Η ουσία είναι το πνεύμα: Ζαν Μαρκ Μπαρ εκ βαθέων στο 58ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Oι συναντήσεις έχουν ξεκινήσει για τα καλά στη μεγάλη γιορτή του κινηματογράφου, το 580 Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης που μας επιφύλαξε μια βουτιά στα καταγάλανα νερά ενός πολίτη και δημιουργό του κόσμου. Ο γαλλοαμερικάνος ηθοποιός Ζαν Μαρκ Μπαρ, τον οποίο γνωρίσαμε και αγαπήσαμε μέσα από τη θρυλική ταινία Απέραντο γαλάζιο του Λυκ Μπεσόν, παραχώρησε συνέντευξη Τύπου το Σάββατο 5 Νοεμβρίου 2017, στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης και έκανε αυτό που έχει συνηθίσει. Να μιλάει εκ βαθέων.

"Για εμένα ο κινηματογράφος είναι ένας τρόπος να αντισταθείς. Ζούμε όλοι μέσα στις ψευδαισθήσεις μας και κάποια στιγμή πρέπει να ξυπνήσουμε αν θέλουμε να σωθούμε" είπε ανάμεσα σε άλλα ο ρομαντικός Μπαρ που πιστεύει στη δύναμη του σινεμά. "Αν υπάρξει αφύπνιση στον κόσμο, αυτό θα γίνει μέσω της παρέμβασης του σινεμά" πρόσθεσε ο ηθοποιός που βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη με αφορμή δύο ταινίες που προβάλλονται στο 58ο ΦΚΘ με δύο ιδιότητες. Ως αφηγητής στο ντοκιμαντέρ Dolphin Man του Λευτέρη Χαρίτου με θέμα τη ζωή του δύτη Ζακ Μαγιόλ τον οποίο ο Μπαρ υποδύθηκε στο Απέραντο γαλάζιο και ως πρωταγωνιστής στο φιλμ Σπόρος του Σεμίχ Καπλάνογλου.

"Η τεράστια εισπρακτική επιτυχία του Απέραντου γαλάζιου μου προσέφερε τη δυνατότητα να επιλέξω ο ίδιος τον δρόμο που θα ακολουθήσω στο σινεμά, αλλά συγχρόνως, κατά κάποιο τρόπο, επισκίασε την αληθινή περσόνα του Μαγιόλ" είπε ο Μπαρ στον υπεύθυνο προγράμματος Γιώργο Κρασσακόπουλο που ανέλαβε την ευθύνη του συντονισμού της συνάντησης του ηθοποιού μετά το καλωσόρισμα στη Θεσσαλονίκη της έβδομης τέχνης από τον διευθυντή του ΦΚΘ Ορέστη Ανδρεαδάκη.

"Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, είναι μεγάλη μου χαρά να συμμετέχω σε ένα πρότζεκτ που επαναφέρει την προσοχή στο πρόσωπο αυτού του σπουδαίου ανθρώπου" είπε για τη συμμετοχή του στην ταινία του Χαρίτου για τον πραγματικό ήρωα που ήταν έμπνευση για εκείνον -και αναρίθμητους άλλους φανατικούς των γαλάζιων διαστάσεων.

Όσον αφορά στην ταινία Σπόρος, ο Μπαρ ανέφερε πως, κατά τη γνώμη του, ο σκηνοθέτης "Πρωταγωνιστώντας σε ταινίες σκηνοθετών όπως Μπεσόν κι ο Τρίερ, έγινα κομμάτι ενός κινηματογράφου που λειτουργεί ως εναλλακτική στην παντοκρατορία του Χόλιγουντ. Υπό μία έννοια, ο Σπόρος είναι πρώτη 'ανατολίτικη' ευρωπαϊκή μου ταινία" είπε για τον πρωταγωνιστικό του ρόλο στην ταινία του Σεμίχ Καπλάνογλου που τον επέλεξε γιατί ο Μπαρ αντιπροσωπεύει ένα σινεμά πλουραλιστικό και πολυπολιτισμικό, ένα σινεμά κατεξοχήν ευρωπαϊκό, το οποίο ξεπερνά τα στενά εθνικά όρια.

Σε μία εποχή όπου οι θάλασσες και οι ωκεανοί ήταν αχαρτογράφητες περιοχές, ο Μαγιόλ, όπως και Ζαν Ζακ Κουστώ, σαν άλλοι υπερήρωες, τόλμησαν να εξερευνήσουν και να φέρουν στο φως κόσμους μυστικούς και αθέατους. Την ίδια στιγμή, όμως, ο Μαγιόλ δεν δίστασε να προβεί σε θυσίες στον βωμό αυτής της περιπέτειας. Θα τον παρομοίαζα με έναν καουμπόι ή ένα σαμουράι, ο οποίος είχε μάλιστα το ψυχικό σθένος να αποσυρθεί όταν ήρθε το πλήρωμα του χρόνου" είπε ο Μπαρ μίλησε για τον Ζακ Μαγιόλ, τον οποίο επί της ουσίας υποδύθηκε στο Απέραντο γαλάζιο, υπογραμμίζοντας πως πρόκειται για έναν άνθρωπο που βρίσκεται σε πλήρη επαφή με τον πνευματικό του κόσμο και έχει ζήσει τη ζωή του στο έπακρο, επωμιζόμενος παράλληλα τις συνέπειες ενός τέτοιου βίου.

