Όταν το νερό μετατρέπεται σε όπλο - Η κρυφή αλλά πολύ σκληρή παράμετρος του πολέμου στην Ουκρανία

Μόλις τρεις ημέρες μετά την έναρξη της εισβολής την 24η Φεβρουαρίου, οι ρωσικές δυνάμεις κατέστρεψαν ένα φράγμα στην περιοχή της Χερσώνας μέσω του οποίου είχε αποκλειστεί η διοχέτευση νερού στην προσαρτημένη από τη Ρωσία χερσόνησο της Κριμαίας.

Στη Μαριούπολη της νοτιοανατολικής Ουκρανίας Ρώσοι στρατιώτες έκλεισαν την τοπική παροχή νερού εν μέσω της βάναυσης πολιορκίας της πόλης, αφήνοντας τον εγκλωβισμένο πληθυσμό χωρίς πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής.

Η Μόσχα έθεσε στο στόχαστρο τις υποδομές ύδρευσης -συμπεριλαμβανομένων σωληνώσεων, σταθμών επεξεργασίας λυμάτων και αντλιοστασίων- σε αεροπορικές επιδρομές που εξαπέλυσε ανά τη χώρα, όπως επισημαίνει ο Τομπάις φον Λόσοφ, ερευνητής στην ολλανδική δεξαμενή σκέψης Clingendael.

Ο αποκλεισμός της παροχής νερού για τους τοπικούς πληθυσμούς, όπως έπραξαν ρωσικές δυνάμεις στη Μαριούπολη, έχει επίσης αποδειχθεί ισχυρή τακτική.

«Τρεις μήνες μετά, βλέπουμε μία ανθρωπιστική καταστροφή σε πόλεις, περιλαμβανομένων της Μαριούπολης και του Μικολάιβ, που βρίσκονται χωρίς νερό για περισσότερο από ένα μήνα», δηλώνει ο Φον Λόσοφ, επισημαίνοντας ότι η κατάσταση είναι ιδιαίτερα ανησυχητική στα μέτωπα των συγκρούσεων και στα ρωσοκρατούμενα εδάφη στην ανατολική και νότια Ουκρανία.

Ο επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Ζοζέπ Μπορέλ, και ο επίτροπος για το Περιβάλλον, Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους, έχουν κατηγόρησει τη Ρωσία ότι «χρησιμοποιεί την απειλή της αφυδάτωσης για να εξαναγκάσει την παράδοση της [Μαριούπολης], εμποδίζοντας την πρόσβαση στις πιο θεμελιώδεις ανάγκες».

Οι επιθέσεις σε μη στρατιωτικές υποδομές ύδρευσης παραβιάζουν τις διεθνείς συμβάσεις. Αλλά η τακτική αυτή έχει γίνει ολοένα και πιο κοινή την τελευταία δεκαετία, ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή. Και πρόκειται για μία τακτική στην οποία βασίζεται επίσης η Ρωσία, σύμφωνα με τον Άσοκ Σουέιν, επικεφαλής της UNESCO για τη διεθνή συνεργασία στον τομέα του νερού.

«Ως στενός σύμμαχος του καθεστώτος στη Δαμασκό, η Ρωσία έχει συμβάλει σε αυτή την εργαλειοποίηση του νερού στη Συρία, για παράδειγμα με επιθέσεις σε αντλιοστάσια», σημειώνει ο Φον Λόσοφ. «Το συριακό καθεστώς και ορισμένες από τις δυνάμεις της αντιπολίτευσης, καθώς και εξωτερικοί παράγοντες, κατά κάποιο τρόπο τυποποίησαν την εργαλειοποίηση του νερού και τη μετατροπή του σε όπλο. Στη συνέχεια είδα ανάλογες περιπτώσεις στην Υεμένη και τη Λιβύη» αναφέρει.

Η τακτική είναι «ελκυστική» όχι μόνο για τον άμεσο αντίκτυπό της, αλλά και για την κάμψη του ηθικού των πληθυσμών που βρίσκονται στο στόχαστρο, έρχεται να προσθέσει ο Μάρκ Τζέιτουν, γενικός διευθυντής της δεξαμενής σκέψης Geneva Water Hub.

Ο αποκλεισμός της πρόσβασης στο νερό -ή η μόλυνση του ως αποτέλεσμα του βομβαρδισμού υποδομών όπως τοποθεσίες όπου φυλάσσονται χημικές ουσίες- δύναται επίσης να προκαλέσει μακροπρόθεσμη ζημιά στην οικονομία μίας χώρας.

Το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών είχε προειδοποιήσει από το 2018 ότι η περιοχή του Ντονμπάς βρισκόταν «στο χείλος μίας οικολογικής καταστροφής που τροφοδοτείται από τη ρύπανση του αέρα, του εδάφους και των υδάτων από την καύση μεγάλων ποσοτήτων πυρομαχικών στις μάχες και τις πλημμύρες σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις».

Με εκατοντάδες τοποθεσίες χημικών, μεταλλουργίας και ορυχείων, πυρηνικών σταθμών και χωματερών πυρηνικών αποβλήτων εξαπλωμένων σε όλη την Ουκρανία, ο κίνδυνος ασθενειών που προκαλούνται από τη μόλυνση του νερού είναι μεγάλος, αναφέρει από πλεράς της η Τζουλιάν Σίλινγκερ, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Twente στην Ολλανδία.

Στο ακόλουθο διάγραμμα του Politico καταγράφονται οι συγκρούσεις που σχετίζονται με το νερό από το 2000 έως το 2022, και κατηγοριοποιούνται βάσει του ρόλου που διαδραμάτισε στη σύγκρουση -αίτιο, συνέπεια, εργαλειοποίηση

Η εργαλειοποίηση του νερού και μετατροπή του σε όπλο είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική όταν το αγαθό δεν βρίσκεται σε αφθονία ή όταν μία χώρα, όπως η Ουκρανία που αποτελεί βασικό εξαγωγέα σιτηρών, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργία και την άρδευση.

Καθώς η κλιματική αλλαγή πρόκειται να κάνει το νερό ακόμη πιο σπάνιο σε ορισμένες περιοχές, θα διαδραματίζει όλο και μεγαλύτερο ρόλο στις συγκρούσεις, σημειώνει ο Πίτερ Γκλικ, συνιδρυτής της παγκόσμιας δεξαμενής σκέψης για το νερό Pacific Institute.

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, σχεδόν έξι δισεκατομμύρια άνθρωποι θα υποφέρουν από λειψυδρία μέχρι το 2050. Πάνω από τους μισούς εκ των 9,7 δισ. ανθρώπων, που βάσει των προγνωστικών μοντέλων θα κατοικούν έως τότε στον πλανήτη, θα ζουν σε περιοχές με ανεπαρκή πρόσβαση σε νερό, σύμφωνα με ερευνητές του ΜΙΤ.

«Βλέπουμε όλο και περισσότερη βία που σχετίζεται με το νερό, καθώς το νερό γίνεται πιο σπάνιο και καθώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το πόσο νερό παίρνουμε και από πού το παίρνουμε», σημειώνει ο Πίτερ Γκλικ, ο οποίος παρακολουθεί τις συγκρούσεις που σχετίζονται με το νερό στη βάση δεδομένων του World Water Chronology.