Bookreads: Ο Θάνος Σταθόπουλος μας εξηγεί γιατί πλέον «όλα έχουν γραφτεί»

To Bookreads βρέθηκε από κοντά με έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς σήμερα στην Ελλάδα, τον Θάνο Σταθόπουλο, έναν άνθρωπο που όταν τον συναντάς από κοντά έχεις την αίσθηση πως είναι γεννημένος σε λάθος εποχή. Τα βιβλία του τα ανακάλυψα τυχαία, καθώς κοιτούσα πριν πολλά χρόνια τους πάγκους της Πολιτείας, αμέσως με τράβηξε το μινιμαλιστικό εξώφυλλο του βιβλίου κι έτσι άρχισα να διαβάζω. Η γραφή του είναι σύντομη αλλά περιεκτική και μέσω της αφαίρεσης τελικά νιώθει κανείς όλα εκείνα που μπορεί να μην βλέπει σε λέξεις. Αυτή είναι και η μαγεία του ύφους του Σταθόπουλου.

Με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου του βιβλίου – τον συγκεντρωτικό τόμο «Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30 – 1983-2023» (εκδ. Ίκαρος), στον οποίο περιλαμβάνεται και η νέα του ποιητική συλλογή – βρεθήκαμε μαζί του κάτω από το σκληρό Αττικό φως του μεσημεριού και κάναμε μία εποικοδομητική βόλτα στο κέντρο της Αθήνας, μιλώντας - πράγμα γενναίο τελικά αν αναλογιστεί κανείς το πολιτισμικό και κοινωνικό χάος που επικρατεί στο κέντρο αυτή την εποχή.

Ο Σταθόπουλος έχει πάντα ένα διαπεραστικό βλέμμα που μπορεί να μιλήσει από μόνο του, όπως ακριβώς κάνει και η γραφή του, λίγα λόγια και καλά. Τα κείμενα του, φαινομενικά χωρίς «σπίτι» από την άποψη του είδους, είναι τόσο δυνατά που μπορούν στην κυριολεξία να σου αλλάξουν τη ζωή, να σε κάνουν να δεις τα πράγματα κάπως διαφορετικά, από μία άλλη σκίαση.

Ο Θάνος Σταθόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1963. Έχει εκδώσει τα βιβλία: Θέμα, Ερατώ 1985, Η ιστορία της μουσικής, Ίκαρος 1994, Playback, Γαβριηλίδης 2003, Ένας σωρός γλώσσα, Γαβριηλίδης 2007, Το αυτόματο, Γαβριηλίδης 2013, La folie, Ίκαρος 2015, Η ώρα, Ίκαρος 2018, Εισαγωγή στη μέρα, Ίκαρος 2021, Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30, Ίκαρος 2023. Από το 1999 έως σήμερα εργάζεται ως παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη με τον Θάνο Σταθόπουλο:

Είσαι μινιμαλιστής; Θεωρείς ότι το γράψιμο σου είναι «μινιμαλιστικό» ή όχι;

Θάνος Σταθόπουλος: Δεν υπάρχει ακραιφνής μινιμαλισμός στη λογοτεχνία. Εννοώ με την έννοια του ρεύματος που υπήρξε στις εικαστικές τέχνες και στη μουσική. Μόνο καταχρηστικά αναφερόμαστε στον όρο, θέλοντας να τονίσουμε την απόρριψη περιττών στοιχείων, την πύκνωση, τη λιτότητα και την αφαίρεση. Ως προς αυτά, ναι, είμαι μινιμαλιστής. Υπάρχει, ωστόσο, μια παρεξήγηση: ο μινιμαλισμός δεν έχει να κάνει με την έκταση ενός κειμένου ή μιας αφήγησης –υπάρχουν εκτεταμένες αφηγήσεις που είναι μινιμαλιστικές–, αλλά με τα γνωρίσματα του ύφους που ανέφερα.

Όσο περνούν τα χρόνια, προσωπικά έχω δυσανεξία στις μεγάλες αφηγήσεις, αναζητώντας όλο και πιο πολύ την αφαίρεση στο γραπτό λόγο. Αναρωτιέμαι, εάν αισθάνεσαι το ίδιο. Διαβάζεις το ίδιο όσο παλιότερα;

Θάνος Σταθόπουλος: Δεν έχω κανένα πρόβλημα με τις μεγάλες αφηγήσεις, ίσα ίσα τις απολαμβάνω όταν πρόκειται για καλή ή σπουδαία λογοτεχνία. Ξέρεις, οι περισσότεροι από τους φίλους μου συγγραφείς γράφουν ογκώδη βιβλία και πολλοί από τους συγγραφείς που έχω αγαπήσει και εξακολουθώ να διαβάζω έχουν γράψει βιβλία των οποίων οι σελίδες είναι αμέτρητες, όπως π.χ. ο Ρομπέρτο Μπολάνιο: η ελληνική έκδοση του «2666» αριθμεί πάνω από 1000 σελίδες, ως γνωστόν⸳ ή ο Κολμ Τομπίν, τον «Μάγο» του οποίου διαβάζω αυτό τον καιρό. Το ζήτημα επομένως δεν είναι η έκταση ενός κειμένου αλλά η αξία του. Διαβάζω λιγότερο απ’ όσο διάβαζα παλιότερα. Κυρίως αναπληρώνω τα κενά μου.

