Ουκρανική κρίση: Τι επιδιώκει ο Βλαντιμίρ Πούτιν και πώς φθάσαμε έως εδώ

Οι Ηνωμένες Πολιτείες προειδοποιούν, στη βάση στοιχείων που έχουν συλλέξει οι υπηρεσίες πληροφοριών, ότι μία ρωσική εισβολή θα μπορούσε να συμβεί ανά πάσα στιγμή, και οι φρενήρεις διπλωματικές προσπάθειες προς εκτόνωση της έντασης έχουν πέσει μέχρι στιγμής στο κενό.

Η Μόσχα έχει κατ' επανάληψη αρνηθεί ότι σχεδιάζει επίθεση, επιμένοντας αντίθετα ότι η υποστήριξη του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία συνιστά αυξανόμενη απειλή για την ίδια.

Όμως, η κλιμάκωση της έντασης στην ανατολική Ουκρανία, όπου ουκρανικός στρατός και φιλορώσοι αυτονομιστές ανταλλάσσουν κατηγορίες για επιθέσεις με πυρά όλμων και πυροβολικού, εγείρει φόβους ότι η Ρωσία ενδέχεται να υποκινεί τη βία για να δικαιολογήσει μία εισβολή στο ουκρανικό έδαφος.

Η κλιμάκωση της πολυετούς σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχει πυροδοτήσει τη μεγαλύτερη κρίση ασφαλείας στην Ευρώπη από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, δημιουργώντας το φάσμα μιας επικίνδυνης «αναμέτρησης» μεταξύ της Δύσης και της Μόσχας.

Με ορατό πλέον τον κίνδυνο πολέμου, το CNNi αποτυπώνει σε ανάλυσή του «πώς φθάσαμε έως εδώ», παραθέτοντας όσα γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για την κατάσταση επί του πεδίου, και επιχειρώντας να αποκωδικοποιήσει τι επιδιώκει ο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Ποια είναι η κατάσταση στα σύνορα;

Περισσότεροι από 150.000 Ρώσοι στρατιώτες έχουν περικυκλώσει την Ουκρανία από τρεις πλευρές, σύμφωνα με εκτιμήσεις αξιωματούχων των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ και της Ουκρανίας. Ο Λευκός Οίκος έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, θα μπορούσε να εξαπολύσει μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία ανά πάσα στιγμή.

Στις 15 Φεβρουαρίου, ο Πούτιν ισχυρίστηκε ότι απέσυρε ορισμένους στρατιώτες στις βάσεις τους μετά την ολοκλήρωση των ασκήσεων και ότι ήταν ανοιχτός σε διπλωματική διέξοδο από την κρίση.

Ωστόσο, ο ισχυρισμός αντιμετωπίστηκε με σκεπτικισμό από τους δυτικούς αξιωματούχους, τον οποίο διαδέχθηκε εκνευρισμός και απογοήτευση καθώς οι ΗΠΑ δήλωναν ότι αντί να αποσύρει δυνάμεις, η Ρωσία κινητοποιούσε αθόρυβα χιλιάδες ακόμη.

Ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, Άντονι Μπλίνκεν, προειδοποίησε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν δει καμία ένδειξη απόσυρσης του ρωσικού στρατού, σημειώνοντας: «Δυστυχώς, υπάρχει διαφορά μεταξύ αυτού που λέει η Ρωσία και αυτού που κάνει».

Το ΝΑΤΟ έχει ενισχύσει την ετοιμότητα της δύναμης ταχείας αντίδρασης, ενώ τα κράτη-μέλη της Συμμαχίας έχουν θέσει τα στρατεύματά τους σε επιφυλακή και ανέπτυξαν τάγματα, αεροπλάνα και πλοία στην περιοχή. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έδωσε εντολή για την ανάπτυξη επιπλέον 3.000 στρατιωτών στην Πολωνία, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των ενισχύσεων που στάλθηκαν στην Ευρώπη τις τελευταίες εβδομάδες σε περίπου 5.000. Οι ΗΠΑ επισημαίνουν ότι δεν έχουν πρόθεση να στείλουν στρατεύματα στην Ουκρανία, η οποία δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ.

