Επικό ταξίδι 3,5 χρόνων: Το παγόβουνο Α-68 που άλλαξε το οικοσύστημα του ωκεανού

Η γιγαντιαία πλάκα πάγου ήταν υπερδιπλάσια του Λουξεμβούργου, κάλυπτε μια έκταση άνω των 5.700 τετραγωνικών χιλιομέτρων και είχε πάχος περίπου 235 μέτρα. Για ένα χρόνο, αυτό το τέρας μετακινούνταν ελάχιστα, παγιδευμένο από τον θαλάσσιο πάγο της Ανταρκτικής. Στη συνέχεια όμως άρχισε να επιταχύνει προς τα βόρεια, παρασυρόμενο από τα ωκεάνια ρεύματα και τους ανέμους.

Το παγόβουνο Α-68, όπως ονομάστηκε, είχε ξεκινήσει μια επική οδύσσεια 3,5 ετών που θα το οδηγούσε από τους θαλάσσιους πάγους της Ανταρκτικής σε ένα απομακρυσμένο νησί του Νότιου Ωκεανού.

Το Α-68 θα γινόταν επίσης ένα από τα πιο διάσημα παγόβουνα του κόσμου, όταν, τις μέρες των Χριστουγέννων του 2020, το «ανακάλυψαν» τα social media ο κόσμος το ερωτεύτηκε. Ίσως όλοι να ήταν λίγο τρελαμένοι από τα λοκντάουν του Covid-19, αλλά η τύχη του παγόβουνου Α-68 καθώς διέσχιζε τον Νότιο Ωκεανό προκάλεσε αίσθηση.

Υπήρχε ακόμη και η πιθανότητα ενός πραγματικά δραματικού φινάλε. Οι οικολόγοι ανησυχούσαν ότι το τεράστιο παγόβουνο θα μπορούσε να συγκρουστεί με το νησί της Νότιας Γεωργίας, καταστρέφοντας τα τοπικά οικοσυστήματα. Το απομακρυσμένο νησί αποτελεί τόπο αναπαραγωγής πολλών απειλούμενων ειδών, συμπεριλαμβανομένων των άλμπατρος.

Αντ' αυτού, το παγόβουνο διαλύθηκε σταδιακά και έλιωσε πριν συμβεί το χειρότερο. Με την πάροδο των ετών, έσπασε σε μικρότερα κομμάτια και απελευθέρωσε δισεκατομμύρια τόνους παγωμένου, γλυκού νερού στον ωκεανό, πριν τελικά περάσει στην Ιστορία τον Απρίλιο του 2021.

Με τον τρόπο αυτό, μεταμόρφωσε επίσης το θαλάσσιο περιβάλλον γύρω του, δημιουργώντας μοναδικές συνθήκες που υποστηρίζουν ένα ολόκληρο οικοσύστημα ζωής. Οι επιστήμονες που ακολούθησαν τη γέννηση και τον θάνατο του Α-68 μπόρεσαν να παρακολουθήσουν τι ακριβώς κάνουν τέτοια γιγάντια παγόβουνα στον περιβάλλοντα ωκεανό. Για τη σύντομη, παροδική ζωή του ως παγόβουνο, το Α-68 έγινε μια παγωμένη σωσίβια λέμβος για ένα ευρύ φάσμα ειδών.

Τώρα που οι τεράστιοι όγκοι δεδομένων που συγκεντρώθηκαν για το Α-68 έχουν αναλυθεί από τους επιστήμονες, το BBC News αφηγείται την πλήρη ιστορία του παγόβουνου και τον αντίκτυπο που είχε στον ωκεανό.

Το ταξίδι αρχίζει

Όταν το Α-68 αποσπάστηκε από την παγοκρηπίδα Larsen τον Ιούλιο του 2017 αντιπροσώπευε περίπου το 10% της συνολικής της έκτασης. Τότε ήταν το μεγαλύτερο παγόβουνο που παρασύρθηκε στον ωκεανό και το έκτο μεγαλύτερο σε 30 χρόνια καταγραφής.

Το Εθνικό Κέντρο Πάγου των ΗΠΑ, το οποίο είναι υπεύθυνο για την παρακολούθηση των μεγάλων παγόβουνων, το ονόμασε Α-68 επειδή αποσπάστηκε από την περιοχή Α (Θάλασσα Μπελινγκσχάουζεν έως Θάλασσα Γουέντελ) και ήταν το 68ο παγόβουνο αρκετά μεγάλο ώστε να χρήζει παρακολούθησης. Ωστόσο, μέσα σε λίγες ημέρες ένα κομμάτι αποκολλήθηκε, οπότε το κύριο παγόβουνο έγινε γνωστό ως A-68a και τα κομμάτια που αποκολλούνταν ήταν τα A-68b, A-68c κ.ο.κ.

