Λιαράκου: Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να καλλιεργεί ενεργούς πολίτες για το περιβάλλον

«Οφείλει το εκπαιδευτικό σύστημα να καλλιεργεί την έννοια του ενεργού πολίτη που θα συμβάλλει ατομικά και συλλογικά στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων», αναφέρει η ίδια, τονίζοντας όμως πως η συζήτηση δεν πρέπει να αφορά μόνο στην απόκτηση γνώσεων για τα ζητήματα του περιβάλλοντος, «αλλά στην ανάπτυξη υπεύθυνων περιβαλλοντικών στάσεων και συμπεριφορών». Η ίδια πάντως, εντοπίζει πως το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χαρακτηρίζεται από ανεπάρκειες στον τομέα αυτό: «Δυστυχώς το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει προχωρήσει αρκετά σε αυτό τον τομέα», δηλώνει χαρακτηριστικά, επισημαίνοντας πως από τη μία οι ώρες διδασκαλίας είναι ελάχιστες, ενώ από την άλλη οι διδασκόμενες θεματικές ενότητες «είναι αποκομμένες μεταξύ τους αντί να έχουν ως συνεκτικό ιστό το όραμα της αειφορίας».

«Η έννοια της αειφορίας παραπέμπει στην ανάγκη ισορροπίας ανάμεσα στην οικονομία, το περιβάλλον και την κοινωνία», τονίζει η κ. Λιαράκου, επισημαίνοντας πως «οι καταναλωτικές μας συνήθειες δεν συνάδουν με την αειφορία, καταναλώνουμε πολύ περισσότερο από όσο μπορεί να αντέξει ο πλανήτης. Απαιτούνται αλλαγές στα καταναλωτικά μας πρότυπα με βασικό άξονα τη μείωση της κατανάλωσης».

Η Γεωργία Λιαράκου διδάσκει στην τριτοβάθμια εκπαίδευση επί 20 χρόνια και η συναναστροφή της με τη νεολαία, επιβεβαιώνει την κρίση της για ελλιπές εκπαιδευτικό σύστημα σε σχέση με τα περιβαλλοντικά ζητήματα: «Δεν έχω δει σημαντικές αλλαγές στη νοοτροπία της νέας γενιάς. Σίγουρα υπάρχει μεγαλύτερος βαθμός ευαισθητοποίησης – όλοι γνωρίζουν πλέον ότι κάτι δεν πάει καλά με το περιβάλλον ή ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα σημαντικό πρόβλημα. Πρόκειται όμως για μια πρώτη γενική ευαισθητοποίηση, η οποία λίγες φορές μεταφράζεται σε συνειδητές στάσεις και συμπεριφορές και στην ανάληψη δράσης».

Όσο για το τι θα μπορούσε να γίνει; Η κ. Λιαράκου έχει μία σαφή απάντηση: «Χρειάζονται να γίνουν βαθύτερες αλλαγές στη λειτουργία και την κουλτούρα του σχολείου, να δρομολογήσουμε σταδιακά ένα αειφόρο σχολείο».

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη της αναπληρώτριας Καθηγήτριας ΕΚΠΑ Γεωργίας Λιαράκου, στο Act for Earth του CNN Greece:

- Κ. Λιαράκου, πρόσφατα, οι αναγνώστες του Act for Earth σε σχετική δημοσκόπηση της ιστοσελίδας, απάντησαν πως τα περιβαλλοντικά ζητήματα θα πρέπει να διδάσκονται σε όλες τις βαθμίδες της Εκπαίδευσης. Ποια είναι η άποψή σας και πώς κρίνετε από τη θέση του πανεπιστημιακού τον τρόπο που γίνεται η περιβαλλοντική εκπαίδευση στα ελληνικά σχολεία;

