Ιρανοί και Σαουδάραβες ερίζουν για το «πτώμα» της Συρίας

Η υψηλή πολιτική της περασμένης Παρασκευής έδωσε τη Δευτέρα τη θέση της στο γεωπολιτικό bullying.

Μετά την συνάντηση της Βιέννης για το συριακό, όπου κάθισαν στο ίδιο τραπέζι με όλους τους μεγάλους παίκτες του Μεσανατολικού, το Ιράν και η Σαουδική Αραβία καταφεύγουν στις λεκτικές αντιπαραθέσεις.

«Στον πρώτο γύρο των συνομιλιών ορισμένες χώρες, ιδίως η Σαουδική Αραβία, έπαιξαν αρνητικό και μη εποικοδομητικό ρόλο», δήλωσε σε υψηλούς τόνους ο Χοσέιν Αμίρ Αμπντολαχιάν (Hossein Amir Abdollahian) στο κρατικό ειδησεογραφικό πρακτορείο IRNA.

Ερωτηθείς για το αν η χώρα του θα συμμετάσχει σε επόμενες συναντήσεις, ο Ιρανός αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών, αρμόδιος για αραβικές και αφρικανικές υποθέσεις, είπε ότι αυτό θα εξαρτηθεί από την πορεία των συνομιλιών. «Το Ιράν θα αποχωρήσει, εάν οι συνομιλίες δεν καρποφορήσουν», τόνισε.

Ο Ιρανός αξιωματούχος χαρακτήρισε «δύσκολες» και «περίπλοκες» τις συνομιλίες στη Βιέννη και τόνισε ότι «καμία χώρα, είτε είναι η Τουρκία, είτε οι ΗΠΑ, είτε ακόμα το Ιράν, δεν μπορεί να αποφασίσει μόνη της για τα δικαιώματα του συριακού έθνους· μόνο ο λαός της Συρίας μπορεί να αποφασίσει για το μέλλον της χώρας του».

Στέλνοντας μήνυμα προς τους Σαουδάραβες και τους συμμάχους τους, ο Αμπντολαχιάν δήλωσε ότι για να επιτευχθεί κατάπαυση πυρός στη Συριά πρέπει να σταματήσει η στήριξη στους τρομοκράτες, ενώ υπεραμύνθηκε της συνεργασίας της χώρας του με τη Ρωσία, προαναγγέλλοντας «κατάλληλα βήματα προς την ίδια κατεύθυνση» που ακολουθεί η Τεχεράνη τα τελευταία πέντε χρόνια.

Ακόμα πιο οξύς εμφανίστηκε δημόσια ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί (Hassan Rouhani). «Ένας άπειρος νέος σε μια περιφερειακή χώρα δεν θα πάει πουθενά αν είναι αγενής μπροστά σε μεγαλύτερους». Αν και δεν ανέφερε όνομα, όλοι αναγνώρισαν στα λόγια του Ρουχανί τον Σαουδάραβα υπουργό Εξωτερικών Αντέλ αλ Τζουμπέιρ (Aden al-Jubeir), που το Σάββατο με δηλώσεις του από την πρωτεύουσα Μανάμα του Μπαχρέιν έριξε περισσότερο λάδι στη φωτιά.

Πόλεμος δι’ αντιπροσώπων στη Συρία

Σε ολότελα διαφορετικό μήκος κύματος από τις ιρανικές αναγνώσεις του συριακού, ο 52χρονος Τζουμπέιρ υποστήριξε ότι «δεν υπάρχει ρόλος» στη Συρία για τον Μπασάρ αλ Άσαντ και κάλεσε να αποσυρθούν από τα συριακά εδάφη οι ξένες στρατιωτικές δυνάμεις, περιγράφοντας τις ιρανικές αποστολές στη Συρία ως «στρατό κατοχής». Χαρακτήρισε δε το καθεστώς αυτό των εξωτερικών παρεμβάσεων «απαράδεκτο».

Μιλώντας στο ετήσιο συνέδριο Manama Dialogue 2015, που έλαβε χώρα στο Μπαχρέιν αμέσως μετά τη συνδιάσκεψη της Βιέννης, ο Σαουδάραβας αξιωματούχος τάχθηκε υπέρ της διατήρησης της εδαφικής ακεραιότητας της Συρίας και περιέγραψε το μέλλον της χώρας ως «δημοκρατικό, όπου όλα τα δικαιώματα των μειονοτήτων και των πολιτών είναι σεβαστά», εκφράζοντας τέλος την υποστήριξη του Ριάντ «στη μετριοπαθή συριακή αντιπολίτευση, με κάθε δυνατό μέσο», όπως τόνισε.