Σκηνοθετώντας τον μύθο του

Ακολούθως, ο Μπαρ αναφέρθηκε στην ιδιότητά του ως σκηνοθέτη και στο κατά πόσο έχει αλλάξει η αντίληψή του για τον ρόλο του ηθοποιού μετά από τις έξι ταινίες στις οποίες έχει βρεθεί πίσω από την κάμερα. Ο ίδιος, αφότου σημείωσε πως θεωρεί τη δουλειά του ηθοποιού εξαιρετικά πιο απλή σε σύγκριση με αυτή του σκηνοθέτη ή του παραγωγού, υπογράμμισε το πόσο απελευθερωτικό και σημαντικό υπήρξε το πέρασμά του στη σκηνοθεσία.

"Ξαφνικά, παύεις να φοβάσαι και απομυθοποιείς καταστάσεις και διαδικασίες που σου φάνταζαν τρομερά δύσκολες. Με τον συνεργάτη μου Πασκάλ Αρνόλ γυρίσαμε τρεις ταινίες μέσα σε τρία χρόνια, με μία βιντεοκάμερα στο χέρι. Η πρώτη από αυτές ακολουθούσε τις διδαχές του Dogma ’95, ενώ για τις άλλες δύο ταξιδέψαμε στις ΗΠΑ και την Ινδία, αντίστοιχα. Είχαμε έναν ενθουσιασμό και μία ευφορία σαν ήρωες του Μαξ Σένετ (σημ: ο Μαξ Σένετ είχε μείνει γνωστός με το προσωνύμιο 'Βασιλιάς της κωμωδίας' και θεωρείται ο πρωτεργάτης της slapstick κωμωδίας)" κατέληξε ο Μπαρ.

Στη συνέντευξη Τύπου έγινε φυσικά αναφορά και στον δανό σκηνοθέτη Λαρς Φον Τρίερ, με τον οποίο ο Μπαρ διατηρεί στενή φιλία, έχοντας συμμετάσχει σε επτά ταινίες του. "Ο Λαρς είναι, όπως και εγώ, ένα γνήσιο τέκνο του 20ου αιώνα, και όχι της εποχής που ζούμε. Αντλεί επιρροές από τον Φασμπίντερ, τον Ταρκόφσκι, τον Ντράγιερ, και μένει πιστός σε ένα πολύ συναρπαστικό κινηματογραφικό όραμα. Λατρεύω την επιθυμία του να προκαλεί και να διεγείρει τα πάθη. Ο ενθουσιασμός που είχα ενόψει του Nymphomaniac συγκρίνεται μονάχα με τα συναισθήματα που βίωνα σε μικρότερη ηλικία, όταν ετοιμαζόμουν να δω μία ταινία του Κιούμπρικ ή του Σκορσέζε" είπε ο Μπαρ.

"Κοινωνός ενός μηνύματος ειλικρίνειας και αλήθειας"

Στη συνέχεια, αφότου διευκρίνισε πως αποδέχεται σχεδόν αυτοματοποιημένα κάθε πρόταση συνεργασίας από τον Τρίερ, έκανε ένα μίνι απολογισμό της καριέρας του, υπογραμμίζοντας πως είχε το προνόμιο να ακολουθήσει τις δικές του επιλογές, οι οποίες του κόστισαν πιθανώς σε χρηματικές απολαβές, αλλά τον έκαναν πλουσιότερο σε εμπειρίες και συναισθήματα.

"Το κοινό που με αγαπά, το πράττει για τους σωστούς λόγους και όταν στέκομαι μπροστά από την κάμερα, γίνομαι κοινωνός ενός μηνύματος ειλικρίνειας και αλήθειας. Νιώθω προνομιούχος για αυτή τη δυνατότητα, την οποία στερούνται πολλοί συνάδελφοι μου, οι οποίοι επέλεξαν απλώς να πλουτίσουν. Ούτως ή άλλως, έχω ανατραφεί σε ένα περιβάλλον και με έναν τρόπο που με φέρνουν δια βίου σε αντίθετη πλευρά προς οποιαδήποτε άσκηση εξουσίας και ισχύος" ανέφερε σχετικά ο Μπαρ. "Όταν βρίσκομαι μπροστά στο φακό, βρίσκομαι σε μία κατάσταση που δεν χρειάζεται να πω ψέματα. Αυτό για εμένα είναι ελευθερία".

"Ο χαρακτήρας μου δεν ήταν αρκετά αρρενωπός"

Στη συνέχεια, απαντώντας στο κατά πόσο μία ταινία σαν το Απέραντο γαλάζιο θα μπορούσε να συγκινήσει τη νεολαία της σημερινής εποχής, ο Μπαρ εξέφρασε ισχυρές αμφιβολίες, λόγω του τόσο έντονου στοιχείου της αθωότητας, το οποίο κυριαρχεί στην ταινία.

