Γαλλία: Ο εγκλωβισμένος Μακρόν και το αβέβαιο μέλλον

Μια απόφαση που ελήφθη, μάλιστα, χωρίς τη συναίνεση του κοινοβουλίου, έχει στοιχεία αυταρχισμού και βρίσκει αντίθετους όχι μόνο τους αντιπάλους του Γάλλου προέδρου, αλλά και πολλούς υποστηρικτές του. Τελευταίες δημοσκοπήσεις φέρνουν το ποσοστό των Γάλλων που αντιτίθεται «απολύτως» στην αλλαγή του ορίου στο 72%.

Το ζήτημα της συνταξιοδότησης, όσο σοβαρό κι αν είναι, δεν παύει να αποτελεί την κορυφή ενός οικονομικού παγόβουνου που οι προκάτοχοι του Μακρόν προτίμησαν να μην αντιμετωπίσουν, ακριβώς για να μην έλθουν στην δύσκολη θέση που βρίσκεται αυτός τώρα. Ο Μακρόν, ποντάροντας στη νωπή εντολή της δεύτερης θητείας του στην προεδρία και την δημοφιλία που απολάμβανε, σκέφτηκε ότι τώρα είναι καιρός να το τολμήσει. Και εγκλωβίστηκε.

Ο τρόπος, μάλιστα, που επιχείρησε να περάσει το νόμο τον κάνει ακόμα πιο αντιδημοφιλή. Το διαβόητο πια άρθρο 49 παράγραφος 3 του γαλλικού Συντάγματος επιχειρείται να παρουσιαστεί ως μουτζούρα στο δημοκρατικό προφίλ του Μακρόν. Ο οποίος δεν μπορεί πια να κάνει ούτε μπρος, ούτε πίσω. Μόνο να περιμένει να ηρεμήσουν τα πνεύματα, αλλά και να προσπαθήσει να επιβάλλει άλλη ατζέντα θεμάτων.

Τι συμβαίνει στη Γαλλία; Ποιοι κερδίζουν και ποιοι χάνουν; Και πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση από εδώ και πέρα; Επτά ερωτήσεις και απαντήσεις που ξεδιαλύνουν τα πράγματα.

Είναι βιώσιμο το συνταξιοδοτικό πρόγραμμα αν οι Γάλλοι συνεχίσουν να συνταξιοδοτούνται στα 62 τους;

Η κυβέρνηση λέει όχι, τα εργατικά συνδικάτα ναι. Προφανώς. Η αλήθεια, όπως γίνεται σχεδόν πάντα, βρίσκεται κάπου στη μέση.

Το πρόγραμμα της Γαλλίας όπως ισχύει τώρα καθιερώθηκε το 1945, όταν το προσδόκιμο ζωής στη χώρα ήταν τα 65,9 έτη και κάθε γυναίκα έφερνε στον κόσμο 3,2 παιδιά που έφταναν τουλάχιστον στην ηλικία των δύο ετών. Οι αντίστοιχοι αριθμοί για το 2022 είναι 82,2 χρόνια προσδόκιμο ζωής και 1,83 παιδιά ανά γυναίκα. Με λίγα λόγια, το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί κατά 17 χρόνια και τα παιδιά που γεννιούνται έχουν μειωθεί σχεδόν στο μισό.

Είναι φανερό ότι αν οι αριθμοί αυτοί δεν μεταβληθούν, ο λογαριασμός δεν βγαίνει. Η Γαλλία αύξησε τα όρια συνταξιοδότησης από τα 60 στα 62 χρόνια το 2010, με αντιδράσεις μεν, αλλά όχι τέτοια κοσμοπλημμύρα. Η τότε κυβέρνηση του Νικολά Σαρκοζί είχε περάσει μαζί κι ένα νόμο που «γλύκανε» τα συνδικάτα, με αύξηση της φορολογίας στους υψηλόμισθούς και ειδικές ρυθμίσεις για βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα. Και η κοινή γνώμη τότε έδειξε να καταλαβαίνει ότι τα όρια ήταν υπερβολικά χαμηλά, σε σχέση με τις γειτονικές επίσης προηγμένες χώρες.