Ενώπιον του αναπληρωτή υπουργού Άμυνας των ΗΠΑ, του Βρετανού υπουργού Εξωτερικών, της Γερμανίδας υπουργού Άμυνας, αλλά και πλήθους υψηλόβαθμων αξιωματούχων από τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, ο Τζουμπέιρ διαβεβαίωσε ότι η οικονομία Σαουδικής Αραβίας «παραμένει ισχυρή» και πως οι παρενέργειες από τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου θα επηρεάσουν «πολύ λίγο» το αμυντικό της δόγμα.

Ιδιαίτερη σημασία είχε η τοποθέτηση του Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι ( Abdel Fattah el-Sisi). Ο Αιγύπτιος πρόεδρος εστίασε στον κίνδυνο από τη δράση των παραστρατιωτικών ομάδων κατά «των νόμων και της κυριαρχίας του κράτους», υποστηρίζοντας ότι οι οικονομικοί και κοινωνικοί κανόνες δεν αφήνουν ανεπηρέαστη καμία κοινωνία.

Παρά την επίθεση φιλίας του Τζουμπέιρ από τον περασμένο Μάιο, η Αίγυπτος παραμένει σταθερά υπέρ της ομαλής μετάβασης στη Συρία, θέση που ο Αιγύπτιος πρόεδρος υποστήριξε και στη συνέντευξή του στο CNN στις 28 Σεπτεμβρίου. Η πεποίθηση του αλ Σίσι πως ο Άσαντ θα πρέπει να αποτελεί μέρος της λύσης τουλάχιστον μέχρι να σταθεροποιηθεί η κατάσταση φέρνει το Κάιρο πιο κοντά στον άξονα Μόσχας-Τεχεράνης, πόσο μάλλον όταν οι τρεις μοιράζονται την άποψη ότι οι ακραίες σουνιτικές παραστρατιωτικές οργανώσεις που υποστηρίζει το Ριάντ είναι τρομοκράτες και πόσο μάλλον όταν οι τρεις μαζί με το Ιράκ έχουν συμφωνήσει να συνεργαστούν σε επίπεδο πληροφοριών για την καθυπόταξη των τζιχαντιστών.

Ο Αιγύπτιος πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ αλ Σίσι επιθεωρεί με τους άντρες της προσωπικής του ασφαλείας την αίθουσα όπου θα απηύθυνε την εναρκτήρια ομιλία του 11ου Manama Dialogue. Το ετήσιο συνέδριο που διοργανώνει το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Σπουδών πραγματοποιήθηκε μεταξύ 30 Οκτωβρίου και 1 Νοεμβρίου 2015, στη Μανάμα του Μπαχρέιν και το θέμα που κυριάρχησε ήταν το συριακό. Παρά την κινητοποίηση του διεθνούς παράγοντα, οι σκιές παραμένουν πάνω από τη Συρία – Πηγή: REUTERS/Hamad I Mohammed

Ο αγενής Σαουδάραβας

Ο Αντέλ αλ Τζουμπέιρ έχει ανδρωθεί πολιτικά δίπλα στον αμερικανικό παράγοντα. Μέχρι πριν να αναλάβει υπουργός τον περασμένο Απρίλιο, υπήρξε επί οκτώ χρόνια ο πρεσβευτής της Σαουδικής Αραβίας στις ΗΠΑ. Στην Ουάσιγκτον θήτευε ήδη από το 2000 ως σύνδεσμος της σαουδαραβικής πρεσβείας με το Κογκρέσο και τα αμερικανικά ΜΜΕ και ως σύμβουλος επί θεμάτων εξωτερικής πολιτικής του διαδόχου Αμπντάλα· θέση που κράτησε δίπλα του όταν ο τελευταίος έγινε βασιλιάς της χώρας το 2005.