Ο Τζο Μπάιντεν και οι Ευρωπαίοι ηγέτες έχουν προειδοποιήσει ότι η Ρωσία θα υποστεί σοβαρές συνέπειες μέσω της επιβολής κυρώσεων εάν ο Βλαντιμίρ Πούτιν προχωρήσει σε εισβολή. Αλλά αυτό δεν εμπόδισε τη Ρωσία να συνεχίσει να ενισχύει τις στρατιωτικές της θέσεις. Στα τέλη του 2021 και στις αρχές του 2022, δορυφορικές εικόνες αποκάλυψαν νέα ρωσική ανάπτυξη στρατευμάτων, αρμάτων μάχης, πυροβολικού και άλλου εξοπλισμού σε πολλές τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένων σημειών κοντά στην ανατολική Ουκρανία, την Κριμαία και τη Λευκορωσία, όπου οι δυνάμεις της συμμετείχαν σε κοινές ασκήσεις.

Παρά τη λήψη χρηματοδότησης, εκπαίδευσης και εξοπλισμού από τις ΗΠΑ και άλλα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ο ρωσικός στρατός, που έχει εκσυγχρονιστεί υπό την ηγεσία του Πούτιν, υπερτερεί συντριπτικά του ουκρανικού. Εάν ξεσπάσει ένας ολοκληρωτικός πόλεμος μεταξύ των δύο χωρών, κατά εκτιμήσεις δεκάδες χιλιάδες άμαχοι θα μπορούσαν να πεθάνουν και οι πρόσφυγες να φθάσουν τα πέντε εκατομμύρια.

Τι έχει πυροδοτήσει την κρίση

Η Ουκρανία αποτελούσε ακρογωνιαίο λίθο της Σοβιετικής Ένωσης έως ότου ψήφισε συντριπτικά υπέρ της ανεξαρτησίας της το 1991, σε μία στιγμή-ορόσημο που κατέληξε ως επιθανάτιος ρόγχος για την καταρρέουσα υπερδύναμη.

Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το ΝΑΤΟ προωθήθηκε προς Ανατολάς και στις δομές του εντάχθηκαν τα περισσότερα από τα κράτη της Ανατολικής Ευρώπης που τελούσαν υπό κομμουνιστική σφαίρα επιρροής.

Το 2004, το ΝΑΤΟ δέχθηκε στους κόλπους του τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Βαλτικής -Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία. Τέσσερα χρόνια αργότερα, διακήρυξε την πρόθεση να προσφέρει προοπτική ένταξης στην Ουκρανία στο μέλλον -παραβιάζοντας μία «κόκκινη γραμμή» της Ρωσίας.

Ο Πούτιν έχει δηλώσει ότι εκλαμβάνει την επέκταση του ΝΑΤΟ ως υπαρξιακή απειλή και την προοπτική της Ουκρανίας να ενταχθεί στη δυτική στρατιωτική συμμαχία ως «εχθρική πράξη». Σε συνεντεύξεις και ομιλίες του, έχει τονίσει την άποψή του ότι η Ουκρανία είναι μέρος της Ρωσίας, πολιτισμικά, γλωσσικά και πολιτικά. Ενώ ορισμένοι από τον κυρίως ρωσόφωνο πληθυσμό στην ανατολική Ουκρανία αισθάνονται το ίδιο, ένας πιο εθνικιστικός, ουκρανόφωνος πληθυσμός στη Δύση έχει ιστορικά ταχθεί υπέρ μεγαλύτερης προσέγγισης με την Ευρώπη. Σε άρθρο του τον Ιούλιο του 2021, ο Βλαντιμίρ Πούτιν υπογράμμιζε την κοινή ιστορία Ρωσίας και Ουκρανίας, περιγράφοντας τους Ρώσους και τους Ουκρανούς ως «έναν λαό».

Τι θέλει ο Πούτιν;

Ο Πούτιν έχει καταφέρει να εντείνει την πίεση στη Δύση εδώ και μήνες χωρίς να πέσει ούτε ένας πυροβολισμός ή να περάσει άρμα μάχης τα ουκρανικά σύνορα.

Η Μόσχα έχει κατηγορηθεί ότι διεξάγει υβριδικό πόλεμο κατά της Ουκρανίας, χρησιμοποιώντας κυβερνοεπιθέσεις, οικονομική πίεση και προπαγάνδα για να υποκινήσει την ένταση. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ισχυρίστηκε στις αρχές Φεβρουαρίου ότι η Ρωσία ήταν έτοιμη να κατασκευάσει «ένα πρόσχημα για εισβολή» μέσω σκηνοθετημένου βίντεο.

