Τουρκία: Οι αποτυχίες, τα λάθη και ο μυστηριώδης… φόρος σεισμών απειλούν τον Ερντογάν

Ο Ερντογάν δέχεται σφοδρές επικρίσεις και την οργή των Τούρκων πολιτών, οι οποίοι του καταλογίζουν καθυστερημένη αντίδραση.

Ο ίδιος, επισκεπτόμενος τις σεισμόπληκτες περιοχές, παραδέχτηκε ότι υπήρχαν «κενά», λέγοντας πως η ανταπόκριση των τουρκικών αρχών στους φονικούς σεισμούς, δεν ήταν τόσο γρήγορη όσο ήθελε η κυβέρνηση.

«Τόσα πολλά κτήρια υπέστησαν ζημιές που δυστυχώς δεν μπορέσαμε να επιταχύνουμε τις επεμβάσεις μας όσο γρήγορα θέλαμε», τόνισε. Ωστόσο, τα «έριξε» και στην κακή μοίρα, σημειώνοντας: «Τέτοια πράγματα συνέβαιναν πάντα. Είναι μέρος του σχεδίου του πεπρωμένου».

Στην πρώτη του αντίδραση, ο πρόεδρος της Τουρκίας χαρακτήρισε τον φονικό σεισμό «την καταστροφή του αιώνα».

Η Τουρκία βρίσκεται πάνω σε δύο ρήγματα και έχει κώδικες σεισμικής δόμησης που χρονολογούνται περισσότερα από 80 χρόνια πριν.

Αλλά ο διπλός σεισμός της περασμένης Δευτέρας ήταν πολύ πιο ισχυρός από οτιδήποτε έχει δει από το 1939.

Ο πρώτος σεισμός ήταν μεγέθους 7,8 Ρίχτερ, ακολουθούμενος από μια δόνηση 7,5 βαθμών.

Η καταστροφή έγινε σε χρονική στιγμή αποφασιστικής σημασίας για τον αρχηγό του τουρκικού κράτους, που λογαριάζει πως θα παραμείνει στην εξουσία μετά τις φετινές εκλογές -αν και ορισμένοι δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο οι εκλογές να αναβληθούν εξαιτίας της καταστροφής.

Μεταξύ των πρώτων ενεργειών της κυβέρνησης ως απάντηση στον σεισμό ήταν ο προσωρινός αποκλεισμός του Twitter, το οποίο χρησιμοποιούνταν στην Τουρκία για να βοηθήσει τους διασώστες να εντοπίσουν τους επιζώντες.

Η κυβέρνηση είπε ότι χρησιμοποιήθηκε για τη διάδοση παραπληροφόρησης και η αστυνομία συνέλαβε έναν πολιτικό επιστήμονα επειδή δημοσίευσε κριτική για την αντίδραση έκτακτης ανάγκης.

Καθυστερημένη έρευνα και διάσωση

Μια μαζική επιχείρηση έρευνας και διάσωσης στήθηκε σε 10 από τις 81 επαρχίες της Τουρκίας.

Όμως χρειάστηκε χρόνος για να φτάσει βοήθεια, ενώ η πρόσβαση σε μερικά χωριά ήταν αδύνατη για μέρες. Αυτές οι πρώτες ώρες ήταν κρίσιμες, αλλά οι δρόμοι υπέστησαν ζημιές και οι ομάδες έρευνας και διάσωσης προσπαθούσαν να περάσουν μέχρι τη δεύτερη ή την τρίτη ημέρα.

Περισσότεροι από 30.000 άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων εθελοντών, έφτασαν τελικά, μαζί με ομάδες από πολλές άλλες χώρες.

Περισσότερα από 6.000 κτήρια κατέρρευσαν, ενώ εξακολουθεί να υπάρχει κίνδυνος περαιτέρω κατάρρευσής τους, καθιστώντας το έργο των εργαζομένων της τουρκικής αρχής καταστροφών (AFAD) ακόμα πιο δύσκολο.

Η Τουρκία διαθέτει περισσότερη εμπειρία από σεισμούς από σχεδόν οποιαδήποτε άλλη χώρα, αλλά ο επικεφαλής της κύριας εθελοντικής ομάδας διάσωσης πιστεύει ότι αυτή τη φορά, η πολιτική στάθηκε εμπόδιο.

