Μαραγκού: Η Ελλάδα διαθέτει την πλουσιότερη ερπετοπανίδα της Ευρώπης – Υποχρέωσή μας η προστασία της

Όπως τονίζει η ίδια, η χώρα μας διαθέτει την πλουσιότερη ερπετοπανίδα στην Ευρώπη και είναι ύψιστη υποχρέωσή μας η προστασία της. Η ΕΛΕΡΠΕ άλλωστε έχει αναλάβει την ενημέρωση του κοινού για τα θέματα αυτά, ενώ παράλληλα λειτουργεί ως συμβουλευτικό όργανο σε πολλές περιπτώσεις.

Στην Ελλάδα, μας ενημερώνει η κ. Μαραγκού, «εξαπλώνονται συνολικά 96 ιθαγενή είδη: 24 είδη αμφιβίων (βατράχια, φρύνοι, τρίτωνες και σαλαμάνδρες) και 71 είδη ερπετών, δηλαδή σαύρες (40 είδη), φίδια (23 είδη), χελώνες (8 είδη θαλάσσιων, χερσαίων και των γλυκών νερών) και ένα είδος αμφίσβαινας». Κύριο χαρακτηριστικό της ελληνικής ερπετοπανίδας είναι ο υψηλός ενδημισμός της, που σημαίνει πως υπάρχουν συνολικά 12 είδη ερπετών που συναντώνται μόνο στην Ελλάδα, όπως επίσης και «τρία είδη ενδημικών αμφιβίων, σε νησιά και τα τρία. Δύο στο σύμπλεγμα Καρπάθου-Κάσου-Σαρίας και ένα στην Κρήτη».

Παράλληλα, αξίζει να γνωρίζουμε πως παρά τη γενική εντύπωση πως, ειδικά τα ερπετά, φίδια, σαύρες κλπ, είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο, ισχύει, μάλλον το αντίθετο: «Οι πιθανότητες να επιτεθεί ένα φίδι σε άνθρωπο είναι ελάχιστες και στην Ελλάδα μηδενικές. Τα φίδια δεν βλέπουν πολύ καλά αλλά αντιλαμβάνονται εξαιρετικά τους κραδασμούς από τα βήματά μας, καταλαβαίνουν ότι πλησιάζουμε πολύ πριν τα δούμε εμείς και ή απομακρύνονται ή κουλουριάζονται για να περάσουν απαρατήρητα! Μόνο αν εξαναγκαστούν θα επιτεθούν», επισημαίνει η κυρία Μαραγκού, εκ μέρους της ΕΛΕΡΠΕ, προσθέτοντας πως είναι ο άνθρωπος και οι δραστηριότητές του που απειλούν την ερπετοπανίδα, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο.

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη της Παναγιώτας Μαραγκού, γραμματέα της ΕΛΕΡΠΕ στο Act for Earth του CNN Greece:

- Με τι ακριβώς ασχολείται η Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία; Ποιος είναι ο σκοπός της;

Η Ελληνική Ερπετολογκή Εταιρεία (ΕΛΕΡΠΕ) ιδρύθηκε το 1999 και είναι μια επιστημονική εταιρεία με σκοπό την προστασία και επιστημονική μελέτη των ειδών αμφιβίων και ερπετών που ζουν στη χώρα μας, καθώς και των χώρων όπου ζουν. Σημαντικό στόχο αποτελεί, επιπλέον, η ενημέρωση του κοινού για την πλούσια ερπετοπανίδα της Ελλάδας, τον ρόλο της στην οικολογική αλυσίδα και την κατάρριψη συνηθισμένων μύθων και παρανοήσεων. Για τον σκοπό αυτό προσπαθούμε να παρεμβαίνουμε και να λειτουργούμε ως συμβουλευτικό όργανο σε υπηρεσίες και φορείς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έχουμε αναλάβει την εφαρμογή του Εθνικού Σχέδιου Δράσης για τον βάτραχο της Καρπάθου, συμμετέχουμε σε προγράμματα καταγραφής, εκδίδουμε υλικό και διοργανώνουμε συνέδρια και εκδηλώσεις για τα ερπετά και τα αμφίβια της Ελλάδας.