Ωστόσο, οι προθέσεις του Κρεμλίνου παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό ένα μυστήριο. Αυτό που κατέστησε σαφές ο Πούτιν, ωστόσο, είναι ότι θεωρεί την επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς ως υπαρξιακή απειλή για τη Ρωσία.

Τον Δεκέμβριο, ο Ρώσος πρόεδρος παρουσίασε στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ τη λίστα με τις εγγυήσεις ασφαλείας που απαιτεί. Η κυριότερη εξ αυτών είναι να μην ενταχθεί ποτέ η Ουκρανία στο ΝΑΤΟ και η Συμμαχία να «αφαιρέσει» το στρατιωτικό της αποτύπωμα στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη -προτάσεις που οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι δεν συνιστούν αφετηρία διαλόγου.

Ο Πούτιν κατέδειξε ότι δεν προτίθεται να εισέλθει σε μακρά διαπραγμάτευση επί του ζητήματος.

«Είστε εσείς που πρέπει να μας δώσετε εγγυήσεις και πρέπει να το κάνετε αμέσως, αμέσως τώρα» διαμήνυσε στη συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε στα τέλη του 2021. «Αναπτύσσουμε πυραύλους κοντά στα σύνορα των ΗΠΑ; Όχι, δεν το κάνουμε. Είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες που έχουν έρθει στο σπίτι μας με τους πυραύλους τους και στέκονται ήδη στο κατώφλι μας» ανέφερε.

Οι συνομιλίες υψηλού επιπέδου μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας ολοκληρώθηκαν τον Ιανουάριο χωρίς καμία πρόοδο. Οι ηγέτες της Ευρώπης επιδόθηκαν σε διπλωματική φρενίτιδα, διερευνώντας εάν ο διαπραγματευτικός δίαυλος που είχε εγκαθιδρυθεί μεταξύ Γαλλίας, Γερμανίας, Ρωσίας και Ουκρανίας για την επίλυση της σύγκρουσης στην ανατολική Ουκρανία -το αποκαλούμενο Σχήμα της Νορμανδίας- θα μπορούσε να προσφέρει διέξοδο και από την τρέχουσα κρίση.

Στη συνέντευξη Τύπου της 16ης Φεβρουαρίου με τον νέο Γερμανό καγκελάριο Όλαφ Σολτς, ο Πούτιν επανέλαβε αβάσιμους ισχυρισμούς ότι η Ουκρανία διενεργεί «γενοκτονία» κατά των ρωσόφωνων στην περιοχή του Ντονμπάς και ζήτησε να επιλυθεί η σύγκρουση μέσω της ειρηνευτικής διαδικασίας του Μινσκ -απηχώντας ανάλογη ρητορική που χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για την προσάρτηση της Κριμαίας.

Μόσχα και Κίεβο εξακολουθούν να διαφωνούν σχετικά με βασικά σημεία της ειρηνευτικής συμφωνίας που υπεγράφη το 2015.

Ο Ουκρανός πρόεδρος, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, δήλωσε πρόσφατα ότι «δεν του αρέσει ούτε ένα σημείο» των συμφωνιών του Μινσκ, που περιλαμβάνουν διενέργεια τοπικών εκλογών στις δύο επαρχίες της ανατολικής Ουκρανίας (Ντονέτσκ και Λουχάνσκ) που ελέγχονται από τους υποστηριζόμενους από τη Ρωσία αυτονομιστές, καθώς και (αν και δεν είναι σαφές με ποια σειρά) την αποκατάσταση του ελέγχου της ουκρανικής κυβέρνησης στα ανατολικά της σύνορα. Οι επικριτές της συμφωνίας αναφέρουν πως θα άνοιγε ο δρόμος για ρωσική επιρροή στην ουκρανική πολτική.

