Τα πετροδολάρια κρίνουν το μέλλον της Συρίας
Τη στιγμή που το Ιράν και η Σαουδική Αραβία ερίζουν για το μέλλον της Συρίας και για την ηγεμονία τους στη Μέση Ανατολή, πολλές παράπλευρες ειδήσεις συμπληρώνουν καίρια το ψηφιδωτό της κρίσης, αποκαλύπτοντας κομμάτια της μεγαλύτερης εικόνας.
Όταν τον Ιούνιο του 2014 οι τιμές του πετρελαίου άρχισαν να υποχωρούν, όλοι το απέδωσαν στην αποθέρμανση της κινεζικής οικονομίας και την κατακόρυφη αύξηση της παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ.
Όμως, τον Σεπτέμβριο του 2014 η Σαουδική Αραβία αύξησε την παραγωγή της με αποτέλεσμα η συνολική παραγωγή του ΟΠΕΚ να αγγίξει υψηλό ενδεκάμηνου, ρίχνοντας τις τιμές σε χαμηλά τετραετίας.
Τον Οκτώβριο, το Ριάντ πρόσφερε έκπτωση στους πελάτες του στην Ασία, κάτι που επανέλαβε τους επόμενους μήνες στην αμερικανική και την ευρωπαϊκή αγορά. Ταυτόχρονα, ο ΟΠΕΚ διατήρησε σε υψηλά επίπεδα την παραγωγή.
Όλοι, πλέον, έβλεπαν ότι οι Σαουδάραβες ήταν αποφασισμένοι να προστατεύσουν το μερίδιό τους στην παγκόσμια αγορά -ιδίως στην ινδική και την κινεζική- απέναντι σε Ιράν, Ρωσία και ΗΠΑ. Χτυπώντας την κερδοφορία των ανταγωνιστών τους, θα τους εξανάγκαζαν να μειώσουν την υπερπροσφορά, αν ήθελαν οι τιμές και τα έσοδα να επανέλθουν στη θέση τους.
Ο Σαουδάραβας υπουργός Πετρελαίου Αλί αλ Ναΐμι (Ali al-Naimi) εγκαινιάζει τη διεθνή έκθεση Saudi Mining & Minerals 2015 στο Ριάντ, στις 27 Οκτωβρίου 2015. Δέκα μήνες πριν, στις 22 Δεκεμβρίου 2014, ο ισχυρότερος πετρελαιάς στον πλανήτη είχε αναστατώσει τον κόσμο της ενέργειας, δηλώνοντας στην ενημερωτική επιθεώρηση “Middle East Economic Survey” ότι η παραδοσιακή πολιτική του ΟΠΕΚ, για υψηλές τιμές στο πετρέλαιο μέσω του περιορισμού της παραγωγής, είναι παρελθόν και στη θέση της έρχεται μια νέα πολιτική υπέρ της διατήρησης των μεριδίων του ΟΠΕΚ στην παγκόσμια αγορά, όποια κι αν είναι η τιμή. «Έπεισα τα μέλη του ΟΠΕΚ ότι δεν είναι προς το συμφέρον τους η μείωση της παραγωγής. Το αν θα πάει η τιμή στα 20, 40, 50, 60 δολάρια το βαρέλι είναι αδιάφορο. Ο κόσμος πιθανότατα να μην ξαναδεί τιμές στα 100 δολάρια ξανά». Στις 21 Μαΐου 2015, ο 80χρονος Σαουδάραβας υπουργός αιφνιδίασε για άλλη μια φορά το κοινό του, μιλώντας σε επιχειρηματικό συνέδριο στο Παρίσι. «Στη Σαουδική Αραβία καταλαβαίνουμε ότι τελικά κάποια μέρα δεν θα χρειαζόμαστε ορυκτά καύσιμα, δεν ξέρω πότε -το 2040, το 2050. Γι’ αυτό έχουμε ξεκινήσει ένα πρόγραμμα ανάπτυξης της ηλιακής ενέργειας. Ελπίζουμε ότι κάποια μέρα, αντί να εξάγουμε ορυκτά καύσιμα, να εξάγουμε Gigawatt, ηλεκτρικά καύσιμα», είπε και έκοψε μερικές φιλικές γέφυρες προς τη Δύση - Πηγή: REUTERS/Faisal Al Nasser
Η παγίδα των Σαούντ
Πολλοί αναλυτές θεώρησαν ότι με αυτόν τον τρόπο οι Σαούντ κήρυξαν πόλεμο στους Αμερικανούς παραγωγούς σχιστολιθικού πετρελαίου, που ήταν έτοιμοι να καταστήσουν τις ΗΠΑ τη μεγαλύτερη πετρελαιοπαραγωγό χώρα παγκοσμίως μετά από πολλές δεκαετίες (αύξηση 80% της παραγωγής από το 2008).