Η απουσία των Ενόπλων Δυνάμεων

Μετά τον τελευταίο μεγάλο σεισμό τον Αύγουστο του 1999, οι Ένοπλες Δυνάμεις ήταν αυτές που ηγήθηκαν της επιχείρησης, αλλά η κυβέρνηση Ερντογάν προσπάθησε να περιορίσει τη δύναμή τους στην τουρκική κοινωνία, ακυρώνοντας ένα πρωτόκολλο που τους επέτρεπε να απαντήσουν χωρίς οδηγίες.

«Σε όλο τον κόσμο, οι πιο οργανωμένες και υλικοτεχνικά ισχυρές οργανώσεις είναι οι ένοπλες δυνάμεις· έχουν τεράστια μέσα στα χέρια τους. Επομένως πρέπει να χρησιμοποιούνται σε μια καταστροφή», δήλωσε ο επικεφαλής της οργάνωσης Akut, Nasuh Mahruki σύμφωνα με το BBC.

Αντίθετα, η αρχή πολιτικών καταστροφών της Τουρκίας έχει τώρα τον ρόλο, με προσωπικό 10-15.000 ατόμων, βοηθούμενη από μη κυβερνητικές ομάδες όπως η Akut, η οποία έχει 3.000 εθελοντές.

Η προσπάθεια διάσωσης ήταν τώρα πολύ μεγαλύτερη από ό,τι το 1999, είπε ο Mahruki, αλλά με την οδηγία για τον στρατό, έπρεπε να περιμένει εντολή από την κυβέρνηση:

«Αυτό δημιούργησε μια καθυστέρηση στην έναρξη των επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης».

Οι προειδοποιήσεις και τα λάθη δόμησης

Οι Τούρκοι έχουν δεχθεί αρκετές προειδοποιήσεις εδώ και χρόνια για την πιθανότητα ενός μεγάλου σεισμού, αλλά λίγοι περίμεναν ότι θα συνέβαινε κατά μήκος του ρήγματος της Ανατολικής Ανατολίας, το οποίο εκτείνεται σε όλη τη νοτιοανατολική Τουρκία, επειδή οι περισσότεροι από τους μεγαλύτερους σεισμούς έπλητταν το ρήγμα στο βορρά.

Όταν ένας σεισμός τον Ιανουάριο του 2020 έπληξε το Ελαζίγ, βορειοανατολικά της ζώνης καταστροφής της Δευτέρας, ο γεωλόγος μηχανικός καθηγητής Naci Gorur του Τεχνικού Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης συνειδητοποίησε τον κίνδυνο.

Προέβλεψε μάλιστα έναν μεταγενέστερο σεισμό βόρεια του Αντιγιαμαν και της πόλης Καχραμανμαράς, προειδοποιώντας τις ηγεσίες όλων των φορέων και την κυβέρνηση να προετοιμαστούν κατάλληλα.

Ένας από τους κορυφαίους ειδικούς μηχανικούς για σεισμούς της Τουρκίας, ο καθηγητής Μουσταφά Ερντίκ, πιστεύει ότι η δραματική απώλεια ζωών οφείλεται στη μη τήρηση των οικοδομικών κωδίκων και κατηγορεί την άγνοια και την ανικανότητα στον κατασκευαστικό κλάδο.

Σύμφωνα με τους τουρκικούς κανονισμούς που ανανεώθηκαν το 2018, το σκυρόδεμα θα πρέπει να είναι οπλισμένο και ενισχυμένο με ράβδους. Οι κάθετες κολώνες και οι οριζόντιες δοκοί πρέπει να μπορούν να απορροφούν τις κρούσεις των δονήσεων.

Αν είχαν τηρηθεί όλοι οι κανονισμοί, οι κολώνες θα είχαν μείνει ανέπαφες και η ζημιά θα είχε περιοριστεί στα δοκάρια. Αντίθετα, οι κολώνες υποχώρησαν και τα όροφοι κατέρρευσαν ο ένας πάνω στον άλλο, προκαλώντας μεγάλες απώλειες.

Ο υπουργός Δικαιοσύνης, Μπεκίρ Μποζντάγ, είπε ότι όποιος διαπιστωθεί ότι είχε αμέλεια ή υπαιτιότητα θα οδηγηθεί στη Δικαιοσύνη.