Στα βιβλία σου υπάρχουν πολλές αναφορές στις άλλες τέχνες – κυρίως στις εικαστικές και, δευτερευόντως, στη μουσική. Έχεις μπει ποτέ στον πειρασμό να κάνεις κάτι διαφορετικό από το γράψιμο;

Θάνος Σταθόπουλος: Υπάρχει η σχέση μου με τις εικαστικές τέχνες. Όπως ίσως γνωρίζεις, έχω κάνει επιμέλειες εκθέσεων, έχω γράψει και συνεχίζω να γράφω κείμενα για το έργο καλλιτεχνών, έχω πάρει μέρος σε καλλιτεχνικά έργα, έχω συμμετάσχει σε καλλιτεχνικές διοργανώσεις και συνεκδίδω το διαδικτυακό περιοδικό τέχνης «kaput.». Εδώ και είκοσι χρόνια, είμαι παραγωγός στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ.

Ποια είναι η διαδικασία όταν γράφεις;

Θάνος Σταθόπουλος: Στην αρχή, προϋποτίθεται μια ιδέα. Όταν ξεκινάω να γράφω, η πορεία του γραψίματος, τις περισσότερες φορές αργή, με οδηγεί σε περιοχές που δεν περίμενα ή δεν ήξερα ότι θα οδηγηθώ⸳ Συχνά πρέπει να περιμένω ώστε να έλθουν στην επιφάνεια τα πράγματα. Περιμένοντας, επεξεργάζομαι το υπάρχον υλικό. Από την επεξεργασία προκύπτουν συσχετισμοί και συνάψεις. Είναι μια διαδικασία που μπορεί να κρατήσει πολλούς μήνες. Έτσι προχωράω. Η ροή είναι ψυχικής τάξεως. Εντέλει, σχηματίζεται ένα είδωλο το οποίο δεν είχα φανταστεί και συγχρόνως ορίζεται από την ιδέα της αρχής.

Πιστεύεις πως είναι δυνατόν κάποιος να μην «αντιγράφει» κάποιον άλλο; Είναι αυτό δυνατόν στην τέχνη και στη γραφή; Κάποιοι λένε ότι «αντιγράφεις» αναγκαστικά αυτούς που θαυμάζεις, άλλοι λένε πως η αντιγραφή είναι κι αυτή ένα νέο είδος τέχνης.

Θάνος Σταθόπουλος: Όλα έχουν γραφτεί. Ξαναγράφουμε τα γραμμένα, αλλά με άλλο τρόπο. Κάθε φορά προσθέτουμε κάτι ή γυρίζουμε ανάποδα τα πράγματα. Κάθε φορά αλλάζουμε το δέρμα μας. Ωστόσο, δεν θα έκανα λόγο για αντιγραφή. (Η επίδραση, ούτως ή άλλως, είναι αναπόφευκτη.) Θα έκανα λόγο για οικειοποίηση. (Εξυπακούεται ότι δεν καταδεχόμαστε να εμπέσουμε στη λογοκλοπή.) Η οικειοποίηση είναι ηθελημένη και η πρόθεση εμπίπτει στην έννοια της διακειμενικότητας. Τα πάντα εξαρτώνται από τον τρόπο και τη σύλληψη του συγγραφέα, όμως. Βεβαίως είναι δυνατό να υπάρξει αντιγραφή η οποία ν’ αποτελεί η ίδια τη σύλληψη του έργου. Παραδείγματος χάριν, έχω σκεφτεί ότι θα μπορούσε να γραφτεί μια αφήγηση η οποία θα αποτελείτο αποκλειστικά από αποσπάσματα βιβλίων και παντός τύπου κείμενα (από την κλασική γραμματεία, την ποίηση, το μυθιστόρημα, τη θεωρία, την επιστημολογία έως τη διαφήμιση, τη δημοσιογραφία, τα προϊόντα και οτιδήποτε άλλο). Ένα σχέδιο ανακατασκευής, προσαρμογής. Στα βιβλία μου ευδοκιμούν τέτοιου τύπου χειρονομίες – υποθέτω ότι γι’ αυτό μου έθεσες την ερώτηση. Είμαι σίγουρος πως κάποια στιγμή θα το κάνει κάποιος, εάν δεν το έχει κάνει ήδη και το αγνοώ. Εγώ βαριέμαι. Η σύγχρονη τέχνη έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο, ως προς αυτά τα ζητήματα – όπως και σε πολλά άλλα άλλωστε. Υπάρχουν εικαστικοί καλλιτέχνες οι οποίοι δουλεύουν έχοντας ως βάση την αντιγραφή, δηλαδή αντιγράφουν κείμενα, όχι εικόνες. Κι εκεί η αντιγραφή λειτουργεί ως χειρονομία.

Πώς βιώνεις την απώλεια των φίλων και την απώλεια του χρόνου; Νιώθω πως καταλαμβάνει μεγάλο μέρος από τη γραφή σου αυτό το ζήτημα.

Θάνος Σταθόπουλος: Η απώλεια των φίλων μου, δεν θα το έλεγα⸳ δεν ξέρω πού και πώς την ανιχνεύεις… Ελάχιστες αναφορές υπάρχουν. Στο τελευταίο μου βιβλίο «Η διασκευή του εαυτού μου στις 06:30», που δίνει και το τίτλο στον συγκεντρωτικό τόμο, υπάρχει έντονα η αίσθηση της απώλειας⸳ ένα πένθος. Ο χρόνος είναι το κεντρικό μου θέμα, το οποίο άλλωστε δηλώνεται στους τίτλους δύο βιβλίων μου. Ο χρόνος είναι ατελής κι εμείς υποτελείς του.