- Ποια είναι τα ερπετά που ζουν στη χώρα μας;

Καθώς η ΕΛΕΡΠΕ ασχολείται και με τα ερπετά και τα αμφίβια, θα σας μιλήσω και για τις δύο ομάδες: Παρά τη μικρή της έκταση, η Ελλάδα διαθέτει την πλουσιότερη ερπετοπανίδα της Ευρώπης καθώς εδώ εξαπλώνονται συνολικά 96 ιθαγενή είδη: 24 είδη αμφιβίων (βατράχια, φρύνοι, τρίτωνες και σαλαμάνδρες) και 71 είδη ερπετών, δηλαδή σαύρες (40 είδη), φίδια (23 είδη), χελώνες (8 είδη θαλάσσιων, χερσαίων και των γλυκών νερών) και ένα είδος αμφίσβαινας. Υπάρχουν επίσης πέντε ξενικά είδη που έχουν εγκαταστήσει πληθυσμούς στην Ελλάδα, συχνά εις βάρος των ιθαγενών ειδών, όπως η αμερικάνικη νεροχελώνα.

Αξίζει επίσης να σταθούμε σε ένα επιπλέον χαρακτηριστικό της ελληνικής ερπετοπανίδας, αυτό του υψηλού ενδημισμού, των ειδών δηλαδή που φυσικά τα συναντάμε αποκλειστικά και μόνο στην Ελλάδα. Βασικό ρόλο σε αυτό παίζει προφανώς η γεωμορφολογία της χώρας μας, κυρίως λόγω των πολλών νησιών και της δραματικής γεωλογικής ιστορίας που προηγήθηκε. Συνολικά 12 ενδημικά είδη ερπετών συναντώνται στην Ελλάδα. Επίσης θα συναντήσουμε και τρία είδη ενδημικών αμφιβίων, σε νησιά και τα τρία. Δύο στο σύμπλεγμα Καρπάθου-Κάσου-Σαρίας και ένα στην Κρήτη.

Για κάποια άλλα είδη, η Ελλάδα είναι το μοναδικό μέρος της Ευρώπης που θα τα συναντήσουμε, όπως ο αφρικανικός χαμαιλέοντας και το κροκοδειλάκι. Τέλος για τη θαλάσσια χελώνα καρέτα, οι παραλίες της Ζάκυνθου και του Κυπαρισσιακού κόλπου είναι οι σημαντικότερες για την ωοτοκία του είδους στη Μεσόγειο. Καταλαβαίνουμε ότι ιδιαίτερα για τα ενδημικά αλλά και για αυτά τα είδη η υποχρέωση της χώρας μας για την προστασία τους είναι πολύ μεγάλη.

- Οι περισσότεροι άνθρωποι ταυτίζουν τα ερπετά με τα επικίνδυνα φίδια και συνήθως, τα φοβούνται. Ποια είναι η πραγματικότητα; Εμείς κινδυνεύουμε από τα ερπετά ή τα ερπετά από τον άνθρωπο;

Πράγματι, όταν ο κόσμος ακούει φίδι σκέφτεται πολύ συχνά δηλητήριο ή και φίδια σφιγκτήρες που το δάγκωμα ή η περιέλιξή τους θα αποβεί μοιραία. Αυτή η εικόνα όμως δεν είναι καθόλου αντιπροσωπευτική του συνόλου των ερπετών τόσο στον κόσμο όσο και στην Ελλάδα. Μόνο κάποια φίδια έχουν δηλητήριο, στην Ελλάδα οι οχιές (5 είδη) καθώς και ο σαπίτης και τα αγιόφιδο αλλά σε αυτά τα δύο τελευταία το δηλητήριο δεν είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Παρά τις τοπικές δοξασίες για δηλητηριώδη λιακόνια και μολυσμένα σαμιαμίδια, καμία σαύρα στην Ελλάδα δεν είναι δηλητηριώδης και το ίδιο ισχύει βέβαια και για τις χελώνες.

