Ραδιενεργά απόβλητα, μπιμπερό και κονσέρβες: Όταν ο βαθύς ωκεανός γίνεται χωματερή

Στα χρόνια μετά τον πρώτο και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οι βρετανικές, αμερικανικές, σοβιετικές, αυστραλιανές και καναδικές κυβερνήσεις έστειλαν εκατοντάδες χιλιάδες τόνους απαρχαιωμένων χημικών όπλων στα βάθη των υδάτων όλου του κόσμου, είτε αποσπασματικά σε βαρέλια είτε βυθίζοντας ολόκληρα πλοία φορτωμένα με αέριο μουστάρδας και νευροτοξικούς παράγοντες όπως το σαρίν. Παρόλο που η δημόσια κατακραυγή σήμανε τον τερματισμό της πρακτικής αυτής το 1972, εκατοντάδες ψαράδες στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ και αλλού έχουν νοσηλευτεί μετά την ανέλκυση με τα δίχτυα τους στερεοποιημένων σβώλων αερίου μουστάρδας ή οστράκων που περιείχαν την ουσία.

Πυρηνικά υποβρύχια στο βυθό

Τα βάθη του ωκεανού έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί ως τόπος απόθεσης μεγάλων ποσοτήτων πυρηνικού υλικού. Μια μελέτη του 2019 βρήκε τουλάχιστον 18.000 ραδιενεργά αντικείμενα διάσπαρτα στον πυθμένα του Αρκτικού Ωκεανού, πολλά από τα οποία είχαν απορριφθεί εκεί από τη Σοβιετική Ένωση. Στα αντικείμενα αυτά περιλαμβάνονται σκάφη όπως το Κ-27, το 110 μέτρων πυρηνικό υποβρύχιο που κινούνταν με έναν πειραματικό αντιδραστήρα με ψύξη υγρού μετάλλου, το οποίο βυθίστηκε το 1982 με τον αντιδραστήρα του ακόμα στο σκάφος, το ναυάγιο του K-141 Kursk, το οποίο βυθίστηκε στη Θάλασσα του Μπάρεντς το 2000 κατά τη διάρκεια ναυτικής άσκησης, σκοτώνοντας και τους 118 επιβαίνοντες και ρίχνοντας στον βυθό τον αντιδραστήρα και τα καύσιμά του, και το επιθετικό υποβρύχιο K-159, το οποίο βυθίστηκε ενώ ρυμουλκούταν στο Μούρμανσκ το 2003, περιέχοντας ακόμα 800 κιλά αναλωμένου καυσίμου ουρανίου. Η Αρχή Πυρηνικής Ασφάλειας της Νορβηγίας υποστηρίζει ότι είναι θέμα χρόνου να αρχίσουν αυτά τα αντικείμενα να απελευθερώνουν τοξικές ουσίες στο νερό – άλλοι έχουν αποκαλέσει την κατάσταση «Τσέρνομπιλ σε αργή κίνηση, στο βυθό της θάλασσας».

Ενώ η Σοβιετική Ένωση πέταξε στον πυθμένα της θάλασσας περισσότερα πυρηνικά απόβλητα από οποιαδήποτε άλλη χώρα, σίγουρα δεν ήταν η μόνη. Μεταξύ 1948 και 1982, η βρετανική κυβέρνηση έστειλε σχεδόν 70.000 τόνους πυρηνικών αποβλήτων στα βάθη του ωκεανού, ενώ οι ΗΠΑ, η Ελβετία, η Ιαπωνία και η Ολλανδία είναι μερικά μόνο από τα έθνη που χρησιμοποίησαν τον ωκεανό για την απόρριψη ραδιενεργών υλικών, αν και σε πολύ μικρότερες ποσότητες. Και ενώ οι διεθνείς συνθήκες απαγορεύουν πλέον την απόρριψη ραδιενεργών υλικών στη θάλασσα, η βρετανική κυβέρνηση διερευνά σχέδια για την απόρριψη έως και 750.000 κυβικών μέτρων πυρηνικών αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 100 τόνων πλουτωνίου, κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας στα ανοικτά της Κάμπρια – Βρετανοί αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι με αυτόν τον τρόπο τα απόβλητα θα διατηρηθούν σταθερά και ασφαλή για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Τα σκουπίδια έφτασαν στην Τάφρο των Μαριανών!