Ο αμερικανοσπουδαγμένος Τζουμπέιρ υπήρξε το φιλελεύθερο άλλοθι του Ριαντ στις ΗΠΑ. Οι εμφανίσεις του στην αμερικανική τηλεόραση ήταν τακτικές, ενώ η διείσδυσή του στους κοσμικούς κύκλους και τα πριβέ πάρτι της αμερικανικής πρωτεύουσας κάθε άλλο παρά απαρατήρητη περνούσε. Ήταν αυτός που ανέλαβε να διαχειριστεί την κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών μετά την 11η Σεπτεμβρίου, εκφέροντας σε άπταιστα αγγλικά τις διαβεβαιώσεις των Σαούντ προς τον μέσο Αμερικανό ψηφοφόρο ότι δεν απειλείται από την πατρίδα του Οσάμα μπιν Λάντεν.

Ο Τζουμπέιρ έπαιξε ενεργό ρόλο στη σύσφιξη των σχέσεων των δύο χωρών τα επόμενα χρόνια και ήταν αυτός που οργάνωσε τις αμέτρητες διμερείς επαφές στο υψηλότερο επίπεδο ανάμεσα στις κυβερνήσεις των δύο χωρών.

Τον Οκτώβριο του 2011, οι αμερικανικές αρχές κατηγόρησαν την Τεχεράνη πως ενορχήστρωσε, με τη βοήθεια του μεξικανικού καρτέλ ναρκωτικών, απόπειρα δολοφονίας εις βάρος του Σαουδάραβα πρέσβη. «Πρόκειται για κατάφωρη παραβίαση του αμερικανικού και διεθνούς Δικαίου». Η δημόσια αυτή παρέμβαση του Προέδρου Ομπάμα ήταν ενδεικτική του ειδικού βάρους που λάμβανε για τον Λευκό Οίκο η υπόθεση του πρέσβη.

Στο διεθνές προσκήνιο ο Τζουμπέιρ εμφανίστηκε είκοσι χρόνια νωρίτερα από την απόπειρα εκείνη. Το 1991 τον βρήκε κυβερνητικό εκπρόσωπο στο Ριάντ. Ο νεαρός διπλωμάτης πήρε το βάπτισμα του πυρός στη διάρκεια του Πολέμου του Κόλπου και έκτοτε δεν σταμάτησε να ανεβαίνει στο διεθνές πολιτικό χρηματιστήριο. Συμμετείχε, μάλιστα, στη σαουδαραβική ομάδα που είχε εγκατασταθεί στο διοικούμενο από τον αμερικανικό στρατό κέντρο Τύπου, στο Νταράν της Σαουδική Αραβίας.

Μετά τον θάνατο του υπέργηρου Αμπντάλα τον περασμένο Ιανουάριο, ο Τζουμπέιρ διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών στη θέση του Σαούντ αλ Φαϊσάλ, του μακροβιότερου έως τότε υπουργού Εξωτερικών στον κόσμο με θητεία που είχε κρατήσει από το 1975. Ο διορισμός του Τζουμπέιρ εξέπληξε τους πάντες, καθώς ποτέ προηγουμένως δεν υπήρξε υπουργός Εξωτερικών που να μην ανήκει στη βασιλική οικογένεια. Τα διεθνή Μέσα είδαν στην τοποθέτηση του Τζουμπέιρ την ίδια λογική πίσω από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς στην Υεμένη: υπό τον νέο μονάρχη, Σαλμάν, η Σαουδική Αραβία διεκδικούσε με επιθετικό και ακριβό τρόπο την ηγεμονία στη Μέση Ανατολή.

Εκτός από τα δώρα ύψους 32 δισ. δολαρίων -είτε με τη μορφή μισθών προς τους δημοσίους υπαλλήλους, φοιτητές και στρατιωτικό προσωπικό της χώρας, είτε με τη μορφή ενισχύσεων σε επαγγελματικούς φορείς και συλλόγους, είτε με την εξαγγελία επενδυτικών έργων-, η ενθρόνιση του Σαλμάν μπιν Αμπντουλαζίζ Αλ Σαούντ (Salman bin Abdulaziz Al Saud) τον Ιανουάριο του 2015 έφερε και αλλαγή του αμυντικού δόγματος της χώρας. Ο νέος μονάρχης φρόντισε να περάσει την εξουσία στην επόμενη γενιά των Σαούντ για πρώτη φορά εδώ και πάνω από μισό αιώνα, χτύπησε από την πρώτη στιγμή τη γραφειοκρατία και άλλαξε το αμυντικό δόγμα της χώρας του. Τον Μάρτιο του 2015, η Σαουδική Αραβία ξεκίνησε αεροπορικούς βομβαρδισμούς κατά των Σιιτών ανταρτών Χούτι στην Υεμένη, που υποστηριζόμενοι από το Ιράν ανέτρεψαν τον Σουνίτη μεταβατικό πρόεδρο της χώρας στις αρχές του έτους. Ανθρωπιστικές οργανώσεις κατήγγειλαν το Ριάντ για εγκλήματα πολέμου στην Υεμένη. Η φωτογραφία είναι από τον βομβαρδισμό της πρωτεύουσας Σαναά στις 28 Οκτωβρίου 2015 - Πηγή: REUTERS/Khaled Abdullah