Οι πιθανότητες να επιτεθεί ένα φίδι σε άνθρωπο είναι ελάχιστες και στην Ελλάδα μηδενικές. Τα φίδια δεν βλέπουν πολύ καλά αλλά αντιλαμβάνονται εξαιρετικά τους κραδασμούς από τα βήματά μας, καταλαβαίνουν ότι πλησιάζουμε πολύ πριν τα δούμε εμείς και ή απομακρύνονται ή κουλουριάζονται για να περάσουν απαρατήρητα! Μόνο αν εξαναγκαστούν θα επιτεθούν και τι σημαίνει αυτό; Αν προσπαθήσουμε να τα πιάσουμε, αν τα πατήσουμε ή αν τα κυνηγήσουμε. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν κινούμαστε στη ύπαιθρο, αλλά αυτή είναι μια γενικά καλή συμβουλή για να αποφύγουμε και τσιμπήματα από έντομα, σκορπιούς κλπ ή ακόμη και από αγκάθια.

Αντίθετα ο άνθρωπος και οι δραστηριότητές του αποτελούν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο για τα ερπετά και τα αμφίβια και ο σημαντικότερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουν στην Ελλάδα είναι η υποβάθμιση και απώλεια-καταστροφή των ενδιαιτημάτων τους αλλά και η καταδίωξη από τον άνθρωπο και η εσκεμμένη θανάτωση. Αναλογικά, σε μεγαλύτερο κίνδυνο βρίσκονται τα αμφίβια κυρίως λόγω της εξάρτησής τους από το νερό και της υποβάθμισης των υδάτινων πόρων: Πρωτίστως με την καταστροφή υγροτόπων (>60% των ελληνικών υγροτόπων καταστράφηκε από τη δεκαετία του 1920 ως και τη δεκαετία του 1980), ως αποτέλεσμα των έντονων κλιματικών αλλαγών (αύξηση μέσης θερμοκρασίας, ξηρασία) είτε λόγω γεωργικής και βιομηχανικής ρύπανσης των εσωτερικών υδάτων, κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων, ανάπτυξη υποδομών και υπεράντλησης υδάτων. Τα ερπετά απειλούνται και αυτά από την ανθρωπογενή καταστροφή και υποβάθμιση των ενδιαιτημάτων τους κυρίως λόγω της άναρχης οικιστικής επέκτασης, της εντατικής γεωργίας με το μονότονο τοπίο και την αυξημένη χρήση φυτοφαρμάκων και των πυρκαγιών. Οι πληθυσμοί των πολύ μικρών νησιών και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τα ενδημικά είδη, λόγω απομόνωσης είναι εξαιρετικά ευάλωτοι σε οποιαδήποτε μορφή πίεσης και όχλησης. Η καταδίωξη από τον άνθρωπο και η θνησιμότητά στους δρόμους είναι σημαντική απειλή για τα φίδια και τις χερσαίες χελώνες. Μια επιπλέον απειλή για είδη όπως η οχιά της Μήλου και οι χερσαίες χελώνες είναι και το παράνομο εμπόριο, κυρίως ως κατοικίδια. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι όλα τα είδη της ελληνικής ερπετοπανίδας προστατεύονται από την ελληνική και την ευρωπαϊκή νομοθεσία και η συλλογή τους από τη φύση απαγορεύεται! Οι πυρκαγιές είναι ένας επίσης σημαντικός παράγοντας κινδύνου και γιατί καταστρέφονται οι περιοχές όπου ζουν αλλά και γιατί πολλά είδη και κυρίως οι χελώνες δε έχουν τη δυνατότητα έγκαιρης απομάκρυνσης και παγιδεύονται.

