Ζαπορίζια: Πόσο πιθανή είναι πραγματικά μία πυρηνική καταστροφή στην Ευρώπη;

Οι φόβοι ενός πυρηνικού ατυχήματος έχουν κλιμακωθεί το τελευταίο διάστημα, μετά την εντατικοποίηση των βομβαρδισμών γύρω από τον τεράστιο πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια, ο οποίος τελεί υπό τον έλεγχο της Ρωσίας από τον Μάρτιο.

Οι επιθέσεις στο συγκρότημα του πυρηνικού σταθμού, εν μέσω των μαχών που μαίνονται στο νότιο τμήμα της Ουκρανίας, έχουν οδηγήσει τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) και τους ηγέτες της διεθνούς κοινότητας να απαιτήσουν να επιτραπεί σε εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ να επισκεφθούν την τοποθεσία και να εκτιμήσουν τις ζημιές.

Οι ειδικοί σε θέματα πυρηνικής ενέργειας επιθυμούν όμως την ίδια στιγμή να κατευνάσουν ορισμένες από τις πιο ανησυχητικές προειδοποιήσεις, εξηγώντας ότι η κύρια απειλή είναι πιο κοντά στον ίδιο τον πυρηνικό σταθμό και δεν δικαιολογείται συναγερμός σε όλη την Ευρώπη. Οι ειδικοί είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί για τυχόν συγκρίσεις με την καταστροφή του Τσερνόμπιλ, η επανάληψη της οποίας είναι εξαιρετικά απίθανη, επισημαίνουν.

«Δεν είναι πολύ πιθανό αυτό το εργοστάσιο να καταστραφεί», δηλώνει στο CNNi ο Leon Cizelj, πρόεδρος της European Nuclear Society. «Στην πολύ απίθανη αυτή περίπτωση, το πρόβλημα της ραδιενέργειας θα επηρέαζε κυρίως τους Ουκρανούς που ζουν κοντά», αντί να υπάρξει εξάπλωση σε όλη την ανατολική Ευρώπη, όπως συνέβη με το Τσερνόμπιλ, αναφέρει.

«Βάσει της εμπειρίας του παρελθόντος, η Φουκουσίμα θα μπορούσε να είναι συγκρίσιμη του χειρότερου σεναρίου», προσθέτει ο Cizelj, αναφερόμενος στο σοβαρό, αλλά πιο περιορισμένο τοπικά, πυρηνικό ατύχημα στο εργοστάσιο της Ιαπωνίας το 2011. Τους μεγαλύτερους κινδύνους θα αντιμετώπιζαν οι Ουκρανοί που κατοικούν κοντά στον σταθμό, ο οποίος βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Δνείπερου, νότια της πόλης Ζαπορίζια, και το προσωπικό που εξακολουθεί να εργάζεται στο σταθμό.

Τι συμβαίνει στο εργοστάσιο της Ζαπορίζια;

Τα πυρά στο εργοστάσιο της Ζαπορίζια τις τελευταίες εβδομάδες προκάλεσαν καταστροφές μια εγκατάσταση ξηράς αποθήκευσης -όπου φυλάσσονται βαρέλια αναλωμένου πυρηνικού καυσίμου στο εργοστάσιο- καθώς και σε ανιχνευτές παρακολούθησης ραδιενέργειας, σύμφωνα με την Energoatom, την κρατική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας της Ουκρανίας.

Στις 5 Αυγούστου, πολλές εκρήξεις κοντά στον ηλεκτρικό πίνακα προκάλεσαν διακοπή ρεύματος και ένας αντιδραστήρας αποσυνδέθηκε από το ηλεκτρικό δίκτυο, δήλωσε ο επικεφαλής της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), Ραφαέλ Γκρόσι, επισημαίνοντας -ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ- ότι η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σε «πολύ ανησυχητικό βαθμό».

Το Κίεβο έχει κατηγορήσει επανειλημμένα τις ρωσικές δυνάμεις ότι αποθηκεύουν βαρύ οπλισμό εντός του συγκροτήματος και τον χρησιμοποιούν ως «κάλυμμα» για να εξαπολύσουν επιθέσεις, γνωρίζοντας ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να ανταποδώσει τα πυρά χωρίς να διακινδυνεύσει να χτυπήσει έναν από τους έξι αντιδραστήρες του πυρηνικού σταθμού.

Η Μόσχα, εν τω μεταξύ, ισχυρίζεται ότι τα ουκρανικά στρατεύματα στοχεύουν την τοποθεσία. Αμφότερες οι πλευρές πλέον αλληλοκατηγορούνται για «πυρηνική τρομοκρατία».

Την ίδια στιγμή, οι εκκλήσεις εντείνονται για να επιτραπεί σε αποστολή της ΙΑΕΑ να επισκεφθεί το συγκρότημα. Όμως οι μάχες συνεχίζονται παρά την ανησυχία και τις προειδοποιήσεις.

