Τα χαλιά του Αζερμπαϊτζάν: Μαγευτικά μωσαϊκά μοτίβων και χρωμάτων

Οι τάπητες και τα σχετικά είδη ταπήτων που κατασκευάζονται στο Αζερμπαϊτζάν έχουν επανειλημμένα εξυμνηθεί σε πολλά ιστορικά βιβλία, στην κλασική λογοτεχνία και στη λαογραφία.

Οι τάπητες του Αζερμπαϊτζάν ενσωματώνουν ολόκληρο το φάσμα χρωμάτων της φύσης του Αζερμπαϊτζάν∙ το μπλε του ουρανού και το πράσινο του δάσους, τις βαθιές σκιές στις πλαγιές των βουνών και τo λευκό των χιονισμένων κορυφών. Τα μαγικά αστραφτερά χρώματα του τάπητος έχουν απορροφήσει τη φωτεινότητα των σπόρων του ροδιού που μοιάζουν σαν ρουμπίνια και το χρυσαφένιο φως του κυδωνιού, την χάλκινη απόχρωση του σαφράν και την λιλά απόχρωση των σταφυλιών. Μια ανεξάντλητη υφή μοτίβων, ένα ταξίδι δημιουργικής φαντασίας και σπουδαίας επιδεξιότητας αποτελούν μια σύντομη περιγραφή ενός τάπητος του Αζερμπαϊτζάν.

Σύμφωνα με αρχαιολογικά υλικά και γραπτά έγγραφα, η ταπητουργία στο Αζερμπαϊτζάν ήταν ήδη διαδεδομένη στην Εποχή του Χαλκού. Αυτό είχε αναφερθεί σε έργα του Ηροδότου, του Κλαύδιου Ηλιανού, του Ξενοφώντα και άλλων αρχαίων ιστορικών. Κατά τη δυναστεία των Σασσανιδών (3ος - 7ος αι.), η τέχνη της ταπητουργίας στο Αζερμπαϊτζάν πέρασε σε ένα άλλο στάδιο ανάπτυξης. Εμφανίστηκαν υπέροχα χαλιά από μετάξι, χρυσό και ασήμι. Η παραγωγή των ταπήτων, με ύφανση από χρυσές και ασημένιες κλωστές και διακόσμηση με κοσμήματα απέκτησε παραδοσιακό χαρακτήρα κατά τους 16ο - 17ο αιώνες. Οι μεταξωτοί τάπητες του Αζερμπαϊτζάν εξυμνήθηκαν στο έπος «Το Βιβλίο του Ντέντε Κορκούτ». Κατά τους 13ο -14ο αιώνες, το Αζερμπαϊτζάν εξήγαγε μεγάλο αριθμό ταπήτων και των σχετικών ειδών στο εξωτερικό.

Η ταπητουργία είναι μια οικογενειακή παράδοση που μεταφέρεται προφορικά και μέσω της πρακτικής, με την κατασκευή ταπήτων και μοκετών να είναι αποκλειστικά γυναικεία ενασχόληση. Στο παρελθόν, κάθε νεαρή κοπέλα έπρεπε να μαθαίνει την τέχνη της ταπητουργίας και οι τάπητες που ύφαινε γινόντουσαν μέρος της προίκας της. Σύμφωνα με την παράδοση, οι άντρες κούρεβαν τα πρόβατα την άνοιξη και το φθινόπωρο, ενώ οι γυναίκες μάζευαν τη χρωστική ύλη και τις ίνες και έβαφαν το νήμα την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο.

Οι τάπητες του Αζερμπαϊτζάν ταξινομούνται ανάλογα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά τους σε τάπητες με χνούδι και χωρίς χνούδι. Οι τάπητες χωρίς χνούδι σχετίζονται με την πρώιμη περίοδο ανάπτυξης της υφαντικής τέχνης. Οι τάπητες χωρίς χνούδι ταξινομούνται ανάλογα με το στυλ ύφανσης, τη δομή, τη περιεκτικότητα διακοσμητικών στοιχείων και τον χρωματισμό. Υπάρχουν 8 βασικά είδη: «palas», «dzhejim», «lady», «kilim», «shedde», «verni», «zili», «sumakh».

Υπάρχουν 7 κύριες σχολές ταπητουργίας που διακρίνονται από τα σχέδια, τη σύνθεση, την χρωματική παλέτα και τις τεχνικές στο Αζερμπαϊτζάν: σχολές Κουμπά, Μπακού, Σιρβάν, Γκαντζά, Γκαζάχ, Kαραμπάχ και Tαμπρίζ. Ας εξετάσουμε τη κάθε σχολή ξεχωριστά:

1. Τα διακοσμητικά χαρακτηριστικά των ταπήτων Κουμπά περιέχουν στυλιζαρισμένα μοτίβα φυτών και μερικές φορές ζώων που αποτελούνται από γεωμετρικά σχέδια.
2. Οι τάπητες Μπακού ξεχωρίζουν από την έντονη απαλότητα, την ένταση του χρώματος, την πρωτοτυπία των στοιχείων τέχνης και τη λεπτότητα των σχεδίων. Από τα διακοσμητικά χαρακτηριστικά επικρατούν το γεωμετρικό σχήμα οβάλ και τα στοιχεία της φύσης με καμπύλες. Η χρωματική παλέτα των ενδιάμεσων χώρων των ταπήτων Μπακού αποτελείται κυρίως από το βαθύ μπλε και σπανιότερα από κόκκινο και κίτρινο.
3. Οι τάπητες Σιρβάν με σύνθεση πλούσια σε πολύπλοκα σχέδια είναι γνωστοί από τον Μεσαίωνα. Ήδη από τους 14ο - 15ο αιώνες, οι τάπητες αυτοί εξυμνήθηκαν από Ευρωπαίους καλλιτέχνες.
4. Η Γκαντζά ήταν διάσημη ως το κέντρο των μεταξωτών και μάλλινων υφασμάτων, των μεταξωτών ταπήτων. Στη Γκάντζα, η οποία θεωρούταν το κέντρο ταπήτων υψηλής ποιότητας, λειτουργούσαν για πολλούς αιώνες εξειδικευμένα εργαστήρια ταπητουργίας.
5. Χρησιμοποιώντας ελάχιστα χρώματα, οι εκπρόσωποι των σχολών Γκαζάχ και Γκαντζά δημιούργησαν μια αρμονική παλέτα. Τα σχέδια τους τράβηξαν την προσοχή των Ευρωπαίων καλλιτεχνών του Μεσαίωνα.
6. Ιδιαίτερα δημοφιλές στο Καραμπάχ είναι το σετ από 5 είδη χαλιών, το «γκιάμπ», σχεδιασμένο για τους εσωτερικούς χώρους του σπιτιού. Οι τάπητες Καραμπάχ έχουν την πιο πλούσια χρωματική παλέτα που αντανακλά τις πιο λεπτές χρωματικές αποχρώσεις της φύσης του Καραμπάχ. Σύμφωνα με μακροχρόνιες παραδόσεις το φόντο στους ενδιάμεσους χώρους των χαλιών του Αζερμπαϊτζάν είναι γεμάτο με κόκκινο χρώμα. Η βαφή που χρησιμοποιείται για τα χαλιά εξάγεται όχι μόνο από φυτά αλλά και από τα έντομα, το πιο δημοφιλές από τα οποία είναι το κοχίνι.
7. Η σχολή Ταμπρίζ είναι η πιο παλιά και γνωστή στο Αζερμπαϊτζάν. Ήδη κατά τους 11ο -12ο αιώνες γνώριζε ακμή. Κατά τους 13ο - 14ο αιώνες απέκτησε χαρακτηριστικά από την τέχνη της μινιατούρας του Ταμπρίζ και τους 16ο - 17ο αιώνες έφτασε στην κορυφή της ανάπτυξής της. Οι τάπητες με χνούδι και χωρίς χνούδι της συγκεκριμένης σχολής διακρίνονται από τη διακόσμηση, την αρμονία χρωμάτων και την ποικιλία στολιδιών.

Στο Αζερμπαϊτζάν, οι τάπητες χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση του σπιτιού, φέρουν πολιτιστική σημασία ως οικογενειακή παράδοση που μεταφέρεται προφορικά και μέσω της πρακτικής, και συνδέονται με την καθημερινή ζωή και τα έθιμα του λαού του Αζερμπαϊτζάν. Η λαϊκή τέχνη του Αζερμπαϊτζάν, ιδιαίτερα η ταπητουργία, έχει αποτελέσει αντικείμενο προσοχής της κυβέρνησης για τη διατήρηση, τη μελέτη, την προώθηση και την ανάπτυξη των ταπητουργικών παραδόσεων του λαού του Αζερμπαϊτζάν.

Τον Δεκέμβριο του 2004 εγκρίθηκε ένας νόμος περί «Προστασίας και Ανάπτυξης της Τέχνης της ταπητουργίας του Αζερμπαϊτζάν», τον Μάιο του 2016 ιδρύθηκε η αρμόδια υπηρεσία «Azerkhalcha», ενώ ξεκίνησε να εορτάζεται στις 5 Μαΐου η Ημέρα της Ύφανσης Χαλιών. Το 2014, ξεκίνησε τη λειτουργία του ένα υπερσύγχρονο κτήριο που σχεδιάστηκε από τον Αυστριακό αρχιτέκτονα Φράνζ Γιάνζ σε σχήμα τυλιγμένου χαλιού, για να στεγάσει το Μουσείο Χαλιών του Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, εγκρίθηκε ένα κρατικό πρόγραμμα για την «Προστασία και ανάπτυξη της τέχνης της ταπητουργίας στη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν για τα έτη 2018 –2022» με στόχο τη δημιουργία προμήθειας πρώτων υλών για αυτόν τον κλάδο, τη βελτίωση της υποδομής για την ύφανση χαλιών, την υποστήριξη δημιουργίας νέων χώρων εργασίας, την πραγματοποίηση εκπαίδευσης ειδικευμένου προσωπικού στον τομέα της ταπητουργίας, της επεξεργασίας μαλλιού, της κατασκευής νημάτων από μαλλί και μετάξι και εργοστάσια για την κατασκευή και επεξεργασία μεταξωτών νημάτων που χρησιμοποιούνται για τη βαφή και την παραγωγή βαφών.

Τον Νοέμβριο του 2010, οι τάπητες του Αζερμπαϊτζάν ανακηρύχθηκαν ως Αριστούργημα Άυλης Κληρονομιάς από την UNESCO.

Οι τάπητες του Αζερμπαϊτζάν αποτελούν μαγευτικά μωσαϊκά μοτίβων και χρωμάτων που συνδέονται με τον συμβολισμό της ιστορίας, της φιλοσοφίας και της φύσης. Οι τάπητες αποτελούσαν αντικείμενο κεντρικής σημασίας για τον πολιτισμό του Αζερμπαϊτζάν για χιλιετίες και κατά τη διάρκεια των ημερών του Δρόμου του Μεταξιού και αντικείμενο εκτίμησης για τα ζωηρά χρώματα, τα σχέδια και την ποιότητά τους και διακινούνταν παντού. Απεικονίστηκαν σε ευρωπαϊκά έργα τέχνης, σήμερα βρίσκονται στα πιο διακεκριμένα μουσεία, ιδιωτικές συλλογές και οίκους δημοπρασιών του κόσμου.