Ερντογάν: Βάζει στο «παζάρι» με τον Μπάιντεν το Αφγανιστάν

Από την πλευρά της, η Άγκυρα καταβάλλει το τελευταίο διάστημα προσπάθειες να σταλούν θετικά μηνύματα στην Ουάσινγκτον, αντιλαμβανόμενη φυσικά ότι δεν είναι δυνατόν να αντιστραφεί το αρνητικό κλίμα μέσα σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, μέχρι τις 14 Ιουνίου, αλλά τουλάχιστον να διαφανεί η έναρξη τρόπον τινά μίας διαδικασίας συνομιλίων, που θα βγάλει την Τουρκία από τη διπλωματική απομόνωση στην οποία έχει περιέλθει και θα την κρατήσει στη θέση του συνομιλητή στα διεθνή μέτωπα που έχει ανοίξει στην Ανατολική Μεσόγειο, στο Κουρδικό, τη Λιβύη κ.ο.κ.

Προσπάθεια δημιουργίας «θετικής ατζέντας»

Στην προσπάθειά της να δημιουργήσει μία «θετική ατζέντα» εν όψει της συνάντησης Μπάιντεν-Ερντογάν, η Αγκυρα έριξε δύο διαπραγματευτικά «πυροτεχνήματα»: Το πρώτο αφορούσε το θέμα τους ρωσικό αντιαεροπορικό σύστημα S-400, για το οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες εμφανίζονται ανυποχώρητες όσον αφορά την2021-06-11 08:00:00 ενεργοποίηση του από την Τουρκία, ενώ με μία δεύτερη σχεδόν ταυτόχρονη εντυπωσιακή κίνηση, η Αγκυρα προτείνει να παραμείνει μόνη της στο Αφγανιστάν μετά την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων.

Για το θέμα των S-400 η αμερικανική πλευρά έχει καταστήσει σαφές ότι περιμένει από τον πρόεδρο Ερντογάν να προσέλθει στη συνάντηση με μια ξεκάθαρη θέση. Μόλις πρόσφατα, ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Άντονι Μπλίνκεν, δήλωσε ότι «η Τουρκία δεν συμπεριφέρεται ως σύμμαχος του ΝΑΤΟ. Δεν ανησυχούμε μόνο στο θέμα των S-400, αλλά και στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις εξελίξεις στην Ανατολικής Μεσόγειο».

Διαβουλεύσεις για να ξεπεραστεί ο «σκόπελος» των S-400

Τα τελευταίες ημέρες παρατηρείται έντονη κινητικότητα γύρω από το θέμα, με τουρκικές διπλωματικές πηγές να αφήνουν να εννοηθεί ότι βρίσκονται σε εξέλιξη διαβουλεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών.

Ο Σονέρ Τσαγατάι, επικεφαλής του Προγράμματος Τουρκικών Ερευνών του Washington Institute for Near East Policy εκτιμά ότι οι S-400 θα καταλήξουν τελικά να ελέγχονται από κοινού από ΗΠΑ και Τουρκία σε κάποια στρατιωτική βάση, γεγονός που σημαίνει πρακτικά τη μεταφορά τους σε κάποια ΝΑΤΟϊκή βάση. Στην Αγκυρα επιμένουν πάντως ότι το ζήτημα συζητείται αυτή τη στιγμή μόνο με την Ουάσινγκτον και δεν υπάρχει άλλη συμμαχική εμπλοκή.

Μιλώντας στην τουρκική υπηρεσία της Deutsche Welle, ο επικεφαλής του Κέντρου Ερευνών Οικονομίας και Διεθνούς Πολιτικής (EDAM), Σινάν Ουλγκέν, υπενθυμίζει ότι οι ΗΠΑ έχουν σκληρύνει τη στάση τους στο θέμα αυτό, θέτοντας σε εφαρμογή κυρώσεις στο πλαίσιο του CAATSA (Νόμος για την Αντιμετώπιση των Αντιπάλων της Αμερικής Μέσω Κυρώσεων).

Ο ίδιος παρατηρεί ότι η χρήση του πυραυλικού συστήματος αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα της Τουρκίας και μία συζήτηση γύρω από τους όρους χρήσης του σημαίνει ότι η ίδια παραιτείται ως ένα βαθμό από κυριαρχικά της δικαιώματα. Αν υπάρξει συμφωνία για τους όρους χρήσης, αυτοί θα αφορούν ένα κανονιστικό πλαίσιο για τον έλεγχο του συστήματος.

Ο Τούρκος ειδικός θέτει το ερώτημα αν μία τέτοια εξέλιξη θα είναι συμβιβασμός για την Τουρκία, για να απαντήσει καταφατικά. «Φυσικά και είναι συμβιβασμός. Η Τουρκία μετατρέπει μία απόφαση, η λήψη της οποίας ανήκει στη δική της αρμοδιότητα, σε υποκείμενο των τουρκο-αμερικανικών σχέσεων. Αλλά θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι ούτως ή άλλως αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης και ως εκ τούτου πρέπει να δούμε τι θα πάρουμε ως αντάλλαγμα».

