υπομονή και την επιμονή. Αυτό μου θυμίζει την επαναληπτικότητα της υφαντικής. Επίσης με ενδιαφέρει αρκετά και ο μύθος της Αράχνης και την κατάρα που δέχτηκε από την θεά Αθηνά. Η Αθηνά και η Αράχνη διαγωνίστηκαν στην υφαντική, μετά όμως που η Αράχνη, μέσω του υφαντού της, ξεμπρόστιασε τις ατασθαλίες των Θεών, τότε η Αθηνά την μετέτρεψε στο γνωστό έντομο που όλοι ξέρουμε, έτσι ώστε να υφαίνει αιώνια τον ιστό της από το νήμα που έχει μέσα στην κοιλιά της.