Πόλεμος στην Ουκρανία: Για ποιο λόγο ο Πούτιν θέλει τόσο πολύ το Ντονμπάς;

Για τους κατοίκους της, οι οποίοι χρόνια τώρα ζουν ανάμεσα σε ρουκέτες και βομβαρδισμούς, αυτή είναι μία κάθε άλλο παρά πρωτόγνωρη κατάσταση. Μετά την αποχώρηση από το Κίεβο, οι ρωσικές δυνάμεις αναδιπλώνονται για τη μεγάλη επίθεση. Το αποδεικνύουν και δορυφορικές φωτογραφίες που δείχνουν στρατιωτικά ρωσικά κομβόι να μετακινούνται στην περιοχή, την ώρα που ο Ουκρανός υπουργός Εξωτερικών προειδοποιεί τον κόσμο για μια επικείμενη μάχη που «θα σας θυμίσει Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο».

Μια ενδεχόμενη ρωσική νίκη στο Ντονμπάς θα ενίσχυε σημαντικά το γόητρο του Πούτιν, ενώ μια ήττα θα καθιστούσε την εισβολή ως ιστορική αποτυχία. Σε κάθε περίπτωση, θα πληγώσει ακόμη περισσότερο την περιοχή του Ντονμπάς, έναν ιστορικά και πολιτιστικά σημαντικό τόπο, του οποίου η γειτνίαση με τη Ρωσία καθόρισε μεγάλο μέρος της ταραχώδους ύπαρξής του.

Τι είναι το Ντονμπάς της Ουκρανίας;

Όταν ο πρόεδρος Πούτιν μιλά για το Ντονμπάς, αναφέρεται στην παλιά περιοχή παραγωγής άνθρακα και χάλυβα της Ουκρανίας. Αυτό που πραγματικά εννοεί είναι το σύνολο των δύο μεγάλων ανατολικών περιοχών, του Λουχάνσκ και του Ντόνετσκ, που εκτείνονται από έξω από τη Μαριούπολη, από τα νότια μέχρι τα βόρεια σύνορα.

Το Ντονέτσκ ιδρύθηκε το 1869 από έναν Ουαλό σιδηρουργό, και το Λουχάνσκ επτά δεκαετίες νωρίτερα από έναν Σκοτσέζο βιομήχανο – η βιομηχανία είναι ήταν πάντα νευραλγικό στοιχείο της περιοχής.

Πέρα από έντονα βιομηχανικό κέντρο, η περιοχή χαρακτηρίστηκε από τη σοβιετική καταπίεση. «Ο τρόμος ήταν παρών κατά το σοβιετικό καθεστώς. Η καταπίεση ήταν πανταχού παρούσα στη Σοβιετική Ένωση, αλλά συνέβαινε έντονα στο Ντονμπάς», λέει ο Markian Dobczansky, συνεργάτης του Ουκρανικού Ινστιτούτου Έρευνας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ. Η καχυποψία, οι συλλήψεις και οι δίκες παρωδία ήταν μέρος της καθημερινότητας.

Η άνοδος της κατασκευής χάλυβα και μετάλλων, η δημιουργία ενός σιδηροδρόμου και η ανάπτυξη της ναυτιλιακής βιομηχανίας στο λιμάνι της Μαριούπολης διαφοροποίησαν το Ντονμπάς πέρα από τις ρίζες του στην εξόρυξη άνθρακα.

Όμως, στις τρεις δεκαετίες από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η οικονομική ισχύς της περιοχής έχει συρρικνωθεί. «Τη δεκαετία του 1990, το Ντονμπάς βίωσε μεγάλη οικονομική συρρίκνωση», λέει στο CNNi ο Ρόρι Φίνιν, αναπληρωτής καθηγητής Ουκρανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

Ενώ η ευημερία στην περιοχή κλονίστηκε, ένα βασικό χαρακτηριστικό των κατοίκων της παρέμεινε αδιασάλευτο. Ο λαός του Ντονμπάς ήταν και παραμένει «επίμονα ανεξάρτητος», τονίζει ο Φίνιν. «Βαδίζει στο ρυθμό του δικού του τυμπάνου».

Στη μοναδική μετασοβιετική απογραφή της χώρας, εκείνη του 2001, λίγο περισσότερο από το μισό του πληθυσμού του Ντονμπάς αποτελούνταν από Ουκρανούς και το ένα τρίτο από Ρώσους. Σε αντίθεση με τη δυτική Ουκρανία, αυτές οι περιοχές είναι ευρέως ρωσόφωνες και η Μαριούπολη ήταν μια από τις πλέον φιλορωσικές πόλεις της Ουκρανίας.

Δεδομένου ότι οι περιοχές αυτές είναι πολύ μακριά από την πρωτεύουσα, το Κίεβο, και τα άλλα μητροπολιτικά κέντρα, αυτή η αίσθηση της αποσύνδεσης οδήγησε στην ανάπτυξη μιας μεγάλης ποικιλίας τοπικών κινημάτων, πάνω στα οποία «πάτησαν» οι φιλορώσοι αυτονομιστές που προσπάθησαν να αποκτήσουν τον έλεγχο μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα.

