11η Σεπτεμβρίου 2001: Εφαλτήριο για τις σύγχρονες θεωρίες συνωμοσίας

Ως αποτέλεσμα της αναζήτησής του για την «αλήθεια» ήλθε το «Loose Change», ένα ντοκιμαντέρ του 2005 που «υπέγραψε» μαζί με τον παιδικό του φίλο Ντίλαν Άιβερι, προάγοντας τη θεωρία ότι πίσω από την 11η Σεπτεμβρίου βρισκόταν η αμερικανική κυβέρνηση. Ήταν μία από τις πρώτες viral συνωμοσίες στα τότε, αρχικά βήματα του Διαδικτύου, και ενθάρρυνε εκατομμύρια Αμερικανούς να αμφισβητήσουν κάθε λέξη που ακουν.

Ενώ οι τρομοκρατικές επιθέσεις ένωσαν πολλούς Αμερικανούς γύρω από τη θλίψη και την οργή, το «Loose Change» «μίλησε» σε όσους είχαν χάσει την εμπιστοσύνη και γιγάντωσε τη σπίθα της δυσπιστίας λειτουργώντας ως προάγγελος των σύγχρονων θεωριών συνωμοσίας.

Ο Κόρεϊ Ρόου λέει σήμερα πως ήλπιζε ότι το ντοκιμαντέρ θα οδηγούσε σε μία νηφάλια επανεκτίμηση των γεγονότων. Δεν μετανιώνει για την ταινία και εξακολουθεί να αμφισβητεί τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου, αλλά δηλώνει πολύ προβληματισμένος με όσα τελικά «αποκάλυψαν» οι θεωρίες συνωμοσίας της 11ης Σεπτεμβρίου για τη διαβρωτική φύση της παραπληροφόρησης στο Διαδίκτυο.

Είκοσι χρόνια μετά, ο σκεπτικισμός και η βαθιά καχυποψία που ήρθαν αρχικά στο φως μεσα από τις πολλαπλές θεωρίες συνωμοσίας για την 11η Σεπτεμβρίου έχουν αλλάξει άξονα, και «τρέφονται» μέσα από τη δύναμη του Διαδικτύου και τα χείλη «ειδικών» και πολιτικών, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ.

Η μία θεωρία συνωμοσίας μετά την άλλη, η καθεμία πιο περίεργη από την προηγούμενη: Από τις θεωρίες γύρω από τη γενέτειρα και τη θρησκεία του Μπαράκ Ομπάμα, το διαβόητο «Pizzagate» που ήθελε την Χιλαρι Κλίντον αναμειγμένη σε δίκτυο διακίνησης ανθρώπων και παιδιών προς σεξουαλική εκτεμετάλλευση, και πιο πρόσφατα το σκοτεινό ακροδεξιό δίκτυο QAnon που ενστερνίζεται και διασπείρει θεωρίες συνωμοσίας που, μεταξύ άλλων, θέλουν ένα παγκόσμιο δίκτυο σατανιστών, κανίβαλων παιδόφιλων να έχουν κηρύξει «πόλεμο» στον Τραμπ.

«Δείτε που έχουν φθάσει τα πράγματα. Έχουμε ανθρώπους να εισβάλλουν στο Καπιτώλιο επειδή πιστεύουν ότι οι εκλογές ήταν απάτη. Έχουμε ανθρώπους που δεν εμβολιάζονται και πεθαίνουν στα νοσοκομεία. Φτάσαμε στο σημείο που οι πληροφορίες σκοτώνουν ανθρώπους» λέει σήμερα ο ίδιος ο Κόρεϊ Ρόου.

Ένα αεροπλάνο που πέφτει στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου;...

Υπήρχαν, φυσικά, θεωρίες συνωμοσίας πολύ πριν την 11η Σεπτεμβρίου -συνωμοσίες γύρω από την δολοφονία του Τζον Φ.Κένεντι, την κατάκτηση της Σελήνης, μια υποτιθέμενη συντριβή UFO το 1947 στο Ρόσγουελ του Νέου Μεξικού. Ο «παλμός» στις ΗΠΑ για περιθωριακές θεωρίες είχε αρχίσει να αυξάνεται πριν τις τρομοκρατικές επιθέσεις, αντλώντας δυναμική και από σειρές όπως τα διάσημα «The X-Files» με το μότο «Η αλήθεια είναι εκεί έξω» και «Μην εμπιστεύεστε κανέναν», όπως θυμίζει στη σχετική ανάλυσή του ο Ντέιβιντ Κλέπερ του Associated Press.

