Περπατώντας στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου: Από την προτομή της Μελίνας μέχρι το πλακόστρωτο του Πικιώνη

Η Διονυσίου Αρεοπαγίτου δε χρειάζεται συστάσεις. Είναι ένας από τους ομορφότερους πεζόδρομους της Αθήνας που όσες φορές και αν τον περπατήσεις δεν τον βαριέσαι ποτέ. Πράσινο, Ακρόπολη και εντυπωσιακά κτήρια συνθέτουν το σκηνικό. Μία διαδρομή 830 μέτρων που γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα μαθαίνοντας περισσότερα για την ιστορία του δρόμου και των αρχιτεκτονικών κομψοτεχνημάτων που δεσπόζουν παραταγμένα απέναντι από τον ιερό βράχο.

Ο Διονύσιος Αεροπαγίτης, ο Πικιώνης και το όραμα της Μελίνας

Η ιστορία της Διονυσίου Αρεοπαγίτου ξεκινά ήδη από τον 5^ο αιώνα μ.Χ. όταν ήταν ένας περιφερειακός δρόμος στη νότια πλευρά της Ακρόπολης. Διανοίχθηκε ξανά το 1857 με πρωτοβουλία της βασίλισσας Αμαλίας, ασφαλτοστρώθηκε λίγο αργότερα και το 1884 πήρε το όνομά του από τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, ο οποίος μαζί με τη σύζυγό του ήταν από τους πρώτους που ασπάστηκαν τον χριστιανισμό στην Αθήνα.

Το 1955 ήταν ακόμα μία χρονιά ορόσημο. Η οδός επανασχεδιάστηκε από τον Δημήτρη Πικιώνη ο οποίος ανέλαβε τη διαμόρφωση όλου του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη και τον λόφο του Φιλοπάππου. Η αισθητική της Διονυσίου Αεροπαγίτου δεν είναι ασύνδετη με αυτήν του ίδιου του αρχιτέκτονα. Για τον Πικιώνη, η παράδοση και η ιστορική μνήμη ήταν πηγή έμπνευσης και η αρχιτεκτονική μία μορφή τέχνης και έκφρασης.

Ο Δημήτρης Πικιώνης έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο να αποκτήσει η περιοχή τη σημερινή της εικόνα, δεν ήταν όμως ο μόνος. Τη δεκαετία του 1980 η Μελίνα Μερκούρη ως Υπουργός Πολιτισμού οραματίστηκε και επέμεινε για την πεζοδρόμηση της οδού και την ενοποίησή της με τους γύρω αρχαιολογικούς χώρους. Το όραμά της έγινε πραγματικότητα πολλές δεκαετίες αργότερα, μόλις το 2003. Όταν ολοκληρώθηκαν τα έργα και η Διονυσίου Αρεοπαγίτου μετατράπηκε σε πεζόδρομος, η αρχιτεκτονική της ομορφιά αναδείχθηκε ακόμα περισσότερο.

Λόγω της τοποθεσίας της, βέβαια, η Διονυσίου Αεροπαγίτου ήταν ανέκαθεν ένα ξεχωριστό σημείο στην πρωτεύουσα. Στα αρχιτεκτονικά κομψοτεχνήματα με θέα την Ακρόπολη κατά καιρούς έμειναν πολιτικοί, επιχειρηματίες και καλλιτέχνες, ενώ προπολεμικά στην περιοχή υπήρχαν κάποια από τα πιο γνωστά ταβερνεία της πόλης.

Σήμερα η Διονυσίου Αεροπαγίτου θεωρείται ένα αξιοθέατο των Αθηνών και όχι άδικα. Εκτός από την εντυπωσιακή θέα και το πράσινο, κάθε της σημείο κρύβει ιστορίες, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο γνωστές.

Η προτομή της Μελίνας και η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη

Η Διονυσίου Αρεοπαγίτου ξεκινά από την λεωφόρο Βασιλίσσης Αμαλίας στο ύψος της Πύλης Αδριανού και φτάνει μέχρι το πλακόστρωτο του Πικιώνη, κάτω από τον λόφο του Φιλοπάππου. Στην αρχή της, το πρώτο «αξιοθέατο» που συναντά κανείς είναι η προτομή της Μελίνας Μερκούρη.

