Σεισμός Τουρκία - Συρία: Το δύσκολο «στοίχημα» της ανοικοδόμησης - Τι λένε οι ειδικοί στο CNNi

Το μέγεθος της καταστροφής είναι τεράστιο. «Έχουμε κάνει μια μικρή χαρτογράφηση του μεγέθους της πληγείσας περιοχής», δήλωσε η Κάρολιν Χολτ, διευθύντρια καταστροφών, κλίματος και κρίσεων στη Διεθνή Ομοσπονδία του Ερυθρού Σταυρού (IFRC), υπογραμμίζοντας:

«Είναι ίση με το μέγεθος της Γαλλίας».

Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες δήλωσε την Πέμπτη ότι «δεν έχουμε δει ακόμη την πλήρη έκταση της ζημιάς και της ανθρωπιστικής κρίσης να ξετυλίγεται...», ενώ εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αναφέρουν ότι έως και 23 εκατομμύρια άνθρωποι ενδέχεται να επηρεαστούν από τη φυσική καταστροφή.

Μόλις τελειώσουν οι προσπάθειες αναζήτησης, η προσοχή θα στραφεί στην ανοικοδόμηση των σεισμόπληκτων περιοχών.

Η Τουρκία έχει υποστεί σεισμούς στο παρελθόν και έχει ξαναχτιστεί.

Αλλά πόσα μπορούν να διδαχθούν από αυτή την ιστορία;

Θα εφαρμοστούν αυτά τα μαθήματα;

Και θα γίνουν οι ίδιες προσπάθειες πέρα από τα σύνορα;

Η ιστορία επαναλαμβάνεται στην Τουρκία

Καθώς ο αριθμός των θυμάτων συνεχίζει να ανεβαίνει, αυξάνονται και τα αισθήματα θυμού και αγανάκτησης. Η Τουρκία δεν είναι ξένη στους σεισμούς και πολλοί πιστεύουν ότι η κυβέρνηση απέτυχε να προετοιμαστεί για ένα ακόμα καταστροφικό γεγονός.

Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βρίσκεται αντιμέτωπος με τις επικρίσεις του κόσμου, σε μια κρίσιμη συγκυρία ενόψει των επικείμενων προεδρικών εκλογών στη χώρα.

Ο Ερντογάν επισκέφτηκε την περιοχή Καχραμανμάρας - κοντά στο επίκεντρο του φονικού σεισμού - την Τετάρτη και την Πέμπτη, από όπου υπερασπίστηκε την απάντηση της κυβέρνησής του, παραδεχόμενος, ωστόσο ότι υπήρξαν «κενά».

Παράλληλα τόνισε ότι «δεν είναι δυνατόν να είμαστε προετοιμασμένοι για μια τέτοια καταστροφή», ενώ ανακοίνωσε επίσης ότι ο στόχος της κυβέρνησης ήταν η ανοικοδόμηση «σε ένα χρόνο».

Οι ειδικοί, ωστόσο είπαν στο CNNi ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να διαρκέσει πολύ περισσότερο.

Μεγάλοι σεισμοί όπως αυτοί είναι σπάνιοι, αλλά πολλοί στην Τουρκία εξακολουθούν να φέρουν στο νου τους αναμνήσεις από το σεισμό της Νικομήδειας (Ιζμίτ) το 1999 στην περιοχή του Μαρμαρά.

Ο Ατζέι Τσίμπερ, ένας οικονομολόγος που ήταν διευθυντής της Παγκόσμιας Τράπεζας για την Τουρκία όταν ο σεισμός των 7,6 Ρίχτερ σημειώθηκε πριν από δύο δεκαετίες, είπε στο CNNi ότι «είναι σαν μια κακή ταινία που ξαναπαίζεται». Όπως ο σημερινός, ο σεισμός του ’99 σημειώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες στα βορειοδυτικά της χώρας - μια πυκνοκατοικημένη περιοχή πιο κοντά στην Κωνσταντινούπολη.

Διήρκεσε περίπου 45 δευτερόλεπτα, αφήνοντας πίσω του πάνω από 17.000 νεκρούς και περίπου 500.000 ανθρώπους άστεγους.

Περιγράφοντας σκηνές αποκάλυψης, με ισοπεδωμένα κτήρια, ο Τσίμπερ θυμήθηκε πως τα υποβρύχια στην πόλη Golcuk, όπου βρισκόταν μια ναυτική βάση, είχαν βρεθεί πάνω στα βουνά, λέγοντας πως το ίδιο συνέβη και τώρα.

Ορισμένοι μπορεί να αναρωτιούνται εάν ο στόχος του Τούρκου προέδρου για ανοικοδόμηση μέσα σε ένα έτος είναι εφικτός, δεδομένου ότι είπε επίσης ότι περισσότερα από 6.000 κτήρια έχουν καταρρεύσει.

