Η Τουρκία, το πραξικόπημα και ο ρωσικός παράγοντας

Για να καταλάβουμε καλύτερα το ρόλο και τη στάση του ρωσικού παράγοντα απέναντι στην Τουρκία και στην επιχείρηση ανατροπής του Ερντογάν, ίσως θα έπρεπε να αντιστρέψουμε λίγο την είδηση και να αναρωτηθούμε:
Αν οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες γνώριζαν για το πραξικόπημα, θα το έλεγαν στον Ερντογάν προκειμένου να τον βοηθήσουν να το αποτρέψει; Απ' ότι δείχνουν τα πράγματα μάλλον ναι.

Αν κοιτάξουμε λίγο πιο προσεκτικά τη διεθνή θέση της Τουρκίας αυτή τη στιγμή, τα πολλά ανοιχτά μέτωπα που έχει τόσο στο εσωτερικό της όσο και στη διεθνή διπλωματική σκακιέρα, θα συμπεράνουμε ότι ο Πούτιν έχει αρκετούς λόγους να θέλει τον Ερντογάν στην εξουσία ξεκινώντας από το ζήτημα της Συρίας. Πρόσφατα Ρωσία και Τουρκία έκαναν κάποια βήματα για την αποκατάσταση των σχέσεών τους που είχαν πληγεί μετά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους στα συροτουρκικά σύνορα.

Οι δυο χώρες συμφώνησαν ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας στην περιοχή, αλλά οι Τούρκοι έσπευσαν να υπενθυμίσουν ότι θεωρούν το Συριακό Κουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα και τις Κουρδικές Μονάδες Προστασίας του Λαού (τους Κούρδους μαχητές με απλά λόγια) το ίδιο επικίνδυνες με τον ISIS.

Αγκάθι το κουρδικό

Οι Τούρκοι θεωρούν ότι οι δύο παραπάνω οργανώσεις είναι τρομοκρατικές, παρακλάδια του PKK, όμως οι Ρώσοι όχι μόνο έχουν διαφορετική άποψη, αλλά επέτρεψαν στο Κουρδικό Κόμμα να ανοίξει και γραφεία στη Μόσχα. Ερωτηθείς σχετικά, ο Τούρκος υπουργός εξωτερικών Μελβούτ Τσαβούσογλου, απέφυγε διακριτικά την παγίδα λέγοντας ότι “δεν έχει επαρκή ενημέρωση για το θέμα”...

Τουρκία και Ρωσία καλούνται αυτή τη στιγμή να λύσουν μαζί ένα δύσκολο γρίφο. Οι Τούρκοι θα ήθελαν την ανατροπή του Άσαντ αλλά σε καμία περίπτωση την αυτονόμηση των Κούρδων της Συρίας. Η Ρώσοι από την άλλη δεν έχουν θέμα προσώπου αρκεί ο Άσαντ να συμμετέχει σε οποιαδήποτε συζήτηση για πολιτική μετάβαση. Με λίγα λόγια να διατηρήσουν την θέση ισχύος στη Συρία. Το Κουρδικό, είναι για τη Μόσχα ένα ισχυρό εργαλείο.

Ο Ερντογάν έχει μια καλή ευκαιρία να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τη Ρωσία αν και δεν είναι πλέον σε θέση ισχύος. REUTERS/Umit Bektas

Μπορεί να βλέπουν με συμπάθεια τους Κούρδους ή να τους υποστηρίζουν σε επιχειρήσεις κατά του ISIS, όμως ο βασικός σκοπός των Ρώσων στη Συρία είναι η υποστήριξη του Άσαντ στον πόλεμο κατά των ισλαμιστών. Είναι βέβαιο ότι η μελλοντική Συρία δεν θα έχει την ίδια έκταση με αυτή που έχει τώρα, αλλά το μέλλον του Κούρδων απ' ότι φαίνεται γίνεται πολύ περισσότερο ρωσοτουρκική υπόθεση.