- Ποια πρέπει να είναι η συμπεριφορά μας όταν συναντήσουμε ένα ερπετό;

Αν θέλουμε να δούμε ερπετά στη φύση, ανοίγουμε τα μάτια μας! Περπατάμε στο ύπαιθρο αργά, κοιτώντας προσεκτικά γύρω μας. Τα ερπετά της Ελλάδας δεν έχουν συνήθως έντονα χρώματα που θα μας επιτρέψουν να τα εντοπίσουμε από μακριά. Αντίθετα τα σχέδια και οι χρωματισμοί τους τα κάνουν να χάνονται στο περιβάλλον τους. Σταδιακά όμως θα διακρίνουμε τα σχήματα, ή θα ακούσουμε το θρόισμα από μια χελώνα που περπατάει ή το ξαφνικό ήχο στη βλάστηση από μια σαύρα ή ένα φίδι που απομακρύνεται. Αν δούμε τη λεπτομέρεια, κάποια από αυτά είναι και εξαιρετικά όμορφα όπως για παράδειγμα το σπιτόφιδο ή η γραικόσαυρα, αλλά αυτό είναι βέβαια υποκειμενικό! Όποιος το επιθυμεί μπορεί να δει και να μάθει για τα ερπετά και τα αμφίβια της Ελλάδας στην έκδοση της ΕΛΕΡΠΕ «Άτλας αμφιβίων και ερπετών της Ελλάδας» στη διεύθυνση http://herpatlas.gr/ ή και σε εξειδικευμένες ιστοσελίδες όπως το www.herpetofauna.gr

Αν όμως δεν θέλουμε να συναντήσουμε ερπετά προσέχουμε: δε βάζουμε τα χέρια μας σε τρύπες ή λαγούμια ή κάτω από πέτρες χωρίς να ελέγξουμε προσεκτικά. Δεν περπατάμε απρόσεχτα σε περιοχές με πυκνή βλάστηση, όπου δηλαδή δεν μπορούμε να ελέγξουμε που ακριβώς πατάνε τα πόδια μας. Δεν κυνηγάμε και δεν πιάνουμε κανένα φίδι με γυμνά χέρια. Όταν περπατάμε στη φύση φοράμε κλειστά παπούτσια και μακρύ παντελόνι.

- Ποιο πιστεύετε πως είναι το μέλλον για την ερπετοπανίδα, ως προς τη βιοποικιλότητα στη χώρα μας;

Τα ερπετά και τα αμφίβια εξαπλώνονται σε μεγάλη ποικιλία οικοτόπων και θα τα βρούμε από τις θάλασσες και τις παραλίες ως μεγάλα υψόμετρα στα βουνά. Το μέλλον τους δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί από τα υπόλοιπα είδη της ελληνικής βιοποικιλότητας. Οι βασικές απειλές και για τα ερπετά και για τα αμφίβια προέρχονται από τον άνθρωπο, τις δραστηριότητές του και τις αλλαγές που προκαλεί στα φυσικά οικοσυστήματα. Παρατηρήσεις σε περιοχές που άλλαξαν χαρακτήρα μας δείχνουν διαφορές και στη σύνθεση των ειδών και στον πληθυσμό τους. Όσο λοιπόν οι φυσικές περιοχές συρρικνώνονται ή αλλάζουν χρήση και χαρακτήρα, τόσο απειλούνται και οι πληθυσμοί των ερπετών.