Μια δημοσκόπηση του CNNi, πάντως, λίγο πριν τη ρωσική εισβολή στην περιοχή, οι κάτοικοι της ανατολικής Ουκρανίας, η οποία περιλαμβάνει το Ντονμπάς, απέρριπταν σε μεγάλο βαθμό την ιδέα ότι Ουκρανοί και Ρώσοι είναι «ένας λαός» και διαφωνούσαν έντονα με την πρόταση οι δύο αυτές χώρες να γίνουν μία.

Τι σημαίνει το Ντονμπάς για τον Πούτιν

Παρά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του μαζί με την υπόλοιπη Ουκρανία το 1991, το Ντονμπάς έχει μία ξεχωριστή θέση στην καρδιά της ρωσικής ηγεσίας.

Πόλεις όπως το Λουχάνσκ και το Ντονέτσκ είναι ιστορικά «περιοχές όπου πολλοί Ρώσοι μπορούν να δουν μια συγκεκριμένη εκδοχή του εαυτού τους», λέει ο Φίνιν.

Ένας από αυτούς είναι σίγουρα ο πρόεδρος Πούτιν.

Παρατηρητές έχουν συχνά υποστηρίξει ότι το όνειρο του Πούτιν είναι η ανασύσταση της Σοβιετικής Ένωσης. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς την προσπάθεια ανάκτησης του Ντονμπάς. «Συμβολικά είναι πολύ σημαντικό», λέει ο Dobczansky, «δεδομένου ότι το Ντονμπάς προμήθευε ολόκληρη την Σοβιετική Ένωση με πρώτες ύλες».

Σε αυτό το πλαίσιο ο Πούτιν συντονίζει τις δυνάμεις του για την κατάκτηση της περιοχής. Πληροφορίες από τις υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ θέλουν τον Πούτιν να έχει επικεντρώσει εκ νέου την πολεμική του στρατηγική στην επίτευξη κάποιου είδους νίκης στα ανατολικά μέχρι τις 9 Μαΐου, την «Ημέρα της Νίκης» της Ρωσίας που σηματοδοτεί την παράδοση των Ναζί στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η κατάκτηση του Ντονμπάς θα ήταν ένα έπαθλο παρηγοριάς, τώρα που το Κίεβο είναι πλέον εκτός στρατιωτικού ελέγχου της Ρωσίας.

Ο Ρώσος ηγέτης έχει επανειλημμένα διατυπώσει την αβάσιμη κατηγορία ότι η Ουκρανία διέπραξε γενοκτονία στα ανατολικά. Περισσότεροι από 14.000 άνθρωποι έχουν πεθάνει από το 2014 στις συγκρούσεις του Ντονμπάς. Σύμφωνα με την Ουκρανία, από το 2014, περισσότερο από 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους.

Η Ρωσία εν τω μεταξύ προσπάθησε επιθετικά να υποκινήσει το αυτονομιστικό αίσθημα στην περιοχή, το οποίο στη συνέχεια επισήμανε ως δικαιολογία για την εισβολή, την ώρα που πρόσφερε αφειδώς ρωσικά διαβατήρια στους κατοίκους.

«Είναι το μέρος όπου οι Ρώσοι έχουν καλλιεργήσει την κουλτούρα της θυματοποίησης, ένα αφήγημα ότι οι κάτοικοι της περιοχής δυστυχούν στα χέρια των Ουκρανών εθνικιστών», λέει ο Dobczansky.

Αυτό το πρόσχημα τελικά οδήγησε στον Πούτιν, δύο μέρες πριν ξεκινήσει την πλήρη εισβολή του στην Ουκρανία, να κηρύξει ανεξάρτητες τις περιοχές του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ σε ένα εναρκτήριο πόλεμο στον πόλεμο του εναντίον της χώρας.

Μέχρι το ξέσπασμα του πολέμου, σχεδόν τα δύο τρίτα των ανατολικών περιοχών βρίσκονταν στα χέρια της Ουκρανίας. Τα υπόλοιπα διοικούνταν από Ρώσους, οι οποίοι δημιούργησαν κρατίδια που υποστηρίζονταν από τη Μόσχα εν μέσω ενός πολέμου που ξεκίνησε πριν από οκτώ χρόνια.

Εάν η Ρωσία κατακτούσε και τις δύο μεγάλες περιοχές, το γεγονός θα συνιστούμε μια μεγάλη νίκη και μια «νομιμοποίηση» του πολέμου του Βλαντιμίρ Πούτιν. Το επόμενο βήμα θα ήταν τότε η προσάρτηση του Ντονμπάς, όπως ακριβώς έκανε με την Κριμαία μετά από ένα απαξιωμένο δημοψήφισμα το 2014.

Ο ηγέτης-μαριονέτα της Ρωσίας στο Λουχάνσκ έχει ήδη μιλήσει για δημοψήφισμα στο «εγγύς μέλλον», αν και μια τέτοια ιδέα σε εμπόλεμη ζώνη φαίνεται παράλογη.

Μένει να φανεί αν η μάχη για το Ντονμπάς θα είναι το τελευταίο κεφάλαιο στον πόλεμο της Ρωσίας ή απλώς το επόμενό της κεφάλαιο.