Αλλά ο Τσίμπερ επεσήμανε ότι «η Τουρκία είναι ικανή να κινηθεί πολύ, πολύ γρήγορα – εάν ληφθούν μέτρα».

Ο Τσίμπερ βοήθησε στην υλοποίηση ενός σχεδίου ανάκαμψης τεσσάρων σημείων μετά την καταστροφή του 1999, το οποίο συμπεριελάμβανε παροχή μετρητών στους κατοίκους, βοήθεια στην ανακατασκευή υποδομών και κατοικιών, δημιουργία ενός ασφαλιστικού συστήματος και ανάπτυξη ενός οργανωτικού συστήματος συντονισμού των προσπαθειών.

«Σε σύγκριση με τις καταστροφές σε όλο τον κόσμο, ήταν μια από τις πιο γρήγορες ανοικοδομήσεις που έχω δει ποτέ», είπε στο CNNi, προσθέτοντας ότι το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών ολοκληρώθηκε σε δύο χρόνια.

Ο Ισμαήλ Μπαρίς, καθηγητής κοινωνικής εργασίας στο Πανεπιστήμιο Uskudar της Κωνσταντινούπολης και πρώην δήμαρχος του Golcuk την εποχή του σεισμού, είπε στο CNNi ότι «εκτός από τα ιδιωτικά και δημόσια κτήρια που κατέρρευσαν, το δίκτυο ύδρευσης, το αποχετευτικό σύστημα και το σύστημα όμβριων υδάτων καταστράφηκε ολοσχερώς», καθώς και το 80% των δρόμων της πόλης.

Πρόσθεσε ότι η πλήρης ανοικοδόμηση της πόλης κράτησε τέσσερα χρόνια.

Επιπλέον, ο τουρκικός στρατός βοήθησε σε μεγάλο μέρος της ανοικοδόμησης, όταν πολλές τοπικές διοικήσεις κατέρρευσαν.

Ο Τσίμπερ είπε ότι αυτό επέτρεψε να γίνει γρήγορα η εκκαθάριση των ερειπίων.

«Αλλά η Νικομήδεια (Ιζμίτ) βρίσκεται στην καρδιά της Τουρκίας», είπε ο Τσίμπερ. Πολλοί Κούρδοι ζουν στις περιοχές που επλήγησαν από τον σεισμό και η άφιξη του στρατού μπορεί να προκαλέσει προβλήματα.

«Αυτή είναι μια τεράστια πρόκληση», δήλωσε ο Ιλάν Κελμάν, καθηγητής καταστροφών και υγείας στο University College του Λονδίνου. Ενώ ο στρατός διαθέτει το προσωπικό και τους πόρους, «έχουν επίσης την ατυχία να κάνουν συχνά κατάχρηση της εξουσίας τους», είπε ο Κέλμαν στο CNNi.

Τι πήγε στραβά;

Οι ειδικοί είπαν ότι πρέπει επίσης να επανεξεταστεί τι πήγε στραβά. Μετά το 1999 υιοθετήθηκαν στη χώρα αυστηροί κατασκευαστικοί κανονισμοί που απαιτούσαν οι πιο σύγχρονες κατασκευές να μπορούν να αντέξουν αυτούς τους σεισμούς.

Ωστόσο, πολλές από τις πολυκατοικίες εντός της ζώνης του σεισμού φαινόταν ότι ήταν νεόκτιστες και παρόλα αυτά, κατέρρευσαν.

Ο Σινάν Ουλγκέν, ένας Τούρκος πρώην διπλωμάτης που προεδρεύει επί του παρόντος του Κέντρου Οικονομικών και Εξωτερικής Πολιτικής με έδρα την Κωνσταντινούπολη, είπε ότι υπήρχε ευαισθητοποίηση σχετικά με τις προετοιμασίες που έπρεπε ακόμη να γίνουν, αλλά ότι «δυστυχώς τις τελευταίες δύο δεκαετίες, αυτό έχει παραμείνει κυρίως στα χαρτιά».

«Υπήρχε ένα ειδικό ταμείο με φόρους που συγκεντρώθηκαν για την αποκατάσταση των πόλεων για να αντέξουν τέτοιου είδους φυσικές καταστροφές. Κάποια από αυτά τα χρήματα σπαταλήθηκαν, δεν πήγαν στα σωστά μέρη. Και μετά η έλλειψη εφαρμογής, που είναι πραγματικά η μεγάλη ευθύνη», είπε ο Ουλγκέν στο βρετανικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο Channel 4.

«Οι κανονισμοί έχουν σίγουρα βελτιωθεί… αλλά είναι πραγματικά θέμα εφαρμογής αυτών των κανονισμών. Και εκεί, η Τουρκία χρειάζεται πραγματικά να αναβαθμίσει το παιχνίδι της».