Η απόρριψη πυρηνικών αποβλήτων στον ωκεανό είναι μόνο ένα μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης ιστορίας ανθρώπινης απροσεξίας και απληστίας. Απόβλητα με τη μορφή πλαστικών και άλλων αντικειμένων βρίσκονται παντού στα βάθη των ωκεανών, όπως επιβεβαιώνει η βάση δεδομένων Deep-sea Debris Database της Ιαπωνικής Υπηρεσίας Επιστημών και Τεχνολογίας της Θάλασσας και της Γης. Ελαστικά, δίχτυα αλιείας, αθλητικές τσάντες, κούκλες, μπάλες παραλίας και μπιμπερό βρίσκονται διασκορπισμένα στον πυθμένα της θάλασσας σε βάθη πολλών χιλιάδων μέτρων. Σε ορισμένες περιοχές, ο αριθμός αυτών των αντικειμένων υπερβαίνει τα 300 ανά τ.χλμ.

Αυτή η παλίρροια σκουπιδιών έχει φτάσει ακόμη και στα βαθύτερα και πιο απομακρυσμένα σημεία του ωκεανού: όταν ο εξερευνητής Victor Vescovo έφτασε στον πυθμένα της Τάφρου των Μαριανών το 2019, δεν συνάντησε μόνο άγνωστα μέχρι τότε είδη αμφίποδων, αλλά βρήκε επίσης μια πλαστική σακούλα και περιτυλίγματα γλυκών. Μια άλλη αποστολή στο ίδιο μέρος από την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ το 2016 παρατήρησε μια κονσέρβα επεξεργασμένου κρέατος Spam σε βάθος 4.947 μέτρων.

Το πρόβλημα των μικροπλαστικών

Πιθανώς πιο ανησυχητική, όμως, είναι η αυξανόμενη συσσώρευση μικροπλαστικών στα βάθη των ωκεανών. Ορισμένα μικροπλαστικά είναι το αποτέλεσμα της διάσπασης μεγαλύτερων πλαστικών αντικειμένων στο νερό. Άλλα, όπως οι μικροσκοπικές πλαστικές χάντρες που χρησιμοποιούνται σε απολεπιστικά προσώπου και άλλα προϊόντα, είναι σκόπιμα κατασκευασμένα. Οι αυξανόμενες ποσότητες είναι επίσης αποτέλεσμα της αυξανόμενης χρήσης τεχνητών ινών, όπως το fleece, πολλές από τις οποίες αποβάλλουν τεράστιες ποσότητες μικροσκοπικών νηματίων κάθε φορά που πλένονται.

Στα ανώτερα στρώματα του ωκεανού, τα μικροπλαστικά έχουν εισχωρήσει στην τροφική αλυσίδα. Σε ορισμένα μέρη του Ειρηνικού, υπάρχει πλέον περισσότερο πλαστικό σε μέγεθος ζωοπλαγκτού από ό,τι πλαγκτόν, πράγμα που σημαίνει ότι ζώα όπως οι φάλαινες και τα πτηνά καταναλώνουν μικροπλαστικά σε μεγάλες ποσότητες, οδηγώντας σε υποσιτισμό και βλάβες σε πολλά όργανα, καθώς τα μικροπλαστικά συγκεντρώνονται στους ιστούς τους.

Ο όγκος του πλαστικού στα επιφανειακά στρώματα του ωκεανού ωχριά σε σύγκριση με την ποσότητα στα βαθύτερα νερά. Μελέτες δείχνουν ότι το 99,8% των περισσότερων από 11 εκατ. τόνων πλαστικού που εισέρχονται στον ωκεανό κάθε χρόνο εξαφανίζεται στα βαθύτερα νερά.