Ο ίδιος πάντως, μαζί με τη συζήτηση για τους S-400, «βλέπει» να ανοίγει θέμα και για τη βάση του Ιντζιρλίκ.

Σε κάθε περίπτωση πάντως κοινή είναι η εκτίμηση ότι το ρωσικό πυραυλικό σύστημα S-400, που στοίχισε το αστρονομικό ποσό των 1,3 δισ. δολαριών στην Τουρκία, θα είναι κυρίαρχο στη συνάντηση Μπάιντεν-Ερντογάν.

Η εξεύρεση μία συμβιβαστικής φόρμουλας στο θέμα των S-400 που θα είναι αποδεκτή από την αμερικανική πλευρά θα άνοιγε το δρόμο για μία σταδιακή εξομάλυνση των διμερών σχέσεων, χωρίς φυσικά να υποτιμάται η σοβαρότητα των υπόλοιπων προβλημάτων. Όπως δήλωσε ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας του Λευκού Οίκου, Τζέικ Σάλιβαν, στη συνάντηση Μπάιντεν-Ερντογάν θα υπάρξει μια εκτεταμένη συζήτηση και για ζητήματα που περιλαμβάνουν την Ανατολική Μεσόγειο, τη Συρία, το Αφγανιστάν.

Αρκεί η τουρκική πρόταση να αμβλύνει τις αμερικανικές αντιδράσεις;

Σε αυτό το τελευταίο θέμα, δηλαδή το Αφγανιστάν, φαίνεται ότι ο Ερντογάν είδε ένα διαπραγματευτικό πλεονέκτημα, προκειμένου να προσέλθει στη συνάντηση με μία θετική πρόταση που θα αντιστρέψει το κακό κλίμα.

Αυτή είναι τουλάχιστόν μία πρώτη ανάγνωση από διπλωματικούς αναλυτές της διπλωματικής πρωτοβουλίας της Τουρκίας λίγο πριν από τη Σύνοδο Κορυφής η Τουρκία, προτείνοντας να αναλάβει η ίδια -υπό όρους- την προστασία του αεροδρομίου της Καμπούλ μετά την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν.

«Μετά την απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών να αποσυρθούν από το Αφγανιστάν, η Τουρκία υπέβαλε πρόταση για να αναλάβει την ασφάλεια του αεροδρομίου της Καμπούλ. Σε αυτό το πλαίσιο, διεξάγονται συνομιλίες με το ΝΑΤΟ και τις Ηνωμένες Πολιτείες» ανέφερε Τούρκος αξιωματούχος που επικαλείται το Reuters.

Στο ίδιο μήκος κύματος και η δήλωση του Τούρκου υπουργού Αμυνας, Χουλουσί Ακάρ: «Πρόθεσή μας είναι να παραμείνουμε στο Αφγανιστάν υπό προϋποθέσεις. Οι όροι μας είναι (να έχουμε) πολιτική, οικονομική και υλικοτεχνική υποστήριξη. Εάν πληρούνται, μπορούμε να παραμείνουμε στο Διεθνές Αεροδρόμιο Χαμίντ Καρζάι».

Η Τουρκία είχε αναλάβει και στο παρελθόν την ασφάλεια του διεθνούς αεροδρομίου της Καμπούλ και έχει παρουσία στην αφγανική πρωτεύουσα.

Η αναβάθμιση της παρουσίας της στο Αφγανιστάν, ή ορθότερα η ακόμη πιο ενεργή εμπλοκή τη χωρίς την παρουσία συμμάχων, θα της προσφέρει διαπραγματευτικά πλεονεκτήματα σε άλλα ανοικτά μέτωπα που έχει με τις ΗΠΑ και τους ΝΑΤΟϊκους συμμάχους της. Μία τέτοια πρωτοβουλία δεν αρκεί ίσως να αποκαταστήσει αμέσως τις σχέσεις της με τη Δύση, σίγουρα όμως θα της προσδώσει διεθνές κύρος, θα τονώσει τη διεθνή της εικόνα, θα της δώσει λόγο στη Συμμαχία και προφανώς μία τέτοια επιλογή κινείται μέσα στο πλαίσιο των περιφερειακών φιλοδοξιών του κ. Ερντογάν.

Από τη συγκεκριμένη αποστολή δεν λείπουν φυσικά οι κίνδυνοι ωστόσο, όπως παρατηρεί ο πρώην υπουργός Εξωτερικών, Χικμέτ Τσετίν, το ρίσκο για τη την Τουρκία είναι μικρότερο σε σχέση με άλλες ΝΑΤΟϊκές χώρες. Με εξαίρεση ίσως τους Ταλιμπάν, το κλίμα για την Τουρκία είναι θετικό στο Αφγανιστάν, τονίζει, μιλώντας στην Deutsche Welle.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η Τουρκία αναλαμβάνει πρωτοβουλία στο Αφγανιστάν. Προσφάτως, στα τέλη του περασμένου Απριλίου, είχε προσκαλέσει τις αντιμαχόμενες πλευρές για συνάντηση στην Κωνσταντινούπολη (24 Απριλίου-4 Μαΐου), η οποία τελικά δεν πραγματοποιήθηκε επειδή δεν προσήλθαν οι Ταλιμπάν. Οι ειρηνευτικές προσπάθειες στη χώρα συνεχίζονται με ενεργό ρόλο του Κατάρ και με επαφές στην Καμπούλ και τη Ντόχα του ειδικού απεσταλμένου των Ηνωμένων Πολιτειών, Ζαλμάι Χαλιλζάντ.