Η κλιματική κρίση έρχεται να προστεθεί στις υφιστάμενες απειλές με άγνωστη ένταση και αποτελέσματα. Καθώς τα ερπετά και τα αμφίβια ρυθμίζουν τη θερμοκρασία του σώματός τους με βάση την εξωτερική θερμοκρασία του περιβάλλοντος (εξωθερμία), η άνοδος της θερμοκρασίας σε πολλές περιοχές του πλανήτη μπορεί να αποβεί μοιραία για πολλά είδη της ερπετοπανίδας. Το φύλο των θαλάσσιων χελωνών καθορίζεται από τη θερμοκρασία στη φωλιά. Βλέπουμε δλδ ότι η κλιματική κρίση μπορεί να επηρεάσει τη βιολογία και τη φυσιολογία τους. Τέλος, θα επηρεάσει ανάλογα τα ενδιαιτήματά τους αλλά και τη σύνθεση και την αφθονία της τροφής τους.

Κι ενώ η αντιμετώπιση των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής απαιτεί ένα σχέδιο δράσης τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, η άγνοια των Ελλήνων για τα ερπετά της χώρας μας εξακολουθεί να αποτελεί μία εξίσου σημαντική απειλή για τα ζώα αυτά. Έτσι λοιπόν, εμείς ως ΕΛΕΡΠΕ συνδράμουμε στη διατήρηση και προστασία της ελληνικής ερπετοπανίδας ενημερώνοντας το κοινό για την πραγματική φύση των ερπετών, παρουσιάζοντας τα βασικά στοιχεία της βιολογίας τους και ξεδιαλύνοντας τους μύθους που τα περιβάλλουν. Μόνο μέσω της ενημέρωσης θα μπορέσει ο κόσμος να αποβάλλει τον φόβο του και να εκτιμήσει το ρόλο που διαδραματίζουν στα οικοσυστήματα της χώρας μας.

- Σε παγκόσμιο επίπεδο, ποια είναι η θέση των ερπετών στην πανίδα της Γης;

Η βιοποικιλότητα των ερπετών και των αμφιβίων είναι ιδιαίτερα σημαντική σε παγκόσμια κλίμακα. Ο συνολικός αριθμός των ερπετών υπολογίζεται σε 11.570 είδη ενώ των αμφιβίων σε 5.383. Τα περισσότερα είδη εντοπίζονται στους τροπικούς και σε εύκρατες περιοχές ενώ η παρουσία τους είναι σαφώς πιο περιορισμένη προς τους πόλους. Η παρουσία τους και η δυναμική των πληθυσμών τους είναι πολύ σημαντική καθώς αποτελούν βασικούς κρίκους στις τροφικές αλυσίδες, τα δε ερπετά συχνά μπορεί να είναι οι κορυφαίοι καταναλωτές σε συγκεκριμένους τύπους οικοσυστημάτων. Με αυτό τους το ρόλο ρυθμίζουν και πληθυσμούς άλλων ειδών, ενίοτε επιβλαβών για τον άνθρωπο.

Σε διεθνές επίπεδο περίπου ένα στα 5 είδη απειλείται με εξαφάνιση αλλά και για άλλο ένα 20% δεν έχουμε αρκετά στοιχεί να αξιολογήσουμε την κατάστασή του. Οι κυριότερες απειλές και πιέσεις που δέχονται τα ερπετά και τα αμφίβια έχουν να κάνουν με την κλιματική αλλαγή, τις αναδυόμενες ασθένειες (κυρίως τα αμφίβια), τα ξενικά είδη και τη ρύπανση (με την ευρεία έννοια του όρου). Πρόκειται για πολλές και σημαντικές απειλές ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου σημειώνεται ταχύτερη καταστροφή των ενδιαιτημάτων με τα αντίστοιχα αρνητικά αποτελέσματα. Επιπλέον είδη από αυτές τις περιοχές, ιδίως κοντά στους τροπικούς, αντιμετωπίζουν σημαντικό κίνδυνο από το παράνομο εμπόριο ειδών συντροφιάς (pets). Η ζήτηση στις αναπτυγμένες χώρες είναι πολύ μεγάλη και το εμπόριο αυτό φτάνει σε πολύ μεγάλο οικονομικό όγκο με καταστροφικά αποτελέσματα για ορισμένα είδη.