Τα θανατηφόρα PCBs

Το πλαστικό δεν είναι το μόνο πράγμα που παρασύρεται προς τα κάτω. Το 2019 Κινέζοι επιστήμονες ανακάλυψαν ραδιενεργό άνθρακα-14 από την έκρηξη πυρηνικών βομβών στις δεκαετίες του 1940 και του '50 στα σώματα αμφίποδων που ζουν στον πυθμένα της Τάφρου των Μαριανών. Πιο πρόσφατες μελέτες έχουν βρει ραδιενεργό καίσιο από την πυρηνική καταστροφή της Φουκουσίμα σε ιζήματα σε βάθος άνω των 7.000 μέτρων στην Ιαπωνική Τάφρο.

Πολλές χημικές ουσίες συσσωρεύονται με τον ίδιο τρόπο. Μερικές από τις πιο ανησυχητικές από αυτές είναι οι λεγόμενοι έμμονοι οργανικοί ρύποι, όπως τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs). Αυτά χρησιμοποιήθηκαν αρχικά για ψύξη και μόνωση τη δεκαετία του 1920, αλλά από τη δεκαετία του ‘40 ενσωματώθηκαν σε χρώματα, κόλλες, επικαλύψεις PVC σε ηλεκτρικά καλώδια και σε πληθώρα άλλων προϊόντων.

Η ευρεία χρήση των PCBs σήμαινε ότι μεγάλες ποσότητες απελευθερώνονταν στο περιβάλλον, αλλά οι επιπτώσεις δεν έγιναν εμφανείς μέχρι τη δεκαετία του 1950, όταν ο Δανός επιστήμονας Sören Jensen βρήκε ίχνη τους σε ψάρια που αλιεύθηκαν στη Σουηδία. Κατά τη διάρκεια των επόμενων δύο ετών, ο Jensen εντόπισε ίχνη PCB παντού: στα ψάρια, στα πουλιά – ακόμη και στα σώματα της γυναίκας και της κόρης του.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν την ανακάλυψη του Jensen, τα PCB απαγορεύτηκαν ή ρυθμίστηκαν σε πολλές χώρες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έχουν εξαφανιστεί. Αντίθετα, όπως αποδεικνύει η ανακάλυψη υψηλών συγκεντρώσεών τους στα σώματα αμφίποδων που ανασύρθηκαν από τον πυθμένα της Τάφρου των Μαριανών και της Τάφρου Κέρμαντεκ, απλώς έχουν μεταναστεύσει σε βαθύτερα νερά.

Το τι ακριβώς θα σημαίνει αυτό δεν έχει γίνει ακόμη πλήρως κατανοητό. Τα PCBs είναι εξαιρετικά τοξικά ακόμη και σε μικροσκοπικές δόσεις, προκαλώντας καρκίνο, ηπατικές βλάβες και παραμορφώσεις σε πολλά είδη καθώς και διαταραχή της ορμονικής ισορροπίας σε ψάρια, πτηνά και θηλαστικά. Επειδή συγκεντρώνονται στους λιπώδεις ιστούς, τα συναντάμε σε μεγαλύτερους αριθμούς στα σώματα θηρευτών όπως οι καρχαρίες, οι φώκιες και οι φάλαινες. Είναι γνωστό ότι οδηγούν σε αυξημένη θνησιμότητα φαλαινών και δελφινιών, τα οποία μεταφέρουν υψηλές συγκεντρώσεις PCBs στα μικρά τους με το γάλα τους. Επίσης, τα PCBs διασπώνται εξαιρετικά αργά όταν διατηρούνται μακριά από το φως του ήλιου, πράγμα που σημαίνει ότι μπορούν να παραμείνουν στα βάθη του ωκεανού και στα σώματα των ζώων για δεκαετίες ή και περισσότερο.