Ο Πούτιν αντέδρασε με ωμά λόγια, λέγοντας ότι ανεξαρτήτως εάν αρέσει ή μη στον Ζελένσκι το σχέδιο, πρέπει να εφαρμοστεί. «Σου αρέσει ή δεν αρέσει, είναι καθήκον σου, ομορφιά μου» είπε ο Πούτιν στην πρόσφατη συνέντευξη Τύπου στο πλευρό του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν. Ο Ζελένσκι, πρώην κωμικός και τηλεοπτικός αστέρας, κατήγαγε συντριπτική νίκη στις εκλογές του 2019 με την υπόσχεση για τον τερματισμό του πολέμου στο Ντονμπάς, όμως λίγα έχουν αλλάξει. Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με την σκληρή, μη διπλωματική γλώσσα του Πούτιν, ο Ζελένσκι απάντησε στα ρωσικά, λέγοντας ωμά: «Δεν είμαστε δικοί του»...

Και ποια η θέση της Ουκρανίας;

Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει υποβαθμίσει επανειλημμένα τον κίνδυνο ρωσικής εισβολής, σημειώνοντας ότι η απειλή υπάρχει εδώ και χρόνια και δεν έχει καταστεί μεγαλύτερη τους τελευταίους μήνες. Παρόμοια διάθεση επικρατεί και στο Κίεβο, όπου οι Ουκρανοί συνέχισαν την καθημερινότητά τους, παρά τις διεθνείς προειδοποιήσεις και ενόσω οι ξένες κυβερνήσεις απέσυραν το διπλωματικό τους προσωπικό από την πρωτεύουσα.

Η κυβέρνηση της Ουκρανίας έχει επιμείνει ότι η Μόσχα δεν μπορεί να εμποδίσει το Κίεβο να εγκαθιδρύσει στενότερους δεσμούς με το ΝΑΤΟ ή να παρέμβει με άλλο τρόπο στην εσωτερική ή εξωτερική πολιτική του.

«Η Ρωσία δεν μπορεί να εμποδίσει την Ουκρανία να έρθει πιο κοντά με το ΝΑΤΟ και δεν έχει δικαίωμα να έχει λόγο σε σχετικές συζητήσεις», ανέφερε το ουκρανικό υπουργείο Εξωτερικών σε δήλωση στο CNNi.

H ένταση μεταξύ των δύο χωρών έχει επιβαρυνθεί από την επιδεινούμενη ουκρανική ενεργειακή κρίση, την οποία το Κίεβο θεωρεί ότι η Μόσχα σκόπιμα έχει προκαλέσει. Η Ουκρανία θεωρεί τον αμφιλεγόμενο αγωγό Nord Stream 2 -που μπορεί να μεταφέρει το ρωσικό φυσικό αέριο απευθείας στη Γερμανία- ως απειλή για τη δική της ασφάλεια.

Ο Nord Stream 2 είναι ένας από τους δύο υποβρύχιους ρωσικούς αγωγούς στη Βαλτική Θάλασσα, επιπλέον του παραδοσιακού χερσαίου δικτύου αγωγών της Ρωσίας που διατρέχει την ανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Ουκρανίας. Η Ουκρανία εκλαμβάνει τους αγωγούς σε όλη την επικράτειά της ως στοιχείο προστασίας έναντι εισβολής από τη Ρωσία, καθώς οποιαδήποτε στρατιωτική ενέργεια θα μπορούσε ενδεχομένως να διαταράξει τη ζωτική ροή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.

Αυτή είναι μόνο μία από τις δεκάδες προκλήσεις με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπη η κυβέρνηση του Ζελένσκι. Ο πρώην ηθοποιός, ο οποίος ενσάρκωνε το ρόλο ενός προέδρου στην ουκρανική τηλεόραση, είχε ένα «σκληρό» βάπτισμα του πυρός στην πραγματική πολιτική ζωή από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2019.

Η δημοτικότητα της κυβέρνησής του έχει μείνει στάσιμη εν μέσω πολλαπλών εσωτερικών πολιτικών προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένου του πρόσφατου τρίτου κύματος της πανδημίας της Covid-19 και μίας οικονομίας που πασχίζει.

Πολλοί Ουκρανοί είναι δυσαρεστημένοι για το γεγονός ότι η κυβέρνηση δεν τήρησε τις υποσχέσεις που την έφεραν στην εξουσία, συμπεριλαμβανομένης της πάταξης της διαφθοράς στο δικαστικό σύστημα της χώρας. Αλλά η πιο πιεστική ανησυχία είναι η μέχρι στιγμής αποτυχία του Ζελένσκι να φέρει την ειρήνη στα ανατολικά της χώρας.