Την Τρίτη, οι ουκρανικές αρχές δήλωσαν ότι η πόλη Νικόπολη, στον ποταμό Δνείπερο απέναντι από το εργοστάσιο, έγινε εκ νέου στόχος πυραυλικών επιθέσεων.

«Ο βομβαρδισμός απείλησε την ασφάλεια των χειριστών που εργάζονται στον σταθμό και υπήρξαν αναφορές ότι ένας εργαζόμενος χτυπήθηκε από σκάγια και μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο», είπε στο CNNi ο Χένρι Πρέστον, διευθυντής επικοινωνίας στην εδρεύουσα στο Λονδίνο Παγκόσμια Πυρηνική Ένωση. Ο ίδιος εξήρε τον επαγγελματισμό του ουκρανικού προσωπικού που εργάζεται υπό αυτές τις συνθήκες, τονίζοντας ότι είναι «ασυνείδητη» η χρησιμοποίηση ενός επιχειρησιακού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής για στρατιωτικές δραστηριότητες.

Πόσο ασφαλείς είναι οι πυρηνικοί αντιδραστήρες;

Οι σύγχρονοι πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής είναι εξαιρετικά καλά ενισχυμένοι για την πρόληψη ζημιών από κάθε είδους επιθέσεις ή φυσικές καταστροφές, όπως οι σεισμοί, και η Ζαπορίζια δεν αποτελεί εξαίρεση.

«Όπως όλοι οι πυρηνικοί σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής, η Ζαπορίζια διαθέτει διάφορα πλεονάζοντα συστήματα ασφαλείας, τα οποία υπό κανονικές συνθήκες είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά», δηλώνει στο CNNi ο James Acton, συνδιευθυντής του Προγράμματος Πολιτικής Πυρηνικής Ενέργειας στο Carnegie Endowment for International Peace.

«Το πρόβλημα είναι ότι οι πυρηνικοί σταθμοί δεν έχουν σχεδιαστεί για εμπόλεμες ζώνες και, υπό εύλογες συνθήκες, όλα αυτά τα συστήματα θα μπορούσαν να αποτύχουν», προσθέτει.

Οι έξι αντιδραστήρες του εργοστασίου -μόνο δύο εκ των οποίων λειτουργούν επί του παρόντος- προστατεύονται από χάλυβα και περίβλημα από σκυρόδεμα πάχους μέτρων. «Ο τυχαίος βομβαρδισμός δεν μπορεί να το καταστρέψει αυτό, θα ήταν πραγματικά απίθανο» προσθέτει ο Leon Cizelj.

Εάν οι αντιδραστήρες δέχονταν επίθεση με στοχευμένους βομβαρδισμούς, ο κίνδυνος θα αυξανόταν -αλλά ακόμη και αυτό θα απαιτούσε μια «πολύ, πολύ εξειδικευμένη» επιχείρηση, υπογραμμίζει.

Αν και η Ουκρανία δεν είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Cizelj εκτιμά, μιλώντας στο CNNi, ότι οι προφυλάξεις στον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια θα είναι «συγκρίσιμες» με αυτές των κρατών-μελών της ΕΕ, όπου τα εργοστάσια πρέπει να τηρούν αυστηρούς κανόνες πυρηνικής ασφάλειας.

Ποιο είναι το χειρότερο σενάριο;

Οι πυρηνικοί σταθμοί χρησιμοποιούν μια σειρά από βοηθητικά συστήματα ασφαλείας, όπως γεννήτριες ντίζελ και εξωτερικές συνδέσεις δικτύου, για να διατηρούν δροσερούς τους αντιδραστήρες. Στον σταθμό της Ζαπορίζια χρησιμοποιείται επίσης μια λίμνη ψεκασμού -πρόκεται για δεξαμενή στην οποία ψύχεται ζεστό νερό από το εσωτερικό του σταθμού. Εάν αυτά τα συστήματα κατέρρεαν, τότε ο πυρηνικός αντιδραστήρας θα θερμαινόταν γρήγορα, προκαλώντας πυρηνική κατάρρευση.

Αυτό θα ήταν το χειρότερο σενάριο, αναφέρουν οι ειδικοί. Όμως, ενώ θα ήταν καταστροφικό σε τοπικό επίπεδο, εξηγούν ότι δεν θα είχε σημαντικό αντίκτυπο στην Ευρώπη ευρύτερα.

«Ο κύριος κίνδυνος εδώ είναι να προκληθεί ζημιά στα συστήματα που χρειάζονται για να διατηρηθεί το καύσιμο στον αντιδραστήρα δροσερό -εξωτερικές γραμμές τροφοδοσίας, γεννήτριες ντίζελ έκτακτης ανάγκης, εξοπλισμός για τη διάχυση της θερμότητας από τον πυρήνα του αντιδραστήρα», αναφέρει ο James Acton.

