Υδροστρόβιλοι, ο εφιάλτης των ναυτικών που η Ευρώπη έχει υποτιμήσει - Η ανάλυση του BBC

Οι υδροστρόβιλοι έγιναν πρωτοσέλιδα σε όλο τον κόσμο αυτή την εβδομάδα, καθώς το συγκεκριμένο είδος ανεμοστρόβιλου πιστεύεται ότι προκάλεσε τη βύθιση του πολυτελούς γιοτ Bayesian, στα ανοικτά των ακτών της Σικελίας. Και όπως εξηγούν οι ειδικοί, είναι πιο συνηθισμένοι στην Ευρώπη απ' ό,τι νομίζουμε, ωστόσο δεν τους κατανοούμε πλήρως ούτε είμαστε επαρκώς προετοιμασμένοι γι’ αυτούς.

«Οι υδροστρόβιλοι είναι ουσιαστικά ανεμοστρόβιλοι που συμβαίνουν πάνω από το νερό. Και ένας ανεμοστρόβιλος είναι μια περιστρεφόμενη στήλη αέρα που εκτείνεται από ένα σύννεφο καταιγίδας», λέει στο BBC News ο Pieter Groenemeijer, διευθυντής του Ευρωπαϊκού Εργαστηρίου Έντονων Καταιγίδων (ESSL).

Στην Ευρώπη σημειώνονται περίπου 300 ανεμοστρόβιλοι και 500 υδροστρόβιλοι ετησίως, λέει ο ίδιος, με βάση τα στοιχεία της ευρωπαϊκής βάσης δεδομένων για τα έντονα καιρικά φαινόμενα.

Είναι πολύ λιγότεροι σε σχέση με τις ΗΠΑ, όπου σημειώνονται περίπου 1.000 ανεμοστρόβιλοι ετησίως, αλλά εξακολουθούν να είναι μια απειλή που πρέπει να γίνει καλύτερα κατανοητή και να προετοιμαστούμε γι' αυτήν, καθώς οι βίαιοι ανεμοστρόβιλοι προκαλούν ζημιές και απώλειες ζωών και στην Ευρώπη, συμπληρώνει. Το 2021, ένας φονικός ανεμοστρόβιλος σάρωσε χωριά στην Τσεχία, σκοτώνοντας αρκετούς ανθρώπους και τραυματίζοντας περισσότερους από 150.

Γιατί τους υποτιμούμε

Ωστόσο, οι εμπειρογνώμονες προειδοποιούν ότι η Ευρώπη έχει υποτιμήσει τους κινδύνους που εγκυμονούν οι ανεμοστρόβιλοι και οι υδροστρόβιλοι. Εν μέρει, επειδή οι μετεωρολογικές υπηρεσίες των χωρών της λειτουργούν ανεξάρτητα και δεν ανταλλάσσουν συστηματικά μετεωρολογικά δεδομένα μεταξύ τους.

«Αν θεωρούσατε όλη την Ευρώπη ως μια συνεχή περιοχή, θα βλέπατε ότι οι ανεμοστρόβιλοι δεν είναι τόσο σπάνιοι», λέει ο Groenemeijer. «Αλλά κάθε μία από αυτές τις μετεωρολογικές υπηρεσίες βρίσκεται σε μια μικρή περιοχή που δεν βλέπει τόσο συχνά ανεμοστρόβιλους και δεν τους θεωρεί αρκετά μεγάλους κινδύνους – γι’ αυτό λέμε ότι είναι μια υποτιμημένη απειλή», εξηγεί.

Οι υδροστρόβιλοι μπορεί να φαίνονται λιγότερο άμεσα απειλητικοί για τους ανθρώπους στη στεριά – αλλά καθώς τρέχουν προς τα λιμάνια και τις ακτές μπορούν να αναποδογυρίσουν σκάφη, ενώ δεν μένουν πάντα στο νερό. Μια ανάλυση για την περίοδο 2001-2016 στην Ιταλία, κατέγραψε 707 υδροστρόβιλους και 371 ανεμοστρόβιλους, με το 25% των υδροστρόβιλων να φτάνουν στη στεριά και να γίνονται ανεμοστρόβιλοι.

Πώς, που και πότε σχηματίζονται

Οι υδροστρόβιλοι προκύπτουν συνήθως κατά τη διάρκεια σχετικά ασθενών καταιγίδων, λέει ο Groenemeijer. «Εμφανίζονται πολύ συχνά σε ήρεμες καταστάσεις κοντά σε ακτές, όπου συχνά έχουμε την αλληλεπίδραση ανέμων από μια συγκεκριμένη κατεύθυνση από την ξηρά και μια άλλη κατεύθυνση από τη θάλασσα. Και υπάρχει μια στροφική κίνηση όπου αυτοί οι άνεμοι συναντώνται».