Το γλυπτό είναι εντυπωσιακό, όχι μόνο για την εκπληκτική ομοιότητα με το πρόσωπο που αναπαριστά, αλλά και γιατί ο Αναστάσιος Κρατίδης που το φιλοτέχνησε, έχει καταφέρει να αποτυπώσει στο δημιούργημά του τον αέρα και την αποφασιστικότητα μίας προσωπικότητας που έμεινε στην ιστορία. Η τοποθέτηση της προτομής στο συγκεκριμένο σημείο σαφώς δεν είναι τυχαία, μίας και η ανάδειξη της Διονυσίου Αρεοπαγίτου με την πεζοδρόμηση και την ενοποίησή των γύρω αρχαιολογικών, ήταν πρόταση και όραμα της ίδιας.

Ακριβώς από πίσω βρίσκεται ένα επιβλητικό νεοκλασικό στο οποίο σήμερα στεγάζεται η Ωνάσειος Βιβλιοθήκη. Οικοδομήθηκε το 1905 από τον Αναστάσιο Μεταξά και αποκαταστάθηκε πλήρως από το Ίδρυμα Ωνάση το 1989. Το εσωτερικό του κοσμούν αντικείμενα από τα γραφεία του Αριστοτέλη Ωνάση στο Μόντε Κάρλο και το Παρίσι, έπιπλα και έργα τέχνης από τη θαλαμηγό «Χριστίνα», αλλά και το πιάνο στο οποίο έπαιζε κάποτε η Μαρία Κάλλας.

Για τα επόμενα τετράγωνα και μέχρι η οδός να «συναντήσει» κάθετα τη Μακρυγιάννη, τα εμπορικά μαγαζιά και τα καφέ μονοπωλούν το ενδιαφέρον των περαστικών.

Το σκηνικό αλλάζει αισθητά μετά το Μουσείο της Ακρόπολης.

Η μικρή Πολυκατοικία στο νούμερο 17 της Διονυσίου Αρεοπαγίτου

Δίπλα στο μουσείο υπάρχει μία πολυκατοικία που θυμίζει έργο τέχνης και έχει το δικό της όνομα. Είναι η «Μικρή Πολυκατοικία» που σχεδίασε ο Βασίλειος Κουρεμένος, με την μαρμαρεπένδυτη όψη και τις ψηφιδωτές παραστάσεις τεχνοτροπίας art deco στον τρίτο όροφο.

Το 2007 η πολυκατοικία παραλίγο να κατεδαφιστεί με την πρόφαση ότι εμποδίζει τη θέα από το μουσείο της Ακρόπολης. Οι αντιδράσεις ήταν πολλές σε Ελλάδα και εξωτερικό και τελικά διασώθηκε.

Στο νούμερο 19 ακριβώς δίπλα βρισκόταν η οικία Almeida, μετέπειτα οικία Κετσέα. Για χρόνια το οίκημα άνηκε στον συνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου και ήταν το δεύτερο κτήριο που κινδύνευσε με κατεδάφιση το 2007. Εκείνο το διάστημα ο Βαγγέλης Παπαθανασίου είχε δηλώσει στους Sunday Times: «Μπορεί η άποψή μου να ακούγεται προκατειλημμένη, αλλά σας διαβεβαιώνω πως ακόμη κι αν δεν ήταν το σπίτι μου μέρος αυτής της προμελετημένης καταστροφής, πάλι θα είχα την ίδια άποψη». Σήμερα στο κτήριο γίνονται έργα αποκατάστασης.

Η «ιδιαίτερη» οικία Γεωργαντή

Στον αριθμό 21 το τριώροφο νεοκλασικό κτήριο του Ερνέστο Τσίλλερ μαγνητίζει τα βλέμματα. Στο συγκεκριμένο κτήριο στεγάζεται από το 1990 η Ισπανική πρεσβεία. Δίπλα ακριβώς βρίσκεται το σπίτι που κάποτε έμεναν ο Νικόλαος Γεωργαντής και αργότερα η κόρη του, Λουκία. Και οι δύο ξεχώρισαν για το ταλέντο και το έργο τους στη γλυπτική. Πολλές από τις δημιουργίες του πρώτου κοσμούν τα ταφικά μνημεία στο Α’ νεκροταφείο Αθηνών, ενώ η κόρη του έγινε περισσότερο γνωστή για τις προτομές που φιλοτεχνούσε.

Η «κομψή» πολυκατοικία Ζολώτα

Σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Βουρέκα και έχει χαρακτηριστεί «μικρό κομψοτέχνημα από την Μάρω Καρδαμίτση - Αδάμη στο βιβλίο της «Ο κόσμος του Εμμανουήλ Βουρέκα».