Άλλοι, πάλι, θεώρησαν ότι οι κινήσεις του Ριάντ γίνονταν με την ανοχή ή και στήριξη της Ουάσιγκτον, ώστε να χτυπηθούν Ρώσοι και Ιρανοί, των οποίων οι οικονομίες υπό καθεστώς διεθνών κυρώσεων δεν θα άντεχαν για πολύ χωρίς σημαντικά έσοδα από το πετρέλαιο.
Άλλοι, τέλος, θέωρησαν ότι το σαουδαραβικό κατεστημένο, ασχέτως γεωπολιτικής, βλέπει να έρχεται μια εποχή χαμηλής ζήτησης για το πετρέλαιο, που δεν σηκώνει τριψήφιες τιμές δολαρίων ανά βαρέλι. Όπως, εξάλλου, εκτιμούσε η Goldman Sachs έναν χρόνο πριν, κάθε δέκα ποσοστιαίες μονάδες υποχώρησης των τιμών του πετρελαίου προσθέτει 0,15% στην κατανάλωση παγκοσμίως, που οδηγεί με τη σειρά της σε πρόσθετη ζήτηση μισού εκατομμυρίου βαρελιών ημερησίως. Αντίστοιχα, η Citigroup εκτιμούσε ότι τιμή πετρελαίου ένα πέμπτο κάτω από τη μέση τιμή της τελευταίας τριετίας ισοδυναμεί με ενίσχυση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 1,1 τρισ. δολάρια.
Το Ριάντ στο στόχαστρο της Ουάσιγκτον
Αν δεχτούμε τις δύο πρώτες θεωρείες, φαίνεται πως, ανεξαρτήτως σε ποιον έστησαν την παγίδα τους, οι Σαουδάραβες έχουν πέσει μέσα. Τέτοια εποχή πέρυσι, το ΔΝΤ προειδοποιούσε το Ριάντ ότι κινδυνεύει να εμφανίσει ελλειμματικό προϋπολογισμό λόγω των χαμηλών τιμών του πετρελαίου. Πριν από λίγες ημέρες ο οργανισμός της Ουάσιγκτον επανήλθε ("Regional Economic Outlook - Middle East and Central Asia", Οκτώβριος 2015), αναφέροντας ότι θεωρεί ανεπαρκή τα μέτρα δημοσιονομικής εξυγίανσης της σαουδαραβικής κυβέρνησης για τη αντιμετώπιση των ελλειμμάτων.
Η είδηση πως το βασίλειο των Σαούντ κινδυνεύει να ξεμείνει εντός πενταετίας από χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία έκανε τον γύρο του κόσμου. Ανήμερα της συνδιάσκεψης της Βιέννης, ο οίκος Standard & Poor's προχώρησε σε υποβάθμιση της μακροπρόθεσμης/βραχυπρόθεσμης πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας σε ξένο και τοπικό νόμισμα κατά μία βαθμίδα σε Α+/Α-1 από ΑΑ-/Α-1+ με αρνητικές προοπτικές.
Σύσσωμος, πλέον, ο δυτικός κόσμος καλεί το Ριάντ να περιορίσει τις κρατικές δαπάνες (κίνδυνος λαϊκής δυσαρέσκειας αν καταργηθούν οι επιδοτήσεις της βενζίνης που φέρνουν την τιμή της στα 0,15 δολάρια ανά λίτρο), ιδίως τα μεγάλα δημόσια έργα και τα προνόμια των δημοσίων υπαλλήλων που στηρίζουν τη μοναρχία, προχωρώντας σε διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για ένα «μικρότερο κράτος», ιδιωτικοποιώντας μέρος των υποδομών του.
Η σαουδαραβική κυβέρνηση πρέπει σύντομα να αποφασίσει: να διατηρήσει την παραγωγή σε υψηλά επίπεδα, περιμένοντας τους αντιπάλους της να παραδοθούν ή να τη μειώσει επαναφέροντας τις τιμές στα επίπεδα εκείνα που απαιτούνται για να ισοσκελιστεί ο ελλειμματικός προϋπολογισμός της; Τα βλέμματα, πλέον, στρέφονται στην προγραμματισμένη για τις 4 Δεκεμβρίου συνάντηση του ΟΠΕΚ στη Βιέννη.
Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι συναντά τον βασιλιά Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας στο πνιγμένο από την άμμο παλιό παλάτι στη μεσαιωνική πρωτεύουσα των Σαούντ, την Ντιρίγια (Diriyah), στις 24 Οκτωβρίου 2015. Από το 1818, οπότε και οθωμανικές δυνάμεις πολιόρκησαν την πόλη, αναγκάζοντας τους Σαούντ να μεταφέρουν την έδρα τους λίγο νοτιότερα, ιδρύοντας το Ριάντ, η σημαντικότερη νέα προσθήκη στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων είναι ο μαύρος χρυσός – Πηγή: REUTERS/Carlo Allegri
Το τέλος του παιχνιδιού στη Συρία
Αναλυτές των αγορών εκτιμούν ότι κατά το τελευταίο εξάμηνο, η κεντρική τράπεζα της χώρας (Saudi Arabian Monetary Agency – SAMA) έχει αποσύρει τοποθετήσεις ύψους 50-70 δισ. δολάρια από επενδυτικά χαρτοφυλάκια του εξωτερικού, με τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα από το γ’ τρίμηνο του 2014 να έχουν μειωθεί κατά 73 δισ. δολάρια στα 654,54 δισ. Για πρώτη φορά από το 2007 το Ριάντ βγήκε στις αγορές, εκδίδοντας χρέος 5,3 δισ. δολαρίων (20 δισ. ριάλ) προς ιδιωτικές τράπεζες της χώρας.
Η μεγάλη εξάρτησή των Σαούντ από τους υδρογονάνθρακες (82-90% των κρατικών εσόδων), η έλλειψη ευελιξίας στις κρατικές δαπάνες (κίνδυνος λαϊκής δυσαρέσκειας αν καταργηθούν οι επιδοτήσεις της βενζίνης που φέρνουν την τιμή της στα 0,15 δολάρια ανά λίτρο) και η σύνδεση του ριάλ με το δολάριο (1 δολάριο προς 3,75 ριάλ), δημιουργούν συνθήκες ερήμου στον προϋπολογισμό του Ριάντ, με το δημοσιονομικό έλλειμμα για φέτος να αναμένεται να εκτοξευτεί στο 21,6% του ΑΕΠ από 3,4% πέρυσι.
Eίναι περισσότερο η συγκυριακή αδυναμία των Σαούντ που ανοίγει παράθυρο ευκαιρίας για τη Συρία, παρά η δύναμη της θέλησης των ανταγωνιστών τους
Μπορεί η κυβέρνηση να υποτιμήσει το ριάλ, όπως έκανε φέτος η Ρωσία και άλλες εξαρτημένες από το πετρέλαιο οικονομίες με τα εθνικά τους νομίσματα; Μπορεί να συνεχίσει τις πολεμικές επιχειρήσεις στην Υεμένη χωρίς να υπολογίζει τα πετροδολάρια που της λείπουν από τα μειωμένα πετρελαϊκά της έσοδα;
Οι σαουδαραβικές επιχειρήσεις έσπευσαν φέτος να μαζέψουν δολάρια αντί για ριάλ, εν όψει της αναμενόμενης αύξησης των επιτοκίων από την αμερικανική Fed. Στοιχεία του Bloomberg δείχνουν ότι στο πρώτο εννεάμηνο του 2015, το 65% των νέων δανείων στη Σαουδική Αραβία ήταν εκπεφρασμένα σε δολάριο, σε σχέση με αντίστοιχο ποσοστό μόλις 14% καθ’ όλη τη διάρκεια του 2014· αλλιώς 11 δισ. δολάρια το 2015, έναντι μόλις 1,7 δισ. το 2014, με τον δανεισμό σε εθνικό νόμισμα να υποχωρεί σχεδόν κατά το ήμισυ.
Το Ριάντ υπολογίζει στο χαμηλό δημόσιο χρέος (2% του ΑΕΠ) και τα –ακόμα- τεράστια συναλλαγματικά του διαθέσιμα. Ακόμα κι αν ο Οίκος των Σαούντ πράττει σοφά χωρίς ιδιοτέλεια, βλέποντας το μέλλον όπως δεν μπορούν οι άλλοι, είναι περισσότερο η δική του συγκυριακή αδυναμία που ανοίγει παράθυρο ευκαιρίας για τη Συρία, παρά η δύναμη της θέλησης των ανταγωνιστών του.
Διαβάστε:
IMF Country Report No. 15/286 – SAUDI ARABIA – SELECTED ISSUES – October 2015
IMF Regional Economic Outlook - Middle East and Central Asia – October 2015
Ετήσιες εκθέσεις της κεντρικής τράπεζας της Σαουδικής Αραβίας