Η ένταξη της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε όλες τις βαθμίδες, από την προσχολική μέχρι την πανεπιστημιακή και τη δια βίου, είναι ένα πάγιο αίτημά μας και χαίρομαι ιδιαίτερα που και οι αναγνώστες σας έχουν την ίδια άποψη. Σε αυτό το σημείο όμως πρέπει να διευκρινίσουμε τι εννοούμε με τη διδασκαλία των περιβαλλοντικών ζητημάτων στην εκπαίδευση. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι δεν αναφερόμαστε μόνο στην απόκτηση γνώσεων για τα ζητήματα του περιβάλλοντος, αλλά στην ανάπτυξη υπεύθυνων περιβαλλοντικών στάσεων και συμπεριφορών. Ξέρουμε πλέον καλά ότι οι γνώσεις δεν οδηγούν αυτόματα σε κατάλληλες συμπεριφορές και στην ανάληψη δράσης. Θέλουμε επομένως το εκπαιδευτικό σύστημα να καλλιεργεί την έννοια του ενεργού πολίτη που θα συμβάλλει ατομικά και συλλογικά στην αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Πρόκειται για έναν στόχο που υπερβαίνει τον κυρίαρχο γνωσιοκεντρικό χαρακτήρα του σχολείο. Δυστυχώς όμως το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει προχωρήσει αρκετά σε αυτό τον τομέα. Μέχρι πρόσφατα η ενασχόληση με την περιβαλλοντική εκπαίδευση επαφιόταν σε λίγους ενθουσιώδεις εκπαιδευτικούς, με αποτέλεσμα να γίνεται αποσπασματικά και να αγγίζει τελικά ένα μικρό ποσοστό εκπαιδευομένων. Από φέτος με την εισαγωγή των Εργαστηρίων Δραστηριοτήτων περισσότεροι μαθητές θα έρθουν σε επαφή με περιβαλλοντικά ζητήματα, καθώς αποτελεί μια από τις τέσσερις θεματικές ενότητες. Και πάλι όμως είμαστε πολύ μακριά από την επίτευξη του στόχου, αφού οι ώρες διδασκαλίας είναι ελάχιστες – μια ώρα τη βδομάδα στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού και στο Γυμνάσιο -, ενώ οι θεματικές ενότητες είναι αποκομμένες μεταξύ τους αντί να έχουν ως συνεκτικό ιστό το όραμα της αειφορίας.

- Πώς ορίζετε την έννοια της «αειφορίας», ειδικά σε σχέση με τη σύγχρονη κοινωνία;

Η έννοια της αειφορίας παραπέμπει στην ανάγκη ισορροπίας ανάμεσα στην οικονομία, το περιβάλλον και την κοινωνία. Μια ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι αειφόρος αν δίνει μόνο έμφαση στην οικονομική μεγέθυνση χωρίς να λαμβάνει υπόψη αφενός τα περιβαλλοντικά ζητήματα που προκύπτουν, και αφετέρου τα ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης που σχετίζονται με την κατανομή του πλούτου. Η αειφορία είναι ένα όραμα, μας δίνει το πλαίσιο για να υπερβούμε τις αλλεπάλληλες και αλληλοσυνδεόμενες κρίσεις που βιώνουμε – περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές. Δεν υπάρχει όμως μια συνταγή που μπορούμε να εφαρμόσουμε σε κάθε περίπτωση. Η αειφορία είναι μια ανοικτή έννοια, η οποία προϋποθέτει κοινωνικές διαδικασίες έρευνας και μάθησης και συνεχείς διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε διαφορετικές αντιλήψεις και αντικρουόμενα συμφέροντα.

- Είναι ζητούμενο, σήμερα, η υπεύθυνη κατανάλωση; Πώς μπορούμε να την επιτύχουμε ως «απλοί πολίτες»;

Η υπεύθυνη κατανάλωση έρχεται πλέον με μεγάλη έμφαση στο προσκήνιο. Είναι σαφές ότι οι καταναλωτικές μας συνήθειες δεν συνάδουν με την αειφορία, καταναλώνουμε πολύ περισσότερο από όσο μπορεί να αντέξει ο πλανήτης. Απαιτούνται αλλαγές στα καταναλωτικά μας πρότυπα με βασικό άξονα τη μείωση της κατανάλωσης. Ακόμα και μικρές κινήσεις μπορεί να έχουν αποτέλεσμα. Αν για παράδειγμα παρατείναμε τον κύκλο ζωής των ηλεκτρονικών μας συσκευών (υπολογιστές, κινητά τηλέφωνα) για δυο χρόνια, θα μειώναμε τις ετήσιες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 4 εκ τόνους. Η μείωση της κατανάλωσης κρέατος, η αποφυγή της γρήγορης μόδας και η επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων είναι βασικές αλλαγές που μπορούμε να κάνουμε στις καταναλωτικές μας συνήθειες. Παράλληλα πρέπει να απαιτήσουμε και αλλαγές από την πλευρά της παραγωγής, όπως για παράδειγμα τα προϊόντα να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και να φέρουν ετικέτες με πληροφορίες για τις συνθήκες παραγωγής τους, ώστε να μπορούμε να κάνουμε πιο συνειδητές επιλογές. Γενικότερα πάντως πρέπει να ξανασκεφτούμε τις ανάγκες μας, πώς διαμορφώνονται, σε ποιο αξιακό σύστημα στηρίζονται, και να ορίσουμε ένα νέο πλαίσιο παραγωγής – κατανάλωσης που να συνάδει με την αειφορία.