Το Απέραντο γαλάζιο έχει μία διάσταση επική, περίπου σαν ένας Λώρενς της Αραβίας που διαδραματίζεται στη θάλασσα, και ο χαρακτήρας που ενσαρκώνω δεν είναι αρκετά αρρενωπός, σύμφωνα τουλάχιστον με τα σημερινά πρότυπα. Έχω την αίσθηση πως αυτή η αθωότητα τείνει να εκλείψει στις μέρες μας, ίσως επειδή σου προσφέρει τη δύναμη να εκφέρεις γνώμη και κρίση. Στην εποχή μας, όταν εκφέρεις ισχυρή γνώμη και καταδικάζεις τα κακώς κείμενα, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος του εξοβελισμού από το προσκήνιο" ανέφερε ο Μπαρ.

Εμβαθύνοντας στην αρχική του τοποθέτηση, ο ίδιος είπε πως ο κινηματογράφος άσκησε τρομερή επιρροή στις κοινωνίες, τόσο ατομικά όσο και συλλογικά, στη διάρκεια του 20ου αιώνα, προσφέροντας πρότυπα ζωής και συμπεριφοράς. Ο Μπαρ προσέθεσε πως θεωρεί εκ των ων ουκ άνευ την επιστροφή στην παρακαταθήκη που μας άφησε ο κινηματογράφος ολόκληρου του 20ου αιώνα, ως μέσο διαφύλαξης της ανθρωπιάς μας και αξιοποίησης των όσων μας έχουν κληροδοτηθεί από το παρελθόν.

"Το σινεμά μπορεί ακόμη να λειτουργήσει ως πολιτισμικός δίαυλος που συνδέει ολόκληρη την ανθρωπότητα, να δράσει ως μία πηγή συνειδητότητας οικουμενικής εμβέλειας. Ακόμη κι αν τώρα οι αίθουσες κατακλύζονται από ταινίες που χρησιμοποιούν τα παιδιά ως καταναλωτές και αναπαράγουν ένα πρωτόλειο ερέθισμα, βομβαρδίζοντας το μάτι με φως κι εικόνες, διατηρώ την πίστη μου στο σινεμά και τη σπουδαιότητα του να είναι κανείς ηθοποιός. Το ίντερνετ είναι μεν μια μαύρη τρύπα που ρουφά τα πάντα, αλλά είναι και μια ανεξάντλητη πηγή δυνατοτήτων, τις οποίες πρέπει να αξιοποιήσουμε με ευεργετικό τρόπο" τόνισε.

"Οι Γάλλοι υποφέρουν από σύμπλεγμα φαντασιακής ανωτερότητας"

Η συνέντευξη τύπου έκλεισε με τον Μπαρ να απαντά σε ερώτηση για τις διαφορές μεταξύ της αμερικάνικης και της γαλλικής κινηματογραφικής παραγωγής. Αρχικά, ο ίδιος διευκρίνισε πως παρά το ότι είναι κατά το ήμισυ Γάλλος (γεννηθείς στη Γερμανία, από Αμερικάνο πατέρα και Γαλλίδα μητέρα), και μιλάει γαλλικά σε επίπεδο μητρικής γλώσσας, δεν θεωρεί τον εαυτό του Γάλλο, διατρανώνοντας για μία ακόμη φορά την ευρωπαϊκή του ταυτότητα.

"Οι Γάλλοι υποφέρουν, αν θα μπορούσα να το θέσω έτσι, από ένα σύμπλεγμα φαντασιακής ανωτερότητας. Στην Καλιφόρνια, όπου και έζησα τα παιδικά μου χρόνια, αυτό το κόμπλεξ ανωτερότητας είναι ακόμη ισχυρότερο. Επομένως, αμφότερες οι ρίζες μου παίρνουν υπερβολικά στα σοβαρά τον εαυτό τους, γεγονός το οποίο αδυνατώ να δεχτώ. Αναλογιστείτε ότι αντί να πρωταγωνιστήσω στην Ινδοκίνα του Ρεζί Βαρνιέ, επέλεξα το Europa του Τρίερ. Αντί να συμμετάσχω στη Βασίλισσα Μαργκό του Πατρίς Σερό, προτίμησα την κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου του Καμύ Η πανούκλα, από τον Αργεντίνο σκηνοθέτη Λουίς Πουένσο. Ειλικρινά σας μιλώ, είμαι τελείως εκτός του γαλλικού συστήματος παραγωγής ταινιών, το οποίο, ενώ είναι αναμφίβολα φιλικό προς τους σκηνοθέτες, στερείται της δύναμης της αυτοκριτικής και της αληθινής πρόκλησης, υποτασσόμενο σε συγκεκριμένες συναινετικές και συμβιβαστικές νόρμες" είπε ο Μπαρ παραδίδοντας ουσία με λέξεις.