Το κρίσιμο 2012

Στις συνομιλίες της Βιέννης πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Αίγυπτο, Ιορδανία, Κατάρ, Ομάν, Ιράν, Ιράκ, Λίβανο και Σαουδική Αραβία. Ήταν η πρώτη φορά που εκλήθη στο τραπέζι η Τεχεράνη, μετά τους δύο γύρους συνομιλιών τον Ιούνιο του 2012 (Γενεύη-Ι) και τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 2014 (Γενεύη-ΙΙ).

Η αποδοχή της ιδέας για μεταβατική κυβέρνηση σε μια κοσμική Συρία με κατοχυρωμένη τη συνέχεια του συριακού κράτους και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, που αναφέρεται στο κοινό ανακοινωθέν της Βιέννης, δεν είναι κάτι νέο. Τα ίδια ευχολόγια είχαν διατυπωθεί και στο κοινό ανακοινωθέν της 30ης Ιουνίου 2012.

Η συμφωνία εκείνη των έξι σημείων θα κατέρρεε σαν χάρτινος πύργος μέσα σε ένα μήνα. Στις αρχές του Αυγούστου του ίδιου έτους, ο Κόφι Ανάν ανακοίνωσε την παραίτησή του από τη θέση του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ για τη Συρία, μετά από πέντε μήνες άκαρπων προσπαθειών. Επικαλούμενος τις αγεφύρωτες διαφορές των μεγάλων δυνάμεων και την κλιμάκωση των μαχών στα συριακά εδάφη, ο πρώην γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών χαρακτήρισε την αποστολή του «mission impossible».

Τους μήνες που ακολούθησαν στο κρίσιμο αυτό καλοκαίρι (σ.σ. στην Ευρώπη βρίσκονταν ένα βήμα πριν από τη διάλυση της Ευρωζώνης), η συριακή αντιπολίτευση φάνηκε να κερδίζει τον εμφύλιο, εντάθηκαν οι φήμες για αποχώρηση του Άσαντ και άρχισε να αναδεικνύεται ο πρωταγωνιστικός ρόλος ενός νέου, απρόβλεπτου παράγοντα.

Στις 22 Ιουλίου 2012, κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο μήνυμα του Αμπού Μπακρ αλ Μπαγκντάντι. Ήταν η πρώτη φορά που ο πλανήτης άκουγε τη φωνή του αρχηγού του Ισλαμικού Κράτους, ο οποίος προειδοποιούσε για θεαματική επάνοδο των τζιχαντιστών στα σουνιτικά προπύργια του Ιράκ. Το διάρκειας 33 λεπτών ηχογραφημένο μήνυμά του προϊδέαζε για όλα όσα οι τζιχαντιστές είχαν στο μυαλό τους για τη Συρία, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του ήταν αφιερωμένο στο συριακό εμφύλιο. Ο Μπαγκντάντι καλούσε τους Σύρους αντάρτες να μη δεχτούν άλλο νόμο πέραν από τη Σαρία, ειδάλλως «θα έχαναν την ευλογημένη επανάστασή τους».