Όμως ήταν η 11η Σεπτεμβρίου που «κήρυξε» την έναρξη της σύγχρονης εποχής καχυποψίας και δυσπιστίας που φθάνει συχνά πλέον στα όρια παρανοϊκών θεωριών που διασπείρονται με ταχύτητα ιλιγγιώδη μέσω του Διαδικτύου.

«Οι θεωρίες συνωμοσίας ήταν ανέκαθεν μαζί μας, είναι απλά τα μέσα που έχουμε να τις μοιραστούμε που έχουν αλλάξει» αναφέρει η Κάρεν Ντάγκλας, καθηγήτρια Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ στην Αγγλία. «Το Διαδίκτυο έκανε τις θεωρίες συνωμοσίας πιο ορατές και εύκολες να διαδοθούν από ποτέ. Οι άνθρωποι μπορούν, επίσης πολύ γρήγορα να βρουν άλλους ομοϊδεάτες τους, να συμμετάσχουν σε ομάδες και να μοιραστούν τις απόψεις τους» επισημαίνει.

Οι θεωρίες συνωμοσίας για την 11η Σεπτεμβρίου και τον απόηχό της είχαν φέρει από τότε στο προσκήνιο μερικούς από τους ίδιους ανθρώπους που προωθούν σήμερα ψεύδη, μυθεύματα και αβάσιμους ισχυρισμούς σχετικά με την Covid-19 και τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού, ενώ είχαν πρωταγωνιστήσει και στο προεκλογικός χάος του 2020 στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ανάμεσά τους, ο Άλεξ Τζόουνς, εκδότης του InfoWars και υποστηρικτής του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει υποστηρίξει ότι τις επιθέσεις σχεδίασαν οι ΗΠΑ, αλλά και ότι η σφαγή του 2012 στο σχολείο του Σάντι Χουκ δεν συνέβη ποτέ. Σαφώς όχι τυχαία, ο Τζόουνς ήταν συμπαραγωγός της τρίτης έκδοσης του «Loose Change».

Οι δημοσκοπήσεις καταδεικνύουν ότι η «πίστη» στις θεωρίες συνωμοσίας για την 11η Σεπτεμβρίου κορυφώθηκε αμέσως μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα και κατόπιν υποχώρησε. Το γεγονός αυτό δεν συνιστά έκπληξη, σύμφωνα με τον Μαρκ Φένστερ, καθηγητή στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου της Φλόριντα, ο οποίος μελετά την ιστορία των θεωριών συνωμοσίας. Ο ίδιος εξηγεί ότι τα συνταρακτικά, ξαφνικά γεγονότα συχνά γεννούν θεωρίες συνωμοσίας, καθώς οι άνθρωποι συλλογικά παλεύουν να κατανοήσουν τι συνέβη.

«Ένα αεροπλάνο που πέφτει στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου; Ένα αεροπλάνο που πέφτει στο Πεντάγωνο; Είναι σαν ταινία» λέει ο Φένστερ. «Απλά δεν φαινόταν σαν ένα πραγματικό γεγονός, και όταν έχουμε ένα τέτοιας φύσης βίαιο γεγονός, όπως αυτό, τότε είναι είναι που εμφανίζονται θεωρίες συνωμοσίας» αναφέρει ο καθηγητής.

Θεωρίες συνωμοσίας: Σήμερα πιο επικίνδυνες ποτέ

Οι θεωρητικοί της συνωμοσίας κάποτε βασίζονταν σε βιβλία, φυλλάδια και τηλεοπτικές εκπομπές αργά το βράδυ για να υποστηρίξουν τις πεποιθήσεις τους. Τώρα, χρησιμοποιούν πίνακες μηνυμάτων σε μέσα όπως το Reddit, δημοσιεύουν βίντεο στο YouTube και «προσηλυτίζουν» μέσω Facebook, Twitter ή Instagram.