Τι χάνουν οι εργαζόμενοι με αυτή την αλλαγή;

Πέρα από το προφανές, τα δύο χρόνια δουλειάς παραπάνω, οι διατάξεις του νόμου παρασύρουν και μια σειρά άλλων ρυθμίσεων. Πλέον για να λάβει πλήρη σύνταξη κάποιος πρέπει να συμπληρώσει 43 χρόνια εργασίας κι όχι 41, όπως ήταν πριν. Δεδομένου ότι η δηλωμένη εργασία επιτρέπεται στη Γαλλία από τα 15 χρόνια, αυτό σημαίνει ότι ακόμα κι αυτό το όριο ανεβαίνει στα 58 έτη από 56 που βρίσκεται τώρα.
Η ρύθμιση, επίσης, για τα δύο χρόνια παραπάνω εργασίας δεν συνοδεύτηκε από κάποια αύξηση των συντάξεων σε όλα τα επίπεδα, εκτός από τις κατώτατες. Δεν υπήρξε, δηλαδή, κάποιο κίνητρο σχετικά με την παραμονή στην εργασία.

Οι σφοδρότερες αντιδράσεις, όπως είναι φυσικό, έρχονται από τα χειρωνακτικά επαγγέλματα. Για τα οποία υπάρχουν κάποια παράθυρα περί πρόωρης συνταξιοδότησης, αλλά αυτά είναι εξαιρετικά στενά και δεν σχετίζονται τόσο με την ταλαιπωρία την ώρα της εργασίας, όσο με τα προβλήματα υγείας που προκύπτουν απ’ αυτήν. Πολλοί εργαζόμενοι επιμένουν ότι τα δύο επιπλέον χρόνια όταν δουλεύεις σ’ ένα γραφείο δεν είναι τίποτα, όμως όταν δουλεύεις σε εργοστάσιο, ή η δουλειά σου απαιτεί ορθοστασία, μπορούν να επιβαρύνουν δραστικά την υγεία.

Τα συνδικάτα και η αντιπολίτευση έχουν προτάσεις, εκτός από το να απορρίπτουν αύξηση των ορίων;

Οι εκπρόσωποι των συνδικάτων λένε ότι αν τους ρωτούσε ο Μακρόν, είχαν ήδη ετοιμάσει σχέδια για αύξηση της φορολογίας στις επιχειρήσεις και τους υψηλούς μισθούς και πρόγραμμα επενδύσεων για τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων. Όλα αυτά έμειναν στα χαρτιά, δεδομένου ότι δεν έγινε διαβούλευση, τουλάχιστον με τον τρόπο που την ήθελαν.

Η κυβέρνηση αμφισβητεί το αν όλες αυτές οι προτάσεις θα έφερναν πράγματι αποτέλεσμα. Θεωρεί ότι στο τέλος θα κληθεί να χρηματοδοτήσει το κράτος το μεγαλύτερο μέρος των συντάξεων. Κάτι τέτοιο γίνεται τώρα σε ποσοστό 14%.
Ένα ζήτημα που δεν προβλήθηκε, πάντως, όσο έπρεπε ήταν κάτι που προέκυψε από μια δημοσκόπηση. Στην οποία όσοι ρωτήθηκαν εμφανίστηκαν σε ποσοστό 57% διατεθειμένοι ακόμα και να δεχτούν χαμηλότερους μισθούς (!) προκειμένου να διατηρηθεί το όριο ηλικίας στα 62 χρόνια. Κάτι τέτοιο δεν συζητήθηκε καν. Αντίθετα, η πρωθυπουργός Ελιζαμπέθ Μπορν μαζί με την αύξηση των ορίων ανακοίνωσε και αύξηση 100 ευρώ στο κατώτατο όριο σύνταξης.