Εκεί έμεναν ο Ξενοφών Ζολώτας με τη σύζυγό του, Λόλα. Μία φωτογραφία στο σπίτι τους στην οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου 25 τον Μάρτιο του 1967 έγινε εξώφυλλο στο περιοδικό «Εικόνες» και η πολυκατοικία έμεινε στην ιστορία ως ένα κτήριο εξαιρετικής αισθητικής, εσωτερικά και εξωτερικά.

Στο ισόγειο της πολυκατοικίας υπάρχει μέχρι και σήμερα η χαρακτηριστική «περικεφαλαία», έργο του γλύπτη Θεόδωρου.

Η «διαφορετική» οικία Δραγώνα

Ακριβώς δίπλα, στο νούμερο 27, βρίσκεται ένα κτήριο πολύ διαφορετικό από όλα τα υπόλοιπα στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Είναι η οικία Δραγώνα, η οποία κατασκευάστηκε το 1962 σε σχέδια του Περικλή Σακελλάριου. Το κτήριο έχει ανακαινιστεί, χωρίς ωστόσο να έχουν γίνει σημαντικές παρεμβάσεις στην όψη του.

Για χρόνια σε αυτό έμενε ο Λεονάρδος Δραγώνας με την οικογένειά του. Ήταν ένας από τους πιο επιφανείς επιχειρηματίες της εποχής και το ομώνυμο πολυκατάστημα «Δραγώνας» στο κέντρο της Αθήνας ήταν ένα από τα πιο γνωστά της πόλης. Σε συνέντευξή του τέσσερα χρόνια πριν τον θάνατό του το 2014, είχε πει ότι στο σπίτι του είχαν παρευρεθεί «πρωθυπουργοί, πρόεδροι Δημοκρατίας, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, βασιλείς, πρέσβεις, επιχειρηματίες και καλλιτέχνες». Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τον αποκαλούσε «κινητή βιβλιοθήκη» λόγω του πάθους του για το διάβασμα, ενώ πολύ καλές σχέσεις είχε και με τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο με τον οποίο συζητούσαν για την ένωση ορθόδοξης και καθολικής εκκλησίας.

Δίπλα στη διάσημη και πολυφωτογραφημένη οικία Δραγωνά, βρίσκεται ένα άσημο κομψοτέχνημα που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο και «έργο τέχνης» από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Παρακάτω συναντάς μία πολυκατοικία της δεκαετίας του 1950 και δίπλα ακριβώς, στο νούμερο 33, το σπίτι όπου έμενε ο Άκης Τσοχατζόπουλος, ένα διαφορετικό «αξιοθέατο» της περιοχής.

Η «διακριτική» οικία Μπαρμπαλιά

Το κτήριο στο νούμερο 35 της Διονυσίου Αρεοπαγίτου είναι γνωστό ως Οικία Μπαρμπαλιά. Ανακατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Ηλία Μπαρμπαλιά ο οποίος εξειδικευόταν στην ανακατασκευή διατηρητέων κτισμάτων και έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για την αναβάθμιση του αθηναϊκού κέντρου. Ο «αρχιτέκτονας των αισθήσεων» όπως τον κάποιοι τον αποκαλούν, στόχευε στην κατασκευή κτηρίων που αφενός αντέχουν στον χρόνο μορφολογικά και αφετέρου που είναι εναρμονισμένα με το περιβάλλον, κάτι που αποτυπώνεται και στον τρόπο που επενέβη στην ανακατασκευή του συγκεκριμένου τριώροφου.

Μεσοτοιχία με την οικία Μπαρμπαλιά είναι μία πολυκατοικία που θυμίζει αρκετά αυτήν στο νούμερο 17. Μόνο τυχαίο φυσικά δεν είναι, καθώς και αυτή είναι σχεδιασμένη από τον Βασίλειο Κουρεμένο. Οικοδομήθηκε το 1935 έχει τέσσερις ορόφους, δώμα και 16 διαμερίσματα. Σε αυτήν έμεινε μέχρι τον θάνατό του και ο ίδιος ο αρχιτέκτονας, η Μαρία Χορς και ο Κώστας Τσόκλης.

Ακριβώς δίπλα, βρίσκεται το προπολεμικό αρχοντικό της οικογένειας Μαντούβαλου με κίονες και μαρμάρινες λεπτομέρειες που του προσδίδουν μία αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα.