Ο Τσίμπερ συμφώνησε επίσης ότι η Τουρκία δεν είχε μάθει αρκετά από τα μαθήματα του παρελθόντος και αναφέρθηκε στις οικοδομικές αμνηστίες, οι οποίες έδιναν τη δυνατότητα, οι παραβιάσεις του οικοδομικού κώδικα να εξαλείφονται, πληρώνοντας ένα πρόστιμο. Η πιο πρόσφατη αμνηστία ψηφίστηκε το 2018. Ο Τσίμπερ τις χαρακτήρισε «τεράστιο ζήτημα».

Ο υπουργός Δικαιοσύνης, Μπεκίρ Μποζντάγ, είπε ότι όποιος διαπιστωθεί ότι είχε αμέλεια ή υπαιτιότητα θα οδηγηθεί στη Δικαιοσύνη.

Οι κρίσεις στη Συρία συσσωρεύονται

Στην άλλη πλευρά των συνόρων, στη Συρία, οι προσπάθειες ανοικοδόμησης θα είναι ακόμη πιο περίπλοκες.

Ο Γκουτέρες προειδοποίησε την Πέμπτη ότι οι Σύροι αντιμετωπίζουν «τον έναν εφιάλτη μετά τον άλλο» και το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Επισιτισμού έχει περιγράψει την κατάσταση στα βορειοδυτικά της χώρας ως «καταστροφική».

«Έχουμε την τέλεια ανθρωπιστική καταιγίδα στη Συρία», δήλωσε η Κάρολιν Χολτ.

Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι περισσότεροι από τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται ήδη από ανθρωπιστική βοήθεια στις χειρότερα πληγείσες περιοχές της ελεγχόμενης από τους αντάρτες Συρίας, λόγω του εμφυλίου πολέμου που έχει ρημάξει τη χώρα από το 2011.

Όταν ο σεισμός χτύπησε εκεί, πολλοί κάτοικοι αναρωτήθηκαν για πρώτη φορά αν τους ξυπνούσε ο ήχος των πολεμικών αεροπλάνων για άλλη μια φορά.

«Μετά από 12 χρόνια συνεχούς πόνου, ταλαιπωρίας και ζώντας σε ένα ευάλωτο περιβάλλον, η αντοχή –ειδικά τον χειμώνα– σε σκληρές συνθήκες μειώνεται», είπε η Χολτ στο CNNi.

Στη Συρία, τα πολιτικά ρήγματα είναι βαθιά. Ορισμένες από τις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τον σεισμό ελέγχονται από το καθεστώς Άσαντ, άλλες από δυνάμεις της αντιπολίτευσης που υποστηρίζονται από την Τουρκία και τις ΗΠΑ, Κούρδους αντάρτες και σουνίτες ισλαμιστές μαχητές.

Αυτές οι πολιτικές διαιρέσεις δημιουργούν υλικοτεχνικά προβλήματα, η επίλυση των οποίων δυσχεραίνει τις προσπάθειες ανάκαμψης.

«Η σύγκρουση - ή οι συγκρούσεις - είναι πολύ χειρότερες σε αυτήν την περιοχή της Συρίας από ό,τι σε αυτήν την περιοχή της Τουρκίας», είπε ο Κέλμαν.

Ενώ η Τουρκία έχει τα δικά της πολιτικά προβλήματα, «έχουν μια σχετικά ισχυρή κυβέρνηση και συγκριτικά ισχυρό στρατό σε σύγκριση με τη Συρία, η οποία βρίσκεται σε πόλεμο», πρόσθεσε.

Η Τουρκία έχει επίσης μεγαλύτερους «προσεισμικούς πόρους», είπε ο Κέλμαν.

«Καμία από τις δύο χώρες δεν είναι ιδιαίτερα πλούσια, αλλά η Τουρκία έχει τουλάχιστον αυτή τη βάση όπου δεν έχουν βρεθεί σε μια μεγάλη σύγκρουση που διχάζει τη χώρα εδώ και 12 χρόνια. Δεν έχουν απομονωθεί μέσω κυρώσεων».

Οι κυρώσεις έχουν δημιουργήσει γεωπολιτικά εμπόδια γύρω από τα οποία πρέπει να ελίσσεται η ανθρωπιστική βοήθεια. Το καθεστώς Άσαντ επιμένει όλη η βοήθεια προς τη χώρα, συμπεριλαμβανομένης της βοήθειας που προορίζεται για περιοχές εκτός του ελέγχου του, να κατευθύνεται στην πρωτεύουσα Δαμασκό. Η συριακή κυβέρνηση ενέκρινε την Παρασκευή την αποστολή βοήθειας σε εδάφη ανταρτών στα βορειοδυτικά, αλλά δεν έδωσε χρονοδιάγραμμα για την παράδοση.