Η πρώτη γνωστή θεωρία συνωμοσίας για την 11η Σεπτεμβρίου δημιουργήθηκε μόλις λίγες ώρες μετά τον όλεθρο, όταν ένας Αμερικανός μηχανικός λογισμικού απευθύνθηκε μέσω e-mail σε ένα φόρουμ στο Διαδίκτυο με την ερώτηση εάν η καταστροφή των Δίδυμων Πύργων έμοιαζε με ελεγχόμενη κατεδάφιση.

Είκοσι χρόνια μετά, μια αναζήτηση στο YouTube για περιεχόμενο που σχετίζεται με την 11η Σεπτεμβρίου συγκεντρώνει εκατομμύρια επισκέψεις.

Χιλιάδες βίντεο επικεντρώνονται σε θεωρίες συνωμοσίας. Είναι πάρα πολλά, αλλά ο «παππούς» των σύγχρονων θεωριών συνωμοσίας, το YouTube, έχει ξεπεραστεί από τους «νέους»: Μια αναζήτηση στο Google με τη φράση «9/11 conspiracy theory» (θεωρία συνωμοσίας 11ης Σεπτεμβρίου) εμφανίζει περισσότερα από οκτώ εκατομμύρια αποτελέσματα, ενώ μια αναζήτηση για «Covid conspiracy theory» (θεωρία συνωμοσίας Covid) εμφανίζεται τρεις φορές περισσότερα.

Οι τεχνολογικοί κολοσσοί λένε ότι κάνουν ό,τι μπορούν για να περιορίσουν τη διασπορά ψευδών πληροφοριών σχετικά με την 11η Σεπτεμβρίου. Το YouTube έχει προσθέσει συνδέσμους σε έγκυρες πηγές σε ορισμένα βίντεο που σχετίζονται με τις επιθέσεις. Το Facebook από πλευράς του αναφέρει ότι υπόκεινται σε έλεγχο viral φημολογίες και ψευδείς αναφορές για την 11η Σεπτεμβρίου, ανάμεσά τους και ότι το Πεντάγωνο χτυπήθηκε από πύραυλο και όχι από αεροπλάνο το μοιραίο πρωινό του 2001.

Ωστόσο, οι ψευδείς ισχυρισμοί γύρω από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου ουδέποτε αποτέλεσαν απειλή ανάλογη με αυτήν που δημιουργεί σήμερα η παραπλροφόρηση γύρω από την πανδημία του κορωνοϊού ή τις αμερικανικές εκλογές του 2020. Ακόμη και οι ίδιοι οι υποστηρικτές των θεωριών συνωμοσίας για την 11η Σεπτεμβρίου λένε ότι τα ερωτήματα σχετικά με το τι συνέβη συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί το σημερινό περιβάλλον δυσπιστίας και άγχους.

«Όταν υφίσταται τέτοιος βαθμός έλλειψης εμπιστοσύνης απέναντι στην εξουσία και την κυβέρνηση, είναι επικίνδυνο» λέει ο Βρετανός Ματ Κάμπελ, ο οποίος έχασε τον αδελφό του Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου στις 11 Σεπτεμβρίου. Ο ίδιος ο Κάμπερ πιστεύει είναι ότι οι Δίδυμοι Πύργοι κατέρρευσαν κατόπιν ελεγχόμενης κατεδάφισης και επιμένει να ζητά τη διεξαγωγή νέας έρευνας στο Ηνωμένο Βασίλειο για το θάνατο του αδελφού του.

Σε ευρύτερη κλίμακα, ένας τέτοιος βαθμός δυσπιστίας που εδράζεται σε ανάλογες πεποιθήσεις μπορεί να καταστεί επικίνδυνος όταν αρχίζει να διχάζει την κοινωνία ή να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από πολιτικούς όπως ο Ντόλαντ Τραμπ, λέει ο Μαρκ Φένστερ, σημειώνοντας:

«Είθισται να είναι οι άνθρωποι που αισθάνονται ότι τους αποκλείουν από την εξουσία που ακολουθούν θεωρίες συνωμοσίας. Το διαφορετικό αυτή τη φορά είναι ότι το κόμμα που βρισκόταν στην εξουσία -το κόμμα που 'είχε' τον Λευκό Οίκο- ήταν η κύρια φωνή των θεωριών συνωμοσίας»...