Μέχρι το καλοκαίρι του 2018 το παγόβουνο παρέμενε παγιδευμένο στη θέση του από τους γύρω θαλάσσιους πάγους. Την εξέλιξή του από τη δημιουργία του μέχρι αυτό το σημείο, μπορείτε να τη δείτε στο παρακάτω βίντεο:

Στη συνέχεια όμως παρασύρθηκε από ένα κυκλικό ρεύμα που ονομάζεται Κύκλος Γουέντελ. Μέχρι το επόμενο καλοκαίρι, είχε ταξιδέψει 250 χιλιόμετρα βόρεια κατά μήκος της ακτής της Χερσονήσου.

Και τότε ανέβασε ταχύτητα. Τον Φεβρουάριο του 2020 εισήλθε σε μια περιοχή που ονομάζεται «αλέα των παγόβουνων» (Iceberg Alley), όπου ισχυρά ρεύματα ωθούν τα παγόβουνα προς τα βόρεια, στον Νότιο Ωκεανό. Ταξιδεύοντας στα θερμότερα νερά που είχε συναντήσει μέχρι τότε, τον Απρίλιο του 2020 έχασε ένα κομμάτι 175 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ορισμένοι πίστεψαν ότι η κατάρρευσή του ήταν επικείμενη, αλλά το παγόβουνο συνέχισε την πορεία του.

Σοβαρός κίνδυνος

Μέχρι το καλοκαίρι του 2020, οι επιστήμονες που παρακολουθούσαν το Α-68a είχαν συνειδητοποιήσει ότι, αν παρέμενε άθικτο, θα αποτελούσε σοβαρό κίνδυνο. Και αυτό επειδή τα ρεύματα θα το μετέφεραν προς τη Νότια Γεωργία, στα βορειοανατολικά του άκρου της Ανταρκτικής Χερσονήσου. Το νησί βρίσκεται στην καρδιά μιας προστατευόμενης θαλάσσιας περιοχής που εκτείνεται σε 1,24 εκατ. τετραγωνικά χιλιόμετρα.

«Η Νότια Γεωργία είναι ένα απίστευτα πλούσιο, δυναμικό θαλάσσιο οικοσύστημα, καθώς οι παγετώνες και οι απορροές της ξηράς γονιμοποιούν τον ωκεανό γύρω της», εξηγεί ο Geraint Tarling, πολικός οικολόγος στη Βρετανική Ερευνητική Ομάδα Ανταρκτικής (BAS) στο Κέιμπριτζ του Ηνωμένου Βασιλείου. Αυτό επιτρέπει στο φωτοσυνθετικό πλαγκτόν να ευδοκιμήσει στα νερά γύρω από τη Νότια Γεωργία, υποστηρίζοντας το κριλ της Ανταρκτικής (θαλάσσιοι οργανισμοί που μοιάζουν με γαρίδες) και έναν πλούσιο ιστό μεγαλύτερων ζώων. Επιπλέον, η ξηρά φιλοξενεί αποικίες αναπαραγωγής αρκετών απειλούμενων ειδών, όπως θαλάσσιους ελέφαντες, βασιλικούς πιγκουίνους και περιπλανώμενα άλμπατρος.

Ένα τεράστιο παγόβουνο ήταν το τελευταίο πράγμα που χρειαζόταν το οικοσύστημα της Νότιας Γεωργίας. Πρώτον, γιατί το A-68a ήταν αρκετά βαθύ ώστε να ξύσει τον ρηχό βυθό γύρω από το νησί, ξεριζώνοντας τα ποικίλα οικοσυστήματα που ζουν εκεί. Δεύτερον, θα μπορούσε να σφηνώσει κοντά στην ακτή, εμποδίζοντας ζώα που αναπαράγονται, όπως οι φώκιες, να βγουν στη θάλασσα όταν πρέπει να βρουν τροφή για τα μικρά τους – αυτό είχε συμβεί το 2004, όταν ένα παγόβουνο με την ονομασία A-38b προσάραξε για μήνες στα ανοικτά της Νότιας Γεωργίας. Τρίτον, θα άλλαζε τη χημική σύσταση του περιβάλλοντος απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες γλυκού νερού και επηρεάζοντας το οικοσύστημα από τα κάτω προς τα πάνω.

Η κατάρρευση

Τον Δεκέμβριο του 2020, το παγόβουνο άρχισε να καταρρέει. Οι δορυφορικές εικόνες στις αρχές του μήνα αποκάλυψαν ότι το Α-68a «ξεφλουδίζει» στις άκρες, αποβάλλοντας κομμάτια πάγου.

Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο εβδομάδων, πλησίαζε προς τη Νότια Γεωργία. Μια γωνία του σφηνώθηκε στην ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα, στα ρηχά νερά κοντά στο νησί. Αυτό το κομμάτι έμεινε εκεί και το υπόλοιπο παγόβουνο αποκολλήθηκε. Προς τα τέλη του μήνα, το A68a διαλύθηκε σε πολλά θραύσματα – αν και αρκετά μεγάλα ώστε να επηρεάσουν το περιβάλλον τους – καθώς βρέθηκε ανάμεσα σε ισχυρά ωκεάνια ρεύματα που κινούνταν με διαφορετικές ταχύτητες.

Ένα άλλο μεγάλο θραύσμα αποσπάστηκε στα τέλη Ιανουαρίου του 2021. Καθώς περνούσε χρόνο στα σχετικά θερμότερα νερά της Θάλασσας της Σκωτίας γύρω από τη Νότια Γεωργία, το A-68a έλιωνε χάνοντας περίπου 7 μέτρα το μήνα. Στη συνέχεια παρασύρθηκε από τα ισχυρά ρεύματα και κατέρρευσε. Μέχρι τα μέσα Απριλίου του 2021 είχαν απομείνει μόνο θραύσματα, με το μεγαλύτερο από αυτά να είναι τόσο μικρό ώστε να μην θεωρείται ότι χρήζει παρακολούθησης.

Κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού των 3,5 χρόνων, το Α-68 έχασε 802 δισεκατομμύρια τόνους πάγου καθώς αραίωσε από ένα μέσο πάχος 235 μέτρων στα 168 μέτρα . Κατά τη διάρκεια μιας τρίμηνης περιόδου στα τέλη του 2020 και στις αρχές του 2021, «πέταξε» περίπου 152 δισεκατομμύρια τόνους γλυκού νερού στον ωκεανό – σχεδόν 61 εκατομμύρια πισίνες ολυμπιακών διαστάσεων. Στο αποκορύφωμα της διάσπασής του, περίπου 1,5 δισεκατομμύριο τόνοι γλυκού νερού διαχέονταν στον ωκεανό κάθε μέρα.

Η επίδραση που θα είχε αυτό στο οικοσύστημα του ωκεανού ήταν βαθιά.

Ένα μοναδικό οικοσύστημα

Τα παγόβουνα δημιουργούν γύρω τους μοναδικά και ασυνήθιστα προσωρινά οικοσυστήματα – το Α-68 το έκανε αυτό σε τεράστια κλίμακα. Στο επιφανειακό νερό γύρω από το παγόβουνο, ο Τάρλινγκ και οι συνάδελφοί του βρήκαν αυξημένα επίπεδα θρεπτικών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των νιτρικών και φωσφορικών αλάτων, που κανονικά συναντώνται σε βαθύτερα νερά. Το λιγότερο πυκνό γλυκό νερό που έλιωνε στην κάτω πλευρά του παγόβουνου, έως και 141 μέτρα κάτω από την επιφάνεια, μάζεψε αυτά τα θρεπτικά συστατικά από το βαθύτερο θαλασσινό νερό και τα μετέφερε προς τα πάνω μαζί του.

Χάρη σε αυτά, άνθισε άλγη γύρω από το Α-68a και τα «παιδιά» του, η οποία προσέλκυσε μικροσκοπικά ζώα που ονομάζονται ζωοπλαγκτόν. Στη συνέχεια, μεγαλύτερα ζώα, ακόμη και φάλαινες, θα κατέφθαναν για να τραφούν από το ζωοπλαγκτόν.

Το γιγάντιο παγόβουνο επηρέασε επίσης τη συνολική δομή των υδάτων γύρω του. Το βάρος των τεράστιων ποσοτήτων γλυκού νερού που απελευθερωνόταν έσπρωξε προς τα κάτω τα στρώματα του θαλασσινού νερού, με αποτέλεσμα συνθήκες που κανονικά θα απαντώνταν σε βάθος 50 μέτρων, να απαντώνται σε βάθος 100 μέτρων.

Αυτό μπορεί στην πραγματικότητα να αύξησε την ποσότητα του άνθρακα που θάφτηκε στον πυθμένα του Νότιου Ωκεανού. Κανονικά, το οργανικό υλικό παρασύρεται αργά προς τα κάτω μέσω του νερού και ένα μέρος του τρώγεται, οπότε μόνο ένα κλάσμα του φτάνει στον πυθμένα και παγιδεύεται εκεί. Όμως το συντριπτικό βάρος του γλυκού νερού από το Α-68a βοήθησε στην ώθηση του υλικού με βάση τον άνθρακα πιο γρήγορα προς τα κάτω, σε βάθη όπου ήταν λιγότερο πιθανό να φαγωθεί.

Σύμφωνα με τον Τάρλινγκ, τα τεράστια παγόβουνα όπως το Α-68 μπορούν να βοηθήσουν να οδηγηθεί ο άνθρακας στα βάθη της θάλασσας, μειώνοντας ελαφρώς τις συγκεντρώσεις των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.