Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το παράδειγμα της Κοπεγχάγης και η ελληνική περίπτωση

Πάνω από το 10% των θανάτων στην Ευρώπη κάθε χρόνο εξακολουθούν να σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την ατμοσφαιρική ρύπανση. Ακόμη και αν σήμερα υπάρχει ικανοποιητική πρόοδος όσον αφορά στη μείωση των επιπτώσεων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία (μείωση κατά 45% των πρόωρων θανάτων από το 2005), τα επίπεδα ρύπανσης παραμένουν υψηλά.

Το πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης χρίζει ιδιαίτερης προσοχής για τις πόλεις της περιοχής της Μεσογείου. Ο λόγος είναι πως η περιοχή της Μεσογείου έχει έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς αστικοποίησης στον κόσμο.

Η επιπρόσθετη πίεση στην Μεσόγειο, λόγω της κλιματικής αλλαγής, καθιστά τις μεγάλες πόλεις της ιδιαίτερα ευάλωτες, θέτοντας σε κίνδυνο όλο και περισσότερες ζωές. Τα θερμά κύματα στη δυτική Μεσόγειο (Αλγερία 40°C, Ισπανία 39°C, Μαρόκο 41°C, Πορτογαλία 37°C) στα τέλη του περασμένου μήνα έκανα πραγματικά δύσκολη τη ζωή των κατοίκων των μεγαλουπόλεων.

Η άμεση λήψη μέτρων για την ήπια αστική ανάπτυξη και τον περιορισμό της ρύπανσης αποτέλεσε ένα από τα κεντρικά σημεία συμφωνίας των Υπουργών Περιβάλλοντος της Μεσόγειο στην 3η Υπουργική Διάσκεψη της Ένωσης για τη Μεσόγειο (Union for the Mediterranean – UfM) για τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας στις αρχές του μήνα (4/5).

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα παιδιά και στους έφηβους, επειδή το σώμα και το ανοσοποιητικό τους σύστημα εξακολουθούν να αναπτύσσονται, σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη "Air pollution and children's health" του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ). Εκτιμάται πως η ατμοσφαιρική ρύπανση προκαλεί πάνω από 1.200 πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο μεταξύ των ατόμων κάτω των 18 ετών στις 32 χώρες μέλη του ΕΟΠ.

Επιπλέον, η έκθεση της μητέρας στην ατμοσφαιρική ρύπανση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης συνδέεται με χαμηλό βάρος γέννησης και κίνδυνο πρόωρου τοκετού. Μετά τη γέννηση, η ατμοσφαιρική ρύπανση αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαφόρων προβλημάτων υγείας, όπως μειωμένη πνευμονική λειτουργία, αναπνευστικές λοιμώξεις και αλλεργίες.

Μπορεί επίσης να επιδεινώσει χρόνιες παθήσεις όπως το άσθμα, το οποίο πλήττει το 9% των παιδιών και των εφήβων στην Ευρώπη, καθώς και να αυξήσει τον κίνδυνο ορισμένων χρόνιων ασθενειών αργότερα στην ενήλικη ζωή. Όχι αδίκως λοιπόν πάνω από το 80% των πολιτών (σχετική έρευνα του ΕΟΠ) ανησυχεί για τα προβλήματα υγείας που προκαλεί η ρύπανση.

Σύμφωνα με στοιχεία από τα τελευταία χρόνια, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Μεσογείου, και κυρίως στην Ιταλία και στην Ελλάδα, αναφέρθηκαν κατά διαστήματα συγκεντρώσεις σε επιβλαβή επίπεδα διοξειδίου του αζώτου, όζοντος και σωματιδίων (PM10, PM2.5), σημαντικά υψηλότερες από τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Οι συγκεντρώσεις αυτές οφείλονται κυρίως στις μεταφορές, στην καύση ορυκτών καυσίμων για οικιακή θέρμανση και στη χρήση τους στη βιομηχανία.

Ο σίγουρος δρόμος για να παραμείνουμε ασφαλείς, εμείς και κυρίως τα παιδιά, που είναι περισσότερο ευάλωτα, είναι να κάνουμε τον αέρα που όλοι αναπνέουμε καθαρότερο. Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης μηδενικής ρύπανσης (“Zero Pollution Action Plan”) συμπεριλαμβάνεται στην ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία.
Πόλεις του ευρωπαϊκού βορρά ήδη καινοτομούν σε αυτή την κατεύθυνση. Για παράδειγμα, η Κοπεγχάγη θα γίνει η πρώτη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που θα προχωρήσει στον καθολικό αποκλεισμό των αυτοκινήτων βενζίνης και diesel μέχρι το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας (2030), μηδενίζοντας κατά αυτόν τον τρόπο την ατμοσφαιρική ρύπανση που προκαλούν οι κινητήρες εσωτερικής καύσης των οχημάτων ιδιωτικής ή δημόσιας χρήσης.

Μάλιστα, στην πόλη της Κοπεγχάγης δημιουργούνται σήμερα ζώνες κυκλοφορίας μηδενικών ρύπων, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του στόλου των λεωφορείων έχει αντικατασταθεί με ηλεκτροκίνητα.

Άλλες πόλεις και γειτονίες στην Ευρώπη ανασχεδιάζονται, στη λογική της ιδέας «Η πόλη των 15 λεπτών» (la ville du quart d’heure) του Καθηγητή Moreno της Σορβόννης, όπου μπορεί κάνεις να βρει τα πάντα σε 15 λεπτά με τα πόδια ή με ποδήλατο. Έτσι δημιουργούνται νέες, περισσότερο βιώσιμες σχέσεις μεταξύ των πολιτών και του ρυθμού της ζωής στις πόλεις, μειώνοντας ταυτόχρονα σημαντικά τους ρύπους. Το Παρίσι εφαρμόζει ήδη το “Paris Respire”, με ανθρωποκεντρικά δομημένες γειτονιές μηδενικών ρύπων.

Υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα καινοτόμων δράσεων που εφαρμόζονται πιλοτικά και σε πόλεις στην Ελλάδα. Για παράδειγμα, η πρωτοβουλία “Living Streets” που ξεκίνησε στην Ελλάδα το 2021 με τη συμβολή της «Βιώσιμη Πόλης» αφορούσε σε εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης μαζί με δράσεις ενημέρωσης για την κυκλική οικονομία (ελαχιστοποίηση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση πόρων) με την ενεργή εμπλοκή της νέας γενιάς, σε κεντρικές πλατείες δύο Δήμων-μελών της, του Ελληνικού – Αργυρούπολης και της Κορίνθου, με κεντρικό θέμα «Κινήσου ελεύθερα, Δράσε Οικολογικά».

Οι πόλεις είναι το αποτέλεσμα των επιλογών τους. Έτσι, οι πόλεις που κάνουν καταπληκτικά πράγματα είναι τελικά αυτές που έχουν σταματήσει να δικαιολογούν, αλλά μειώνουν την ρύπανση αλλάζοντας τον ρυθμό αλληλεπιδράσεων τόπου – χρόνου – ενέργειας, σε πιο ανθρώπινες κλίμακες.

*Ο Χάρης Δούκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής του ΕΜΠ