Τι αναφέρει το άρθρο του γαλλικού Συντάγματος που χρησιμοποίησε η κυβέρνηση κι έγινε τόση φασαρία;

Το άρθρο 49 παράγραφος 3 του γαλλικού Συντάγματος δίνει το δικαίωμα στην κυβέρνηση να «αναλάβει την ευθύνη» για ένα νόμο χωρίς να χρειαστεί να ψηφιστεί από την πλειοψηφία της Εθνοσυνέλευσης. Είναι απολύτως συνταγματικό, φυσικά, αν και θεωρείται μέτρο που χρησιμοποιείται μόνο σε περιπτώσεις όπου χρειάζεται ακαριαία απόφαση, για ζητήματα εθνικής ασφάλειας και οικονομίας.

Δεν στέκει, βέβαια, η κουβέντα περί παρανομίας του Μακρόν. Οποιοδήποτε ζήτημα εγείρεται στην ηθική του πράγματος. Ένα τόσο σοβαρό ζήτημα έπρεπε να συζητηθεί και να ψηφιστεί, όχι να πέσει όλο το βάρος και η ευθύνη στις πλάτες ενός ανθρώπου, έστω και του προέδρου.

Αυτή, πάντως, ήταν η 100ή φορά που πέρασε γαλλικός νόμος με βάση αυτό το άρθρο του Συντάγματος και η 11η που η νυν πρωθυπουργός Μπορν το επικαλέστηκε. Οι άλλες δέκα αφορούσαν κυρίως το νόμο για τα ψηφιακά διαβατήρια. Ο πρωταθλητής στη χρήση του συγκεκριμένου άρθρου είναι ο σοσιαλιστής Μισέλ Ροκάρ (πρωθυπουργός 1988-1991). Πέρασε 28 νόμους μ’ αυτό τον τρόπο.

Όλοι αυτοί που βγήκαν στους δρόμους ανησυχούν για το συνταξιοδοτικό;

Τα εκατομμύρια που συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις έχουν διαφορετικά κίνητρα. Προφανώς το ισχυρότερο απ’ αυτά είναι να αναγκάσουν την κυβέρνηση να καταργήσει το νόμο, όσο κι αν αντιλαμβάνονται ότι κάτι τέτοιο τώρα είναι πολύ δύσκολο. Δεν πρόκειται για ένα νομοσχέδιο, αλλά για νόμο που βρίσκεται ήδη σε ισχύ.
Μεγαλύτερο, όμως, κίνητρο από την ανησυχία της αύξηση των συνταξιοδοτικών ορίων είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης που αισθάνθηκε ο μέσος Γάλλος για τον Μακρόν. Η κίνησή του να χρησιμοποιήσει το «παραθυράκι» του Συντάγματος για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα (και η έμμεση παραδοχή του ότι δεν θα εξασφάλιζε πλειοψηφία αν το έφερνε προς ψήφιση) εξόργισε και τους ψηφοφόρους του Μακρόν, οι οποίοι τον κατηγορούν ότι καταχράστηκε την εμπιστοσύνη τους. Σε μια χώρα όπου η δημοκρατία έχει βαθύτατες ρίζες και ο κόσμος είναι βαθύτατα πολιτικοποιημένος, κάτι τέτοιο ισοδυναμεί με σοβαρό ατόπημα.

Πέρα από την αντιπολίτευση, που προφανώς ψάχνει ευκαιρία για κινητοποιήσεις και αντίδραση στον Μακρόν, στους δρόμους βγήκαν και εκπρόσωποι άλλων δυνάμεων. Για πολλούς Γάλλους που ψηφίζουν Λεπέν, το συνταξιοδοτικό πάει προς τα βράχια λόγω της ανοιχτής μεταναστευτικής πολιτικής της Γαλλίας. Οι μετανάστες, επίσης, ειδικά αυτοί της δεύτερης γενιάς βγαίνουν στους δρόμους διότι θεωρούν ότι το εργασιακό σύστημα στη Γαλλία έχει κάνει πολύ λίγα για να τους ενσωματώσει και προτιμά να τους απασχολεί με μαύρη εργασία, η οποία δεν υπόκειται και σε φορολογία.