Μυστήριο με τον φόρο για τον σεισμό

Ένα μεγάλο ερώτημα είναι τι απέγιναν τα μεγάλα ποσά που συγκεντρώθηκαν από δύο «φόρους αλληλεγγύης για τους σεισμούς» που θεσπίστηκαν μετά τον σεισμό του 1999.

Τα κεφάλαια είχαν σκοπό να αναβαθμίσουν τους κανόνες δόμησης ώστε τα κτήρια να είναι ανθεκτικά στους σεισμούς.

Ένας από τους φόρους, που καταβάλλεται μέχρι σήμερα από εταιρείες κινητής τηλεφωνίας και ραδιόφωνο και τηλεόραση, έχει φέρει περίπου 4,6 δισεκατομμύρια δολάρια στα κρατικά ταμεία.

Μάλιστα αυξήθηκε στο 10% πριν από δύο χρόνια. Αλλά η κυβέρνηση δεν εξήγησε ποτέ πλήρως πού και πώς δαπανήθηκαν τα χρήματα.

Οι πολεοδόμοι παραπονέθηκαν ότι δεν τηρήθηκαν οι κανόνες στις σεισμογενείς ζώνες και υπογράμμισαν μια κυβερνητική αμνηστία του 2018, η οποία έδινε τη δυνατότητα, οι παραβιάσεις του οικοδομικού κώδικα να εξαλείφονται, πληρώνοντας ένα πρόστιμο.

Ως αποτέλεσμα, περίπου έξι εκατομμύρια επικίνδυνα κτήρια δεν επισκευάστηκαν ούτε ενισχύθηκαν.

Τα πρόστιμα έφεραν δισεκατομμύρια τουρκικές λίρες σε φόρους και τέλη. Αλλά όταν ένα κτήριο κατοικιών στην Κωνσταντινούπολη κατέρρευσε το 2019, σκοτώνοντας 21 άτομα, ο επικεφαλής του επιμελητηρίου πολιτικών μηχανικών είπε ότι η αμνηστία θα μετέτρεπε τις τουρκικές πόλεις σε νεκροταφεία.

Περισσότερες από 100.000 αιτήσεις για αμνηστία υποβλήθηκαν στις 10 πόλεις που πλήττονται αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με την Πελίν Πινάρ Γκιριτλίογλου του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινούπολης, η οποία λέει ότι υπήρχε μεγάλη δραστηριότητα παράνομων κατασκευών στην περιοχή.

«Η αμνηστία έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κατάρρευση των κτηρίων στον τελευταίο σεισμό», είπε στο BBC.

Πολωμένη πολιτική

Ο πρόεδρος Ερντογάν κάλεσε για ενότητα και αλληλεγγύη, καταγγέλλοντας ως ανέντιμες τις επικρίσεις που δέχτηκε για την αντίδραση στην καταστροφή.

«Δεν μπορώ να αφομοιώσω τους ανθρώπους που διεξάγουν αρνητικές εκστρατείες για πολιτικά συμφέροντα», είπε σε δημοσιογράφους στο Χατάι, κοντά στο επίκεντρο του σεισμού.

Πολλές από τις πόλεις και τα χωριά στις πληγείσες περιοχές διοικούνται από το κυβερνών κόμμα του, το AKP.

Αλλά μετά από 20 χρόνια στην εξουσία, πρώτα ως πρωθυπουργός και στη συνέχεια ως ένας όλο και πιο αυταρχικός, εκλεγμένος πρόεδρος, ηγείται μιας άκρως πολωμένης χώρας. Οι εκκλήσεις του για εθνική ενότητα δεν εισακούστηκαν.

Ο αρχηγός του αντιπολιτευόμενου κόμματος CHP, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, υποστηρίζει ότι μετά από 20 χρόνια στην εξουσία, η κυβέρνηση του προέδρου Ερντογάν δεν έχει «προετοιμάσει τη χώρα για τους σεισμούς».

«Αρνούμαι να δω αυτό που συμβαίνει ως πάνω από την πολιτική και να ευθυγραμμίζομαι με το κυβερνών κόμμα. Αυτή η κατάρρευση είναι ακριβώς το αποτέλεσμα της συστηματικής κερδοσκοπικής πολιτικής», είπε.

«Φτάσαμε σε αυτό το σημείο λόγω της πολιτικής του», τόνισε ο Κιλιτσντάρογλου.