Iannis Xenakis: Ο πρωτοπόρος της musique concrète που επηρέασε έναν διάσημο ροκ σταρ

Σαν ένα μοναχοπαίδι που δεν είναι ενοχλητικό, πρέπει να υπάρχει κάποιος εκεί έξω που ισχυρίζεται ότι απολαμβάνει το Metal Machine Music του Lou Reed, χωρίς να λέει ψέματα, αλλά δεν τον έχω γνωρίσει ακόμα. To Metal Machine Music του Lou Reed είναι ένα ιστορικό άλμπουμ φτιαγμένο με θόρυβο, είναι μια επίθεση στο αυτί που ακόμη και τα παθολογικά μυαλά απωθούν. Αλίμονο, αυτή η φαινομενική «αδυναμία» στον δισκογραφικό κατάλογο του γεννήθηκε από το ίδιο ριζοσπαστικό ήθος που άλλαξε αμετάκλητα τη μουσική προς το καλύτερο πολλές φορές. Όταν τολμάς να είσαι γενναίος άλλοτε τρως την αρκούδα και άλλοτε σε τρώει η αρκούδα.

Όταν εξηγούσε την περίεργη προσπάθειά του, ο Lou Reed ανέφερε ότι άκουγε πολύ Ianni Xenaki. Ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος και τι μυαλό θα μπορούσε να το εμπνεύσει αυτό στον Lou Reed, ρώτησαν πολλοί αμύητοι. Ο Xenakis – με τον δικό του πρωτοποριακό τρόπο – τυχαίνει να είναι ένας από τους πιο κομβικούς μουσικούς στη σύγχρονη μουσική θεωρία, ο οποίος, με μια πολύ πιο ήπια έννοια, έχει συνεχίσει να επηρεάζει σχεδόν κάθε νέο δίσκο που βγαίνει ακόμη και σήμερα.

Ως νέος, ο Iannis Xenakis πολέμησε εναντίον του βρετανικού στρατού καθώς προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν την ελληνική μοναρχία μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν μέλος της κομμουνιστικής φοιτητικής νεολαίας στην αριστερή υποδιαίρεση του ΕΛΑΣ. Ενώ μάχονταν με τανκς στους δρόμους, χτυπήθηκε στο πρόσωπο με σκάγια. Κατά κάποιο τρόπο, επέζησε από θαύμα με μόνο μια μικρή παραμόρφωση του προσώπου και ένα τυφλό μάτι.

Ωστόσο, τα προβλήματά του δεν είχαν τελειώσει. Το 1947, το πολιτικό τοπίο είχε ξεδιπλωθεί με τέτοιο τρόπο που τώρα η ελληνική κυβέρνηση συγκέντρωνε όλους τους πρώην αριστερούς ταραξίες. Ο Xenakis φοβήθηκε για τη ζωή του και έφυγε από την Ελλάδα με πλαστό διαβατήριο. Αυτή θα ήταν η κομβική στιγμή της ζωής του.

Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο από τη νέα δεξιά κυβέρνηση. Αυτό απλώς ενίσχυσε την αίσθηση της αποστολής του. Ήθελε η τέχνη του να έχει αντίκτυπο. Η μουσική θα ήταν η λεωφόρος του. Ωστόσο, όπως και ο Reed, δεν αρκέστηκε απλώς στην παραγωγή όμορφων μελωδιών ή τραγουδιών για να διασκεδάσει, ήθελε να προωθήσει με κάποιο τρόπο την ιστορία της μουσικής, να αλλάξει τα όρια της.

Βρήκε τελικά έναν δάσκαλο πρόθυμο να ανεχθεί τους περίεργους ήχους του στο πρόσωπο του Olivier Messiaen, ο οποίος μοιραία θυμήθηκε στα γραπτά του: «Κατάλαβα αμέσως ότι δεν ήταν κάποιος σαν τους άλλους. [...] Έχει ανώτερη ευφυΐα. […] Έκανα κάτι φρικτό που δεν έπρεπε να κάνω με κανέναν άλλο μαθητή, γιατί νομίζω ότι πρέπει να μελετήσει κανείς την αρμονία και την αντίστιξη. Αλλά αυτός ήταν ένας άνθρωπος τόσο ασυνήθιστος που είπα… Όχι, είσαι σχεδόν τριάντα, έχεις την τύχη να είσαι Έλληνας, να είσαι αρχιτέκτονας και να έχεις σπουδάσει ειδικά μαθηματικά. Εκμεταλλευτείτε αυτά τα πράγματα. Κάντε τα στη μουσική σας».

Και έτσι έκανε. Ο Πυθαγόρας είχε δηλώσει πολύ πριν ότι η μουσική ήταν η γλώσσα των μαθηματικών και χρησιμοποιούσε οκτάβες για να το δείξει αυτό. Ο Xenakis αποφάσισε ότι τα μαθηματικά δεν έπρεπε να είναι αρμονικά. Στην ουσία, με τον ίδιο τρόπο, ότι ένα κτίριο μπορεί να βρει δομική υποστήριξη μόνο μέσω του σχήματος –όπως δείχνει το The Philips Pavilion που σχεδίασε– προσπάθησε να επανεφεύρει τη μουσική. Ο Ισπανός συνθέτης Francisco Estévez θα πει αργότερα στον Nathan Thatcher ότι η μουσική του Xenaki ήταν «μεταφρασμένες μαθηματικές φόρμουλες.

Αυτό είναι, πράγματι, το πιο σημαντικό κομμάτι: το έργο του ήταν παράξενο αλλά σε έκανε να νιώθεις πράγματα. Δυστυχώς, εδώ είναι που ο Lou Reed έκανε ελαφρώς λάθος, εστιάζοντας στην πρωτοπορία ως κάτι έξω από τον κανόνα και όχι ως κάτι που ωθεί το κέντρο να κινηθεί προς αυτήν. Όπως θα έγραφε αργότερα ο Ξενάκης: «Η τέχνη, και πάνω απ' όλα, η μουσική έχει μια θεμελιώδη λειτουργία, η οποία είναι να καταλύει την εξάχνωση που μπορεί να επιφέρει με όλα τα εκφραστικά μέσα».

Συνεχίζοντας: «Πρέπει να στοχεύει μέσα από καθηλώσεις που είναι ορόσημα, να τραβάει προς μια συνολική εξύψωση στην οποία το άτομο ανακατεύεται, χάνοντας τη συνείδησή του σε μια αλήθεια άμεση, σπάνια, τεράστια και τέλεια. Αν ένα έργο τέχνης πετύχει σε αυτό το εγχείρημα έστω και για μια στιγμή, πετυχαίνει τον στόχο του. Αυτή η τεράστια αλήθεια δεν αποτελείται από αντικείμενα, συναισθήματα ή αισθήσεις. είναι πέρα ​​από αυτά, όπως η Έβδομη Συμφωνία του Μπετόβεν είναι πέρα ​​από τη μουσική. Αυτός είναι ο λόγος που η τέχνη μπορεί να οδηγήσει στη λύτρωση».

Παρόλα αυτά, προσωπικά εμάς μας άρεσε από πάντα το Metal Machine Music, ότι και να λένε οι φανατικοί φανς του Lou Reed.