Υπερτίμησε ο Μακρόν τον εαυτό του ή υποτίμησε τις αντιδράσεις;

Και τα δύο, όπως φάνηκε. Η αλήθεια είναι ότι η πρώτη του προσπάθεια να αλλάξει το συνταξιοδοτικό είχε γίνει το φθινόπωρο του 2019. Τότε είχαν ανακοινωθεί οι πρώτες εκτιμήσεις, που έκαναν λόγο για αλλαγή των ορίων συνταξιοδότησης. Υπήρχαν αντιδράσεις, όχι σε τέτοια ένταση. Όλα αυτά, όμως, μπήκαν στο ντουλάπι με το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19 κι όταν η Γαλλία βγήκε από τη λαίλαπα οι συνεργάτες του Μακρόν τον συμβούλεψαν να μην ανοίξει το θέμα πριν εξασφαλίσει μια δεύτερη θητεία. Κάτι που έκανε.

Η απόφαση να χρησιμοποιηθεί το άρθρο 49 έμοιαζε με μονόδρομο, δεδομένου ότι μια ήττα στην ψηφοφορία στο κοινοβούλιο θεώρησε ότι θα τον τραυμάτιζε ακόμα πιο βαριά. Πολλοί βουλευτές του En Marche! είχαν δηλώσει ότι δεν θα το ψήφιζαν. Από το να επιβάλλει κομματική πειθαρχία (ο όρος αυτός δεν υπάρχει στη γαλλική πολιτική σκηνή) προτίμησε αυτή την τακτική, που τον εμφανίζει πιο αυταρχικό. Θεώρησε ότι το πλήγμα στη δημοφιλία του θα είναι πρόσκαιρο.

Οπωσδήποτε η κυβέρνηση δεν περίμενε τόσο σφοδρή αντίδραση επί δύο εβδομάδες. Προφανώς δεν περίμενε ότι θα περάσει τέτοια ρύθμιση αναίμακτα, ωστόσο οποιαδήποτε προσπάθεια να αλλάξει η ατζέντα πέφτει στο κενό. Στους δρόμους δεν υπάρχουν μόνο οι γνωστοί που αναμένονταν, αλλά και πολλοί που δεν αναμένονταν.

Ποια είναι τα επόμενα βήματα της κυβέρνησης;

Ο Μακρόν ενεργεί προφανώς βάσει σχεδίου, θεωρεί το ζήτημα λήξαν, ανακοινώνει άλλα μέτρα, προσπαθεί να φύγει το θέμα από την επικαιρότητα. Η αλήθεια είναι ότι έχει εγκλωβιστεί σε βαθμό υπερβολικό. Αυτή η αντίδραση πλήττει ακόμα περισσότερο το προφίλ που έχει κουραστεί να καλλιεργήσει, του μετριοπαθή πολιτικού που βρίσκεται δίπλα στον πολίτη και τον ακούει. Θεωρεί ότι έχει το χρόνο μπροστά του να αλλάξει το χαρτί, κυρίως με πρωτοβουλίες που έχουν να κάνουν με την καθημερινότητα του πολίτη και μέτρα που μπορούν να τη βελτιώσουν.

Η πιθανότητα κατάργησης του νόμου ή τροποποίησής του για να επανέλθουν τα όρια συνταξιοδότησης στα παλαιότερα είναι εκτός κάδρου συζήτησης. Νόμος που έχει περάσει δεν έχει καταργηθεί ποτέ στην 5η Γαλλική Δημοκρατία. Ενδεχομένως αυτό που μπορεί να αλλάξει είναι κάποιες ρυθμίσεις που θα αφορούν συγκεκριμένα επαγγέλματα, χειρωνακτικής εργασίας, στα οποία θα υπάρχει η δυνατότητα ο εργαζόμενος να συνταξιοδοτείται νωρίτερα.