Γ. Χρούσος στο CNN Greece: Το στρες της πανδημίας θα επηρεάσει έως και τέσσερις γενιές

Θα μπορούσαμε να προσπεράσουμε με ευκολία την παραπάνω διατύπωση, ως κινδυνολογία, ή φόβο, όταν όμως προέρχεται από τα έγκυρα και επιστημονικά χείλη ενός κορυφαίου καθηγητού Παιδιατρικής στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως, τότε οφείλουμε να αφουγκραστούμε την ρήση αυτή, να προβληματιστούμε και να προετοιμαστούμε ανάλογα.

Ο Ομότιμος Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αντιπρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία στον 21ο αιώνα του Ιδρύματος Μποδοσάκη, Γιώργος Χρούσος, ένας διακεκριμένος επιστήμονας που τιμά τον όρκο του και την πατρίδα, μιλάει πάντα με επιστημονικά επιχειρήματα και ψύχραιμο στιβαρό λόγο. Δεν έχει ανάγκη να τρομοκρατήσει, αλλά να αφυπνίσει.

Πείθει δε με ευκολία τον συνομιλητή του, καθώς εκτός από τις επιστημονικές περγαμηνές, διακρίνεται για την Αριστοτέλεια σκέψη και λογική και για την Επικούρεια στωικότητά του.

Ο κ. Χρούσος έχει συγγράψει πάνω από 1.000 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες και το έργο του έχει αναφερθεί διεθνώς σε πάνω από 175.000 επιστημονικές δημοσιεύσεις, µία αδιάψευστη µαρτυρία της σηµασίας και επιρροής της έρευνάς του.

Σύµφωνα µε το Institute of Scientific Information, είναι ένας από τους πιο υψηλά αναφερόµενους επιστήµονες στον κόσµο (ISI highly cited) όχι µόνο στην Κλινική Ιατρική, αλλά και στην Βιολογία και Βιοχηµεία, και ο υψηλότερα αναφερόµενος κλινικός παιδίατρος και ενδοκρινολόγος παγκοσµίως. Με δείκτη Hirsch 202, ο κ. Χρούσος είναι ο µοναδικός Έλληνας ιατρός-επιστήµων που συµπεριλαµβάνεται στον κατάλογο των ISI highly cited στην Κλινική Ιατρική, που εµπεριέχει τους 200 πλέον αναφερόµενους ιατρούς επιστήµονες στον κόσµο.

Έχει δε λάβει πολυάριθµα διεθνή βραβεία για το έργο του και είναι εκλεγμένο μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Ιατρικής των ΗΠΑ.

Με αφορμή το σχέδιο δράσης για τη Δημόσια Υγεία του Ιδρύματος Μποδοσάκη που παρουσιάστηκε πριν ένα μήνα περίπου, ζητήσαμε από τον καθηγητή κ. Χρούσο, να μας μιλήσει για το σχέδιο αυτό, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται η πρόληψη και προαγωγή υγείας για μία καλύτερη δημόσια υγεία στην Ελλάδα, να μας μιλήσει επίσης, για την υγεία του μέλλοντός μας, για την πανδημία και τα διδάγματά της- οι πιο στρεσαρισμένοι, ήταν οι πιο ευάλωτοι και αυτοί που κατέληξαν τελικά, όπως τονίζει- καθώς και για το πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε από την εγκυμοσύνη ακόμη, έναν ευτυχισμένο και γεμάτο πληρότητα ενήλικα. Επισημαίνει, ότι στη χώρα μας, έχουμε ήδη αρχίσει να προωθούμε την Ιατρική του Τρόπου Ζωής (Lifestyle Medicine), την Ανακουφιστική Ιατρική, και την Γηριατρική, που θα παίξουν τεράστιο ρόλο τα επόμενα χρόνια.

Εκφράζει επίσης την αισιοδοξία του για την δημόσια υγεία στα επόμενα 10 έτη, καθώς όπως επισημαίνει, «υπάρχει η γνώση και η πολιτική βούληση, ενώ η ιδέα έχει γίνει αντιληπτή και αποδεκτή από το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού λαού».

Το Σχέδιο Δράσης για τη «ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ» του Ιδρύματος Μποδοσάκη, παρουσιάστηκε στις 12 Απριλίου 2022 στο Μέγαρο Μουσικής.