Η επαναπροσέγγιση ίσως και οι βάσεις μιας πιθανής συμφωνίας για το συριακό, (υπενθυμίζουμε ότι έγινε πριν την απόπειρα πραξικοπήματος) σημαίνει ότι αν Πούτιν και Ερντογάν κατάφεραν να βρουν ένα modus operandi o Ρώσος πρόεδρος δεν είχε κανένα λόγο να πρέπει να επαναδιαπραγματευτεί με μια κυβέρνηση στρατηγών.

Το βράδυ του πραξικοπήματος πολλοί θα σκέφτηκαν ότι ο Πούτιν θα χαμογελούσε σαρδόνια στο γραφείο του περιμένοντας το κεφάλι του Ερντογάν. Η αλήθεια είναι όμως ότι μια πιθανή ανατροπή τους Ερντογάν έρχεται σε αντίθεση με τα ρωσικά συμφέροντα και όχι γι αυτό που γράφτηκε σε αρκετά διεθνή μέσα ενημέρωσης, ότι δηλαδή ο Πούτιν φοβάται πως μπορεί να συμβεί και στον ίδιο κάτι παρόμοιο.

Στάση αναμονής από τον Πούτιν

Η σιωπή της Μόσχας αρχικά για το πραξικόπημα δεν θα πρέπει να εκπλήσσει. Άλλωστε δεν έκανε κάτι περισσότερο απ' ότι έκαναν όλες οι Δυτικές δυνάμεις (χρειάστηκαν ώρες για να καταδικάσει το πραξικόπημα η Ουάσιγκτον). Η Μόσχα σε αυτές τις περιπτώσεις αντιδρά με εκνευριστική καθυστέρηση και αφού είναι σχετικά σίγουρη για το αποτέλεσμα που θα έχει.

Αυτό όμως που θα πρέπει να επισημανθεί ως σημαντικό είναι η εκκωφαντική σιωπή του Πούτιν -σε αντίθεση με τις ΗΠΑ και την ευρωπαϊκή διπλωματία – για όσα έχουν ακολουθήσει το αποτυχημένο πραξικόπημα. Δηλαδή τις απολύσεις δικαστικών, τις συλλήψεις, την απαγόρευση εξόδου από τη χώρα για κατηγορίες πολιτών, το κύμα αυταρχισμού κτλ.
Ίσως σε άλλη περίπτωση για τη Ρωσία να ήταν μια καλή ευκαιρία για να χτυπήσει πολιτικά τον Ερντογάν, αλλά τώρα επιλέγει τη σιωπή και περιμένει να δει πως θα εξελιχθούν τα πράγματα.

Ο πάγος στις σχέσεις του Ερντογάν με τη Δύση δίνει το πλεονέκτημα στον Βλαντιμίρ Πούτιν να βελτιώσει τις σχέσεις του και με την ΕΕ. REUTERS/Ivan Sekretarev/Pool

Στην τουρκική κυβέρνηση υπάρχει αυτή τη στιγμή μια διάχυτη υποψία -βέβαια δεν τολμάει κανείς να το πει ξεκάθαρα -ότι κάποιες χώρες του ΝΑΤΟ είχαν την πληροφορία για το πραξικόπημα. Ας θυμηθούμε τις δηλώσεις του Ερντογάν περί εμπλοκής ξένης χώρας και τις έμμεσες βολές προς την MIT ότι τις κρίσιμες ώρες ο αρχηγός της ήταν άφαντος. Η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Γενί Σαφάκ μάλιστα, έδειξε ως εγκέφαλο του πραξικοπήματος τον Αμερικανό στρατηγό Τζον Κάμπελ πρώην διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν.

Επιπλέον, η βάση του Ινσιρλίκ στην οποία οι Αμερικανοί έχουν πυρηνικά, έχει στρατηγική σημασία για το ΝΑΤΟ. Βρίσκεται σε μια ευαίσθητη περιοχή και λόγω της θέσης της και της σπουδαιότητάς της ελέγχει οτιδήποτε πετάει στον τουρκικό εναέριο χώρο. Είναι περίεργο πως οι Αμερικανοί της βάσης δεν αντιλήφθηκαν νωρίς τις κινήσεις της τουρκικής αεροπορίας.