Η επανάληψη της Ιστορίας ως φάρσα

Οι εκπρόσωποι των εθνών αναμένουν από στιγμή σε στιγμή την ομιλία του Μπάρακ Ομπάμα στην 70η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών στις 28 Σεπτεμβρίου 2015. Εκείνη την ημέρα, ο Αμερικανός πρόεδρος ανέφερε ότι οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να συνεργαστούν για τον τερματισμό της σύγκρουσης στη Συρία «με όλους, συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας και του Ιράν», ενώ αποκάλεσε τον Μπασάρ αλ Άσαντ «τύραννο που σκοτώνει παιδιά» και τον κατηγόρησε ότι ήταν αυτός ο οποίος δημιούργησε το πολιτικό κενό που επέτρεψε στο Ισλαμικό Κράτος να αναπτυχθεί. Από την πλευρά του Βλαντιμίρ Πούτιν είπε ότι η Μόσχα πολεμά με συνέπεια κατά της τρομοκρατίας σε όλες της τις μορφές, καλώντας τους πάντες να αναγνωρίσουν ότι μόνο ο Άσαντ και οι δυνάμεις του «πολεμούν αληθινά το Ισλαμικό Κράτος». Παίρνοντας το λόγο ο Ιρανός πρόεδρος Χασάν Ρουχανί άσκησε κριτική στη Σαουδική Αραβία για τον χειρισμό της πρόσφατης τραγωδίας στη Μέκκα με θύματα Ιρανούς προσκυνητές, εξέφρασε την πικρία του για τις πολυετείς κυρώσεις κατά της χώρας του, τόνισε ότι οι Ιρανοί έχουν επιλέξει το δρόμο «της ελπίδας και της μετριοπάθειας», χαρακτήρισε ως μεγαλύτερη παγκόσμια απειλή «τις τρομοκρατικές οργανώσεις που αποκτούν κρατική υπόσταση», δήλωσε ότι η Τεχεράνη είναι έτοιμη να βοηθήσει στην εγκαθίδρυση της «δημοκρατίας» στη Συρία και παραδέχτηκε ότι η διεθνής κοινότητα «έχει απογοητεύσει τον συριακό λαό» – Πηγή: UNTV

Στα τρία και πλέον χρόνια που μεσολάβησαν από την 30η Ιουνίου της Γενεύης στην 30η Οκτωβρίου της Βιέννης και στα τέσσερα χρόνια που διαρκεί, ο πόλεμος δι’ αντιπροσώπων στη Συρία παρέμεινε ο ίδιος σε επίπεδο προθέσεων και διακηρύξεων.

Όμως, στο πεδίο τα πράγματα είναι πλέον πολύ διαφορετικά. Οι τζιχαντιστές έχουν εγκαθιδρύσει κράτος κατά μήκος του Ευφράτη, διοικώντας πληθυσμό 8 εκατομμυρίων σε Συρία και Ιράκ, στο πεδίο των συγκρούσεων έχει μπει για τα καλά ο ρωσικός παράγοντας, στο διπλωματικό πεδίο έχει γίνει αποδεκτός ο ιρανικός παράγοντας και η μεσαία τάξη της Συρίας εγκαταλείπει μαζικά τη χώρα στο πιο ογκώδες προσφυγικό ρεύμα των τελευταίων δεκαετιών.

Επιπλέον, με την διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν σε ισχύ από τον περασμένο Ιούλιο, πολύ δύσκολα μπορούν να επαναληφθούν οι «συχνές παραινέσεις του (σ.σ. Σαουδάραβα) βασιλιά προς τις ΗΠΑ να επιτεθούν στο Ιράν και να βάλουν τέλος στο πυρηνικό του πρόγραμμα, να κόψουν το κεφάλι του φιδιού», όπως τις μετέφερε ο Αντέλ αλ Τζουμπάιρ στον στρατηγό Ντέιβιντ Πετρέους (David Petraeus) τον Απρίλιο του 2008 και διέρρευσε δύο χρόνια αργότερα στα wikileaks.

Μπορούν άνθρωποι σαν τον Αντέλ αλ Τζουμπέιρ που ανδρώθηκαν πολιτικά στα χρόνια του μεγάλου χρηματοπιστωτικού πάρτι να ξαναστήσουν το παιχνίδι στη Μέση Ανατολή με όρους Τέλους της Ιστορίας, όταν Ρώσοι και Ιρανοί θέλουν να την επανενεργοποιήσουν;

Πόσο δεδομένο θα πρέπει να θεωρείται ότι τα ίδια κομμάτια του 2012 έχουν μπει σωστά αυτή τη φορά στη θέση τους, ανοίγοντας το δρόμο για την οριστική επίλυση του συριακού;