«Το Ίδρυμα Μποδοσάκη στο πλαίσιο της συμμετοχής του στην Πρωτοβουλία 1821-2021 και με το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον, ανέλαβε την κατάρτιση τεσσάρων ολοκληρωμένων Σχεδίων Δράσης, για το Πανεπιστήμιο του 2030, την αναβάθμιση της Δημόσιας Υγείας, την αντιμετώπιση βασικών Περιβαλλοντικών Προκλήσεων και την ενδυνάμωση της Κοινωνίας των Πολιτών στη χώρα μας, τομείς που ταυτίζονται με τους πυλώνες δράσης του. Τα Σχέδια Δράσης τελούν υπό την αιγίδα της Α.Ε. της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και θα τεθούν στη διάθεση των αρμόδιων υπηρεσιών της πολιτείας προς αξιοποίηση.

Επιθυμώντας να συνεισφέρει στη συζήτηση για το μέλλον της Δημόσιας Υγείας στην Ελλάδα, το Ίδρυμα προσκάλεσε σημαντικούς Έλληνες ειδικούς σε θέματα Δημόσιας Υγείας προκειμένου να προσφέρουν την καλύτερη επιστημονική τεκμηρίωση και διεθνή εμπειρία στην προσπάθεια αυτή. Για τη δημιουργία του Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία συστάθηκε Κεντρική Συντονιστική Ομάδα , η οποία σε συνεργασία με 50μελή Επιστημονική Ομάδα, διαμόρφωσε μετά από 18 μήνες αφιλοκερδούς εργασίας και διαλόγου με την πανεπιστημιακή και επαγγελματική κοινότητα και τους ενεχόμενους φορείς, και λαμβάνοντας υπόψιν τις διεθνείς εξελίξεις, ένα Σχέδιο Δράσης για την αναβάθμιση του ελληνικού συστήματος Δημόσιας Υγείας. Το Σχέδιο Δράσης είναι προσβάσιμο σε όλους στον ιστότοπο του Ιδρύματος Μποδοσάκη».

Το πλήρες κείμενο της συνέντευξής του καθηγητή Χρούσου στο CNN Greece

Επιγενετική διαδικασία: Ο πλήρης ενήλικας διαμορφώνεται από έμβρυο

Ερώτηση: Κύριε καθηγητά, στις 12 Απριλίου 2022, παρουσιάσατε ένα σημαντικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία, εκ μέρους του Ιδρύματος Μποδοσάκη. Ακούσαμε πολύ σημαντικά και χρήσιμα πράγματα. Μεταξύ άλλων, και το γεγονός, ότι η δημόσια υγεία και οι πολιτικές της ευθύνονται για την οικοδόμηση της καλής υγείας και ευημερίας του παιδιού. Πώς τεκμηριώνεται αυτό και πώς μπορούμε πράγματι να οργανώσουμε ένα σύστημα υγείας που θα επηρεάζει θετικά από την βρεφική ηλικία έναν άνθρωπο;

Απάντηση: Σαφώς, έτσι είναι, η δημόσια υγεία και οι πολιτικές της ευθύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό για την οικοδόμηση της υγείας του παιδιού, αλλά και του μετέπειτα ενηλίκου. Γνωρίζουμε πλέον ότι η εμβρυϊκή ηλικία και τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής, καθώς και τα χρόνια της εφηβείας, είναι κρίσιμες, κομβικές περίοδοι στην ζωή του ανθρώπου, ηλικίες κατά τις οποίες διαμορφώνεται η λειτουργία του γονιδιώματός μας και του εγκεφάλου μας μέσω της λεγόμενης “επιγενετικής” διαδικασίας. Η διασφάλιση μιας καλής εγκυμοσύνης, και παιδικής και εφηβικής ηλικίας, είναι η καλύτερη εγγύηση για μια υγιή, ευτυχισμένη και κατά το δυνατόν πιο μακροχρόνια ζωή. Έχει υπολογιστεί ότι η καλύτερη επένδυση μιας κοινωνίας που θα της αποφέρει τα ύψιστα οφέλη είναι η προγεννητική ηλικία και τα προσχολικά χρόνια. Είναι στην ουσία επένδυση στη δημόσια υγεία, αγωγή και παιδεία.