- Κατά την εργασία σας έρχεστε σε επαφή με νέους φοιτητές και φοιτήτριες. Θεωρείτε πως η νέα γενιά έχει ενσωματώσει στη νοοτροπία της – περισσότερο από ό,τι παλαιότερα – την έννοια της προστασίας του περιβάλλοντος; Ποιος είναι ο ρόλος της Εκπαίδευσης ως προς αυτό;

Δυστυχώς θα σας απογοητεύσω. Στα είκοσι χρόνια που διδάσκω στην τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν έχω δει σημαντικές αλλαγές στη νοοτροπία της νέας γενιάς. Σίγουρα υπάρχει μεγαλύτερος βαθμός ευαισθητοποίησης – όλοι γνωρίζουν πλέον ότι κάτι δεν πάει καλά με το περιβάλλον ή ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα σημαντικό πρόβλημα. Πρόκειται όμως για μια πρώτη γενική ευαισθητοποίηση, η οποία λίγες φορές μεταφράζεται σε συνειδητές στάσεις και συμπεριφορές και στην ανάληψη δράσης. Ο ρόλος της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης φαίνεται ότι είναι καθοριστικός για αυτό το αποτέλεσμα. Όταν στην αρχή κάθε ακαδημαϊκής χρονιάς ζητώ από τους φοιτητές και τις φοιτήτριες να μου πουν την εμπειρία τους από την περιβαλλοντική εκπαίδευση στη διάρκεια των μαθητικών τους χρόνων, ελάχιστοι είναι αυτοί που αναφέρουν μια συστηματική ενασχόληση με τα περιβαλλοντικά ζητήματα. Πολλοί αναφέρουν αποσπασματικές δράσεις, συνήθως ανακύκλωσης και αναδάσωσης, χωρίς όμως να έχουν κατανοήσει πραγματικά αυτές τις έννοιες και να μπορούν να τις τοποθετήσουν στο σωστό τους πλαίσιο. Είναι σαφές ότι η εκπαίδευση δεν έχει σημειώσει ιδιαίτερη πρόοδο σε αυτό τον τομέα.

- Υπάρχουν, κατά την άποψή σας, συγκεκριμένες τομές που απαιτούνται να γίνουν τώρα στον τομέα της Εκπαίδευσης, ώστε η αυριανή κοινωνία να στραφεί στην αειφορία;

Οι αλλαγές που πρέπει να γίνουν στην εκπαίδευση δεν μπορεί να είναι μόνο σημειακές. Ακόμα και αν, για παράδειγμα, εισάγουμε ως υποχρεωτική την περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία και αφήσουμε όλα τα υπόλοιπα να λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο, τα αποτελέσματα θα είναι κατώτερα των προσδοκιών. Χρειάζονται να γίνουν βαθύτερες αλλαγές στη λειτουργία και την κουλτούρα του σχολείου, να δρομολογήσουμε σταδιακά ένα αειφόρο σχολείο. Αυτό σημαίνει αλλαγές στο πρόγραμμα σπουδών, στον τρόπο προσέγγισης της διδασκαλίας και μάθησης, στις σχέσεις ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς, τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, τις σχέσεις με την τοπική κοινότητα, ακόμα και στα ίδια τα σχολικά κτίρια. Η καλλιέργεια της πολιτειότητας και η ανάπτυξη ενεργών και κριτικά σκεπτόμενων πολιτών που δρουν συλλογικά και ατομικά για την αειφορία πρέπει να είναι βασικός σκοπός του σχολείου. Αλλά για να το πετύχουμε αυτό πρέπει να έχουν την τόλμη να σκεφτούμε διαφορετικά το ίδιο το σχολείο.