Τα τελευταία χρόνια, οι παρατηρητές καταιγίδων έχουν βοηθήσει ώστε να σχηματιστεί μια σαφέστερη εικόνας για το πότε και πού είναι πιο πιθανό να εμφανιστούν αυτά τα φαινόμενα. Μια ανάλυση των ανεμοστρόβιλων και των υδροστρόβιλων που αναφέρθηκαν μεταξύ 2000 και 2019 στην Καταλονία, διαπίστωσε ότι η περιοχή είναι hotspot για τέτοια φαινόμενα, με 105 ανεμοστρόβιλους και 329 υδροστρόβιλους σε μια έκταση 32.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Οι εικόνες των υδροστρόβιλων που τραβήχτηκαν με smartphones και μοιράστηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν ζωτικής σημασίας για την καλύτερη καταγραφή αυτών των καταιγίδων, λέει ο Oriol Rodriguez του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, ένας από τους συγγραφείς της συγκεκριμένης μελέτης.

Ενώ οι μεγάλοι, ισχυροί ανεμοστρόβιλοι «μπορούν να εντοπιστούν με τη χρήση μετεωρολογικών ραντάρ, οι περισσότεροι υδροστρόβιλοι δεν είναι παρατηρήσιμοι με τη χρήση αυτής της τεχνολογίας», λέει. «Ως εκ τούτου, οι κύριες πηγές πληροφόρησης είναι οι άμεσοι μάρτυρες».

Μια ανάλυση 234 υδροστρόβιλων που καταγράφηκαν στις Βαλεαρίδες Νήσους της Ισπανίας μεταξύ 1989 και 2020 διαπίστωσε ότι η πλειονότητα συνέβη τους φθινοπωρινούς μήνες, με τη μεγαλύτερη συχνότητα να παρατηρείται τον Σεπτέμβριο, και σε θερμοκρασίες μεταξύ 23 και 26 βαθμών Κελσίου. Το ίδιο διαπίστωσε και η προαναφερθείσα μελέτη για την Ιταλία.

Ο ρόλος της κλιματικής αλλαγής

Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις νεροποντές και τους ανεμοστρόβιλους είναι μια ακόμη πρόκληση, σύμφωνα με τον Groenemeijer.

Γενικά, η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε πιο έντονες καταιγίδες στην Ευρώπη. «Υπάρχει περισσότερη ενέργεια διαθέσιμη για πολύ ισχυρές καταιγίδες – αυτό συνδέεται με τον υψηλότερο ρυθμό εξάτμισης που προκαλεί η υψηλότερη θερμοκρασία», λέει ο ίδιος.

«Αν έχουμε περισσότερους υδρατμούς στον αέρα, οι καταιγίδες γίνονται πιο ισχυρές. Αυτό βλέπουμε να συμβαίνει στη νότια και κεντρική Ευρώπη και ιδιαίτερα γύρω από τη βόρεια Ιταλία, όπου ο θερμός αέρας από τη Μεσόγειο συναντά τις Άλπεις».

Για τους ανεμοστρόβιλους και τους υδροστρόβιλους, ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής μπορεί να είναι κάπως διαφορετικός και δεν είναι ακόμη πλήρως κατανοητός. Για παράδειγμα, η περίοδος καταιγίδων στη Μεσόγειο φαίνεται να επιμηκύνεται, με περισσότερες καταιγίδες τον Αύγουστο, πριν από τους παραδοσιακά θυελλώδεις μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο, λέει ο Groenemeijer.

Συνήθως, ο ζεστός και ξηρός αέρας από την έρημο Σαχάρα καλύπτει μεγάλο μέρος της Μεσογείου, σχηματίζοντας ένα είδος “καπακιού” που δεν επιτρέπει στον αέρα που βρίσκεται ακριβώς πάνω από το νερό της θάλασσας να ανέβει. Ωστόσο, «καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας, μπορεί πιο εύκολα να δημιουργηθεί μια κατάσταση όπου ο υγρός, ζεστός αέρας από κάτω διαπερνά αυτό το “καπάκι” του αέρα από την Σαχάρα», με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί καταιγίδα, εξηγεί ο Groenemeijer. «Έτσι, οι θερμότερες θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας μπορούν να οδηγήσουν σε περισσότερες καταιγίδες νωρίτερα στη σεζόν».