Στην πανδημία, κατέληξαν οι πιο στρεσαρισμένοι

Ερώτηση: Η πανδημία ανέδειξε τις ανισότητες στο σύστημα υγείας και στην κοινωνία. Μπορεί ένα ισχυρό σύστημα Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και δημόσιας υγείας, να αμβλύνει τις ανισότητες, ώστε ο κάθε πολίτης να απολαμβάνει ισότιμη, αποδοτική και δίκαιη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας;

Απάντηση: Όντως, η πανδημία ανέδειξε με μεγάλη πειστικότητα τις ανισότητες της κοινωνίας μας. Γενικά, οι πιο μακροχρόνια στρεσαρισμένοι ήταν και οι πλέον ευάλωτοι, που αρρώστησαν βαριά και πέθαναν από covid-19. Είναι γνωστό ότι το οικογενειακό εισόδημα συσχετίζεται αρνητικά με το ποσοστό νοσηρότητας και θνησιμότητας σε κάθε κοινωνία. Οι φτωχότεροι αρρωσταίνουν πιο πολύ και πεθαίνουν νωρίτερα. Η φτώχεια δε, είναι από μόνη της στρεσογόνα. Ειδικά η χρόνια φτώχεια, που ξεκινάει από νωρίς στη ζωή, συνιστά χρόνιο στρες που σχετίζεται ισχυρά και θετικά με τα λεγόμενα «χρόνια μη-μεταδιδόμενα νοσήματα», όπως είναι η παχυσαρκία, το άγχος, η κατάθλιψη, το μεταβολικό σύνδρομο, κτλ. Αυτά ακριβώς τα νοσήματα είναι οι «υποκείμενες νόσοι», που έπαιξαν τόσο τεράστιο αρνητικό ρόλο στην πανδημία.

Ερώτηση: Ποια είναι η απόλυτη προτεραιότητα των γονιών κατά την άποψή σας ώστε να ανατραφεί ένα παιδάκι με ωριμότητα, ενσυναίσθηση και με παιδεία, ανεξάρτητα από το οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας;

Απάντηση: Οι γονείς και μέλλοντες γονείς, πρέπει να θέσουν ως ύψιστη προτεραιότητα την εξασφάλιση μιας υγιούς εγκυμοσύνης και ενός περιβάλλοντος γεμάτου με αγάπη, τρυφερότητα, αισθήματος ασφάλειας, νέας γνώσης και ήθους για τα παιδιά τους. Σημειωτέον ότι τα παιδιά, ασυνείδητα, υποσυνείδητα και ενσυνείδητα, προσλαμβάνουν ισχυρά μηνύματα από την συμπεριφορά των γονέων τους και το παράδειγμα που αυτοί δίνουν εντός και εκτός της οικογένειας.

Fight or flight;

Ερώτηση: Καθώς βιώνουμε μία εξαιρετικά δύσκολη εποχή, με κακοποιητικές και βίαιες συμπεριφορές, συνεπεία του εγκλεισμού και της παρατεταμένης υγειονομικής κρίσης, και καθώς η ψυχική μας υγεία είναι πολύ ευάλωτη, ποια θεωρείτε ότι είναι τα σημαντικότερα «οχυρά» του ανθρώπου, ώστε να διατηρήσει την ηρεμία του αλλά και την ανθρωπιά του;

Απάντηση: Πολλές από τις αρνητικές συμπεριφορές που βιώνουμε λόγω της πανδημίας, είναι απόρροια του χρόνιου στρες που μας επιβλήθηκε από τις γνωστές μας πλέον συνθήκες. Το στρες αυξάνει τις συμπεριφορές «πάλης» ή «φυγής», τις περίφημες αντιδράσεις fight or flight, που δεν είναι παρά αποτέλεσμα του θυμού και του φόβου που διεγείρονται από το στρες και που συχνά εναλλάσσονται ή συμπαρομαρτούν. Ο σωστός τρόπος ζωής και η καλύτερη διαχείριση του στρες θα απαλύνει τα αρνητικά συναισθήματα και θα εξουδετερώσει τις κακές συμπεριφορές που αυτά προκαλούν στον άνθρωπο.

Έρχεται η Ιατρική του Τρόπου ζωής

Ερώτηση: Γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα δυστυχώς, η γηριατρική είναι μία υποβαθμισμένη ιατρική ειδικότητα, καίτοι η χώρα είναι από τις πλέον γηρασμένες στην Ευρώπη. Πώς μπορεί να μεγαλώσει ωραία και δημιουργικά ένας άνθρωπος; Πώς μπορούμε να πετύχουμε τελικά το μοντέλο της ενεργού γήρανσης;