Πάγος στις σχέσεις με το ΝΑΤΟ

Το τελευταίο διάστημα οι σχέσεις της Τουρκίας με το ΝΑΤΟ δεν βρίσκονταν και στο καλύτερο σημείο και το πραξικόπημα με ότι ακολούθησε, μόνο κακό έκανε στην ήδη ταραγμένη αυτή σχέση. Ο Αμερικανός υπουργός εξωτερικών Τζον Κέρι, έκανε λόγο ακόμη και για αποβολή της Τουρκίας από το ΝΑΤΟ.

Η χρονική στιγμή δίνει μια σημαντική ευκαιρία στον Πούτιν να επανακαθορίσει τις σχέσεις του με τον Ερντογάν και να του υπενθυμίσει ότι αν έχει προβλήματα με τη Δύση, στη Ρωσία μπορεί αν θέλει να βρει έναν “καλό σύμμαχο”. Ο πάγος στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, μπορεί να αποβεί ευεργετικός για τη Ρωσία και σε ότι αφορά τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η Ευρώπη εξαρτάται ολοκληρωτικά από τον Ερντογάν για να σταματήσει το κύμα προσφύγων από τη Συρία και δεν αποκλείεται να απευθυνθεί στη Μόσχα για να αποσπάσει πολιτική στήριξη. H συγκεκριμένη ιδέα που έχει ακουστεί κατά καιρούς στις Βρυξέλλες, έχει απορριφθεί αλλά μπορεί να επανέλθει ως πρόταση αν η Ρωσία γίνει ξανά στρατηγικός εταίρος της Τουρκίας.

Εφόσον η Ρωσία θα έχει ισχυρή θέση σε Τουρκία και Συρία, τις δύο βασικές χώρες που μπορούν να σταματήσουν το προσφυγικό, για την Ευρώπη η λύση του προβλήματος θα είναι ίσως ευκολότερη αν περάσει μέσα από τη Μόσχα. Ο Ερντογάν με τις ισλαμικές ιδέες του δεν είναι και ο καλύτερος συνεργάτης για τον Πούτιν, αλλά στη δεδομένη στιγμή, μια κυβέρνηση ελεγχόμενη από το στρατό ίσως να ήταν χειρότερη.

Για παράδειγμα η απροθυμία του Ερντογάν να προχωρήσει σε χερσαίες επιχειρήσεις ήταν σημαντική για τη Ρωσία και δεν είναι σίγουρο ότι θα έκαναν το ίδιο και οι στρατηγοί αν είχαν την εξουσία. Επίσης δεν γνωρίζει κανείς ποιες απόψεις θα επικρατούσαν για τη Συρία από εδώ και πέρα, σε μια κυβέρνηση πραξικοπηματιών στρατηγών. Κι ο Πούτιν γνωρίζει πολύ καλά ότι αν μπορείς να επιλέξεις μεταξύ ενός αντιπάλου που γνωρίζεις και ενός που δεν γνωρίζεις, επιλέγεις τον πρώτο. Όπως σημειώνει ο Γιούρι Μπάρμιν, πολιτικός αναλυτής και εμπειρογνώμονας στο ρωσικό συμβούλιο εξωτερικών υποθέσεων για τη μέση Ανατολή, “Ο Ερντογάν είναι λίγο ως πολύ προβλέψιμος συνεργάτης για τον Πούτιν και παρά τις διαφορές τους στο συριακό μπορεί να αποδειχθεί πιο ευέλικτος για να αλλάξουν έστω και λίγο οι γεωπολιτικοί συσχετισμοί στην περιοχή”. Και μόνο αυτό θα ήταν μεγάλο κέρδος για τη Ρωσία.