Συνεχίζοντας τη βόλτα προς το Θησείο και τον λόφο του Φιλοπάππου, στον αριθμό 43 της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, ένα ισόγειο κτίσμα ιδιοκτησίας της Σεβαστής Καλλισπέρη, φιλοξενεί τη Λέσχη του 8^ου Συστήματος Προσκόπων.

Δίπλα, στον αριθμό 45, μία μικρή εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Σοφία και το Μερόπειο Φιλανθρωπικό Ίδρυμα στο οποίο αυτήν την περίοδο γίνονται εργασίες αποκατάστασης.

Φτάνοντας προς το τέλος της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, στο νούμερο 47, ένα διώροφο κτήριο κατασκευασμένο τη δεκαετία του 1930 στεγάζεται η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στην οδό Ερεχθείου και η βορινή πλευρά του κτηρίου είναι κλασικό στέκι για τους πλανόδιους πωλητές.

Η οδός Αεροπαγίτου καταλήγει στο πλακόστρωτο του Πικιώνη και έπειτα «συναντά» την οδό Αποστόλου Παύλου που καταλήγει στο Θησείο.

Όλα τα παραπάνω πλην της προτομής της Μελίνας Μερκούρη βρίσκονται στην αριστερά πλευρά της Διονυσίου Αρεοπαγίτου περπατώντας την οδό από την αρχή της μέχρι και τον λόφο του Φιλοπάππου. Στα δεξιά, αξιοσημείωτα αξιοθέατα είναι το άγαλμα του Μακρυγιάννη στο σημείο που τελειώνει η ομώνυμη οδός και ξεκινά η Αδριανού, λίγο παρακάτω το Αρχαίο θέατρο του Διονύσου και φυσικά το Ηρώδειο.

Το αποτύπωμα οικίας του φιλοσόφου Πρόκλου

Εκεί που οδός Παρθενώνος «συναντά» κάθετα τη Διονυσίου Αρεοπαγίτου ένα σημείο του δρόμου δεν είναι πεζοδρομημένο. Σε διάφορα σημεία του υπάρχουν ορθογώνιες πλάκες οι οποίες για τους πιο παρατηρητικούς θυμίζουν τον σκελετό ενός κτίσματος όπως φαίνεται στην κάτοψη.

Αυτό είναι το αποτύπωμα της οικίας του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Πρόκλου. Βρέθηκε στις ανασκαφές που έγινε το 1955, όταν είχαν ήδη ξεκινήσει τα έργα για την διάνοιξη και αναμόρφωση του δρόμου.

Το καφενείο «Παρθενών» και το ατελιέ του Κωνσταντίνου Παρθένη

Στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου υπήρχαν βέβαια και εμβληματικά κτήρια τα οποία δεν έχουν διασωθεί. Ένα από αυτά είναι το καφενείο «Παρθενών» στο οποίο σύχναζε ο Κωστής Παλαμάς. Βρίσκονταν ακριβώς απέναντι από το Ηρώδειο και για αυτό ο Γιώργος Δροσίνης γράφει στα Φύλλα της Ζωής μου: «Ποτέ καφενείο του κόσμου, κι από τα πιο φημισμένα, δε μπορούσε να δώση σε πελάτες του τέτοια θέα».

Ένα δεύτερο είναι το ατελιέ του ζωγράφου Κωνσταντίνου Παρθένη. Βρισκόταν στη συμβολή των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Ροβέρτου Γκάλλι και χτίστηκε σε σχέδια του Δημήτρη Πικιώνη το 1925. Για το σπίτι αυτό, όταν αποφασίστηκε η απαλλοτρίωσή του, ο καλλιτέχνης απείλησε να αυτοπυρποληθεί μαζί με τα έργα του. Προσωρινά το σπίτι διασώθηκε, κατεδαφίστηκε όμως με τον θάνατο του Κωνσταντίνου Παρθένη το 1967.

Τα παραπάνω μπορεί να μην υπάρχουν πια, σε έναν περίπατο στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, όμως, έχεις τόσα άλλα να δεις. Η τέχνη, η ιστορία και η φύση είναι στο επίκεντρο. Από την άλλη, οι καλλιτέχνες του δρόμου με τα καβαλέτα και τα μουσικά τους όργανα και οι πλανόδιοι με τα ξηροκάρπια και το ψημένο καλαμπόκι, κάνουν τον πεζοδρόμο ακόμα πιο γραφικό και «ζωναντό».