Απάντηση: Ο πληθυσμός μας όντως γηράσκει και η πλειονότητα των ηλικιωμένων μας πάσχει από τα χρόνια μη-μεταδιδόμενα νοσήματα, κυρίως λόγω της χρόνιας άγνοιας των κινδύνων που αυτά αντιπροσωπεύουν, και συνεπώς, λόγω της απουσίας πρόληψης μέσα στο πρωτόγνωρο για την ανθρωπότητα περιβάλλον της σύγχρονης ζωής. Αυτή στη στιγμή στη χώρα μας, υπάρχει η γνώση και η πολιτική βούληση να προχωρήσουμε με προγράμματα δημόσιας υγείας και πρωτοβάθμιας περίθαλψης, που θα βοηθήσουν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση αυτών των νοσημάτων και στην μελλοντική τους εξάλειψη. Στη χώρα μας, έχουμε ήδη αρχίσει να προωθούμε την Ιατρική του Τρόπου Ζωής (Lifestyle Medicine), την Ανακουφιστική Ιατρική, και την Γηριατρική, που θα παίξουν τεράστιο ρόλο τα επόμενα χρόνια, και ελπίζω, στο διηνεκές.

Ερώτηση: Πώς θα χαρακτηρίζετε την ελληνική κοινωνία αλλά και την νεολαία μας; Υπάρχουν αρχές και αξίες στα νεαρά παιδιά;

Απάντηση: Φυσικά υπάρχουν αξίες στη νεολαία μας. Τα παιδιά μας βρέθηκαν στην δίνη τεράστιων και πρωτόγνωρων αλλαγών στην κοινωνία μας και όλοι οφείλουμε να τα υποστηρίξουμε με όλες μας τις δυνάμεις.

Υγιή παιδιά – υγιείς κοινωνίες

Ερώτηση: Ποιο εκτιμάτε ότι είναι το πλέον κρίσιμο στοιχείο του Σχεδίου Δράσης για τη Δημόσια Υγεία;

Απάντηση: Είμαι λίγο προκατειλημμένος, λόγω ειδικότητας, αλλά και το πιστεύω βαθύτατα, ότι το σπουδαιότερο κομμάτι αφορά τα παιδιά που είναι και το μέλλον μας. Χωρίς υγιή και σωστά παιδιά η κοινωνία μας δεν έχει μέλλον.

Τα θετικά και αρνητικά πρόσημα της πανδημίας

Ερώτηση: Τι φοβάστε μετά την πανδημία, όσον αφορά στα υγειονομικά ζητήματα; Και πώς βλέπετε τη δημόσια υγεία στα επόμενα 10 έτη;

Απάντηση: Η πανδημία έχει, - και ελπίζω σύντομα να λέμε «είχε»-, και παράπλευρα οφέλη. Πχ., επιταχύνθηκε η τεχνολογία εμβολίων και αντι-ικών φαρμάκων και μάθαμε πως να προβλέπουμε και να αντιμετωπίζουμε καλύτερα μελλοντικές, δυνητικά πανδημικές λοιμώξεις. Επίσης, συνηθίσαμε να χρησιμοποιούμε καλύτερα τις τηλεματικές επικοινωνίες, να εργαζόμαστε από το σπίτι, να διαχειριζόμαστε τεράστιους αριθμούς δεδομένων, κ.ά.

Όμως, φοβάμαι ότι, σύμφωνα με πρόσφατες γνώσεις της επιγενετικής επιστήμης, τα στρεσογόνα ερεθίσματα από την πανδημία θα επηρεάσουν αρνητικά τα σημερινά παιδιά και τους απογόνους τους για δύο έως τέσσερις γενιές. Αυτό σημαίνει ότι θα υφιστάμεθα τα αρνητικά επακόλουθα της σημερινής πανδημίας μέχρι τον επόμενο αιώνα.

Από την άλλη πλευρά, είμαι αισιόδοξος για την δημόσια υγεία στα επόμενα 10 έτη. Υπάρχει η γνώση και η πολιτική βούληση, ενώ η ιδέα έχει γίνει αντιληπτή και αποδεκτή από το μεγαλύτερο μέρος του Ελληνικού λαού.

Ερώτηση: Καθώς θαυμάζετε την αρχαία ελληνική σκέψη και ιδιαίτερα τον Αριστοτέλη, ποια διδάγματα μπορούμε να αντλήσουμε και τι μας διδάσκει στην σημερινή πραγματικότητα η αρχαία φιλοσοφία;

Απάντηση: Σύσσωμη η αρχαία φιλοσοφία και ιατρική μας έχουν διδάξει το δρόμο που θα έπρεπε να ακολουθήσουμε και εν πολλοίς ακολουθήσαμε στην αντιμετώπιση της πανδημίας: Ιπποκρατικός ανθρωπισμός, Αριστοτέλεια λογική, Στωική και Επικούρεια «αταραξία» και «ευστάθεια», έχουν απόλυτη σημασία και σχέση με την σημερινή πραγματικότητα.