Ωστόσο, το καθεστώς έχει από καιρό απορρίψει τη βοήθεια που προορίζεται για περιοχές που ελέγχονται από τους αντάρτες.

Ως εκ τούτου, οι εργάτες αρωγής που προσπαθούν να καθαρίσουν τα ερείπια εξαρτώνται από πόρους που αποστέλλονται μέσω ενός μόνο δρόμου, της διάβασης Bab al-Hawa - του μοναδικού διαδρόμου ανθρωπιστικής βοήθειας μεταξύ Τουρκίας και Συρίας.

Το αποτέλεσμα είναι ότι «το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς γίνεται με το χέρι», σύμφωνα με τον Mohammad Hammoud, διευθυντή του Νορβηγικού Ερυθρού Σταυρού στη Συρία. Ο Χαμούντ είπε στο CNNi πώς η Συρία δεν διαθέτει τα μηχανήματα που διαθέτει η Τουρκία – και τα λίγα μηχανήματα που έχουν δεν έχουν καύσιμα για να λειτουργήσουν, μετά τη διακοπή των προμηθειών από τη Δαμασκό.

«Βασιζόμαστε κυρίως στο ανθρώπινο δυναμικό», είπε.

Αυτές οι αστάθειες σημαίνουν ότι η ανάκαμψη της Συρίας είναι πιθανό να προχωρήσει με καθυστέρηση. Δεδομένης της έλλειψης συντονισμού, βασικά ερωτήματα μπορεί να μείνουν αναπάντητα για κάποιο χρονικό διάστημα.

Ένα μεγάλο ερώτημα είναι η απομάκρυνση των συντριμμιών και των ερειπίων, τα οποία σύμφωνα με τη Χολτ, μπορεί να καταστούν περιβαλλοντικός κίνδυνος.

Η διευθύντρια του IFRC εκτιμά ότι στην Τουρκία μεγάλο μέρος των εργασιών ανάκτησης θα γίνει εντός δύο έως τριών ετών. Αλλά στη Συρία, «εξετάζουμε ένα πλαίσιο πέντε έως 10 ετών μόνο για να ξεκινήσουμε την ανάκαμψη», είπε.

Τα επόμενα χρόνια

Ενώ καταστροφές όπως αυτή προκαλούν τον όλεθρο, δημιουργούν επίσης ευκαιρίες για να αποτραπεί ξανά τέτοιος όλεθρος. Υπάρχει ένα ανθρωπογενές μέρος κάθε φυσικής καταστροφής, σύμφωνα με τον Τσίμπερ.

Οι σεισμοί είναι αναπόφευκτοι, τα αποτελέσματά τους δεν είναι. Για τον Τσίμπερ, αυτό είναι αποτέλεσμα επιλογών. «Υπάρχει ένας σεισμός, αλλά δεν χρειάζεται να είναι μια καταστροφή αυτής της κλίμακας, εκτός και αν είναι ανθρωπογενής. Και το ανθρωπογενές μέρος προέρχεται από την έλλειψη εφαρμογής του σωστού οικοδομικού κώδικα. Δεν υπήρχε λόγος να καταρρεύσουν αυτά τα κτήρια τόσο εύκολα. Κάποια από αυτά κατασκευάστηκαν μόλις πριν από ένα ή δύο χρόνια», είπε.

Ο Κέλμαν τόνισε επίσης ότι οι καταστροφές δημιουργούν την ευκαιρία να γίνουν τα πράγματα διαφορετικά. Ελπίζει ότι ο σεισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κίνητρο για «διπλωματία καταστροφών», η οποία ρωτά «αν η αντιμετώπιση των καταστροφών με οποιονδήποτε τρόπο μπορεί να τερματίσει τη σύγκρουση και να δημιουργήσει ειρήνη».

Ωστόσο, δεν επιλέγουν όλες οι κυβερνήσεις να εκμεταλλευτούν αυτές τις ευκαιρίες.

«Έχουμε παραδείγματα όπου οι άνθρωποι βρήκαν την ευκαιρία να πουν ότι υπήρξε μια καταστροφή και θέλουμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους, οπότε ας προσπαθήσουμε να ανακατασκευάσουμε με τέτοιο τρόπο ώστε να υποστηρίζουμε την ειρήνη», είπε ο Kelman.

«Αυτή τη στιγμή, δεν βλέπω καμία κυβέρνηση να ανταποκρίνεται με αυτόν τον τρόπο και δεν βλέπω τον κόσμο να ανταποκρίνεται με αυτόν τον τρόπο», πρόσθεσε.

Quake-hit Turkey and Syria face years of rebuilding. Experts say it didn’t have to be this way By Christian Edwards and Lauren Said-Moorhouse, CNN