«Σε έναν πόλεμο, η επισκευή αυτού του εξοπλισμού ή η εφαρμογή αντιμέτρων θα μπορούσε να είναι αδύνατη. Στη χειρότερη περίπτωση, το καύσιμο θα μπορούσε να λιώσει και να εξαπλωθούν μεγάλες ποσότητες ραδιενέργειας στο περιβάλλον», εξηγεί.

Μια επίθεση σε δομές που χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση αναλωμένου πυρηνικού καυσίμου -καύσιμο που αφαιρείται μετά τη χρήση σε αντιδραστήρα- ενέχει επίσης κίνδυνο απελευθέρωσης ραδιενεργού υλικού στη γύρω περιοχή. Όμως, κατά τους ειδικούς, η ραδιενέργεια δεν θα εξαπλωνόνταν μακριά.

Ο επικεφαλής της Energoatom, Petro Kotin, έχει δηλώσει ότι ένα πυραυλικό πλήγμα νωρίτερα τον Αύγουστο σημειώθηκε κοντά στο χώρο αποθήκευσης επεξεργασμένων καυσίμων. «Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο, επειδή οι πύραυλοι χτύπησαν 10 έως 20 μέτρα μακριά από την αποθήκη, αλλά αν είχαν χτυπήσει τα δοχεία με το επεξεργασμένο καύσιμο, θα ήταν ατύχημα με ραδιενέργεια», δήλωσε στην ουκρανική τηλεόραση.

Εάν χτυπηθεί ένα δοχείο, «θα είναι ένα τοπικό ατύχημα στο έδαφος του εργοστασίου και σε κοντινή περιοχή. Εάν είναι δύο έως τρία κοντέινερ, η πληγείσα περιοχή θα είναι μεγαλύτερη σε έκταση», προσέθεσε.

Σε τι διαφέρει η Ζαπορίζια από το Τσερνόμπιλ;

Οι βομβαρδισμοί γύρω από τη Ζαπορίζια έχουν οδηγήσει σε προειδοποιήσεις για ένα «νέο Τσερνόμπιλ» -τη χειρότερη πυρηνική καταστροφή στα χρονικά.
Ωστόσο, υπάρχουν πολλές διαφορές μεταξύ των δύο ουκρανικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και οι ειδικοί επιμένουν ότι η επανάληψη της καταστροφής του 1986 είναι ουσιαστικά αδύνατη.

Το εργοστάσιο του Τσερνόμπιλ χρησιμοποιούσε σοβιετικής εποχής αντιδραστήρες γραφίτη RBMK, οι οποίοι δεν διέθεταν μια σύγχρονη δομή συγκράτησης -έναν θόλο από σκυρόδεμα και χάλυβα σχεδιασμένο να αποτρέπει οποιαδήποτε απελευθέρωση ακτινοβολίας.

Αντίθετα, και οι έξι αντιδραστήρες στις εγκαταστάσεις της Ζαπορίζια είναι αντιδραστήρες πεπιεσμένου ύδατος -δεύτερης γενιάς πυρηνικοί αντιδραστήρες που χρησιμοποιούν νερό σε υψηλή πίεση σαν ψυκτικό και επιβραδυντή (γνωστοί με το ρωσικό ακρωνύμιο VVER). Η διακοπή λειτουργίας αυτών των αντιδραστήρων, σε περίπτωση ζημιάς, είναι πολύ πιο εύκολη, επισημαίνουν οι ειδικοί.

Η κλίμακα μιας υποθετικής πυρηνικής κατάρρευσης θα ήταν επίσης πολύ μικρότερη από εκείνη του Τσερνόμπιλ, αναφέρουν οι εμπειρογνώμονες. Μετά την καταστροφή του 1986, ολόκληρο το βόρειο ημισφαίρο δέχθηκε το κύμα της ραδιενέργειας, ενώ περίπου 150.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα στη Λευκορωσία, τη Ρωσία και την Ουκρανία μολύνθηκαν, σύμφωνα με την ΙΑΕΑ. Η ραδιενεργή μόλυνση εξαπλώθηκε έως και 500 χιλιόμετρα βόρεια της τοποθεσίας.

Αντίθετα, οι ειδικοί θεωρούν ότι το χειρότερο σενάριο με την Ζαπορίζια θα έμοιαζε περισσότερο με μια άλλη, πιο πρόσφατη καταστροφή. «Η Φουκουσίμα αποτελεί καλύτερη περίπτωση σύγκρισης από το Τσερνόμπιλ», αναφέρει ο Acton, επισημαίνοντας ότι «σε αυτή την περίπτωση, μπορεί να απαιτηθούν εκκενώσεις για δεκάδες χιλιόμετρα γύρω από το εργοστάσιο, και εν μέσω πολέμου αυτό θα ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο».

Οποιαδήποτε ραδιενεργή μόλυνση θα εξαπλωνόταν σε απόσταση περίπου 10 ή 20 χιλιομέτρων από τη Ζαπορίζια προτού πάψει να ενέχει σοβαρούς κινδύνους για την υγεία, εκτιμούν οι εμπειρογνώμονες στο πεδίο της πυρηνικής ενέργειας.