Ο αμερικανικός προβληματισμός και ο παράγοντας Τουρκία

Παράλληλα με την αβεβαιότητα για τις διαπραγματεύσεις συνεχίζεται και η απόσυρση των ξένων δυνάμεων από το Αφγανιστάν. Ήδη έχει γίνει γνωστό ότι το 44% των αμερικανικών δυνάμεων έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και η αποχώρησή τους αναμένεται να ολοκληρωθεί τυπικά μέχρι τις 11 Σεπτεμβρίου, σύμφωνα με την εξαγγελία Μπάιντεν, ανήμερα της 20ης επετείου από τις επιθέσεις που αποτέλεσαν την αιτία (ή την αφορμή) για την αμερικανική στρατιωτική επέμβαση στο Αφγανιστάν.

Ωστόσο η απόσυρση αυτή δεν προκαλεί όπως θα αναμενόταν ανακούφιση στην Ουάσινγκτον, αλλά προβληματισμό για τη διάδοχη κατάσταση και πώς αυτή μπορεί να απειλήσει πιθανώς την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σύμφωνα με τους New York Times, το Πεντάγωνο ήδη εξετάζει το ενδεχόμενο να ζητήσει εξουσιοδότηση ώστε να διεξάγει αεροπορικές επιδρομές για να στηρίξει τις αφγανικές δυνάμεις σε περίπτωση που κινδυνεύσει η Καμπούλ ή άλλη μεγάλη πόλη να πέσει στα χέρια των Ταλιμπάν.

Ο πρόεδρος Μπάιντεν όμως και οι συνεργάτες του στον Λευκό Οίκο έχουν ξεκαθαρίσει ότι μετά την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων θα σταματήσει και η υποστήριξη της αφγανικής κυβέρνησης με αεροπορικές δυνάμεις, με εξαίρεση στοχευμένα χτυπήματα σε περίπτωση που απειληθούν αμερικανικά συμφέροντα από τρομοκρατικές ομάδες.

Στρατιωτικοί αξιωματούχοι ωστόσο προβληματίζονται και εκφράζουν ανησυχίες για πιθανές επιπλοκές από την ταχεία απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν, όσον αφορά στην εθνική ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών. Οποιαδήποτε αμερικανική αεροπορική επιδρομή θα απαιτούσε την έγκριση του προέδρου και στην περίπτωση αυτή η όποια επιχειρήσει θα είναι περιορισμένης διάρκειας. Η ενδεχόμενη πτώση της Καμπούλ πιθανώς θα προκαλέσει μία νέα διεθνή επέμβαση, ωστόσο αν κάτι τέτοιο συμβεί στην δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας, στο Κανταχάρ, είναι αμφίβολη μία ανάλογη αντίδραση, σχολίασε Αμερικανός αξιωματούχος στην εφημερίδα.

Με δεδομένη την δυναμική επανεμφάνιση των δυνάμεων των Ταλιμπάν σε διάφορα σημεία της χώρας, η συζητήσεις στην Ουάσινγκτον προδίδουν την αβεβαιότητα που υπάρχει μεταξύ αμερικανών αξιωματούχων σχετικά με την ικανότητα της αφγανικής κυβέρνησης να αντέξει απέναντι στους Ταλιμπάν και να διατηρήσει τον έλεγχο σε περιοχές της χώρας με μεγάλο πληθυσμό.

Πρόταση υψηλού ρίσκου που κρατάει την Τουρκία στο «παιχνίδι»

Υπό αυτές τις συνθήκες και σε συνδυασμό με τον προβληματισμό που προκαλεί η πολιτική Μπάιντεν, η προθυμία της Τουρκίας να διατηρήσει στρατιωτικές δυνάμεις στο Αφγανιστάν, αναλαμβάνοντας την ασφάλεια του αεροδρομίου της Καμπούλ, να κρατήσει δηλαδή ανοικτή την πύλη της χώρας προς τον υπόλοιπο κόσμο και αρά ουσιαστικά να εξασφαλίσει ότι δεν θα πέσει τουλάχιστον η πρωτεύουσα στα χέρια των Ταλιμπάν, θέτει νέα δεδομένα, πιο ευνοϊκά για την Τουρκία, που δεν περιορίζονται μόνο στο θέμα του Αφγανιστάν, αλλά έχουν βαρύτητα ευρύτερα στο πλέγμα των προβληματικών σχέσεων της Άγκυρας με τους ΝΑΤΟϊκούς συμμάχους της.

Έτσι, ο Ερντογάν προσέρχεται ενώπιον του Μπάιντεν με μία πρόταση υψηλού ρίσκου για τη χώρα του (αρκεί αν θυμηθούμε ότι καμία ξένη δύναμη δεν έφυγε από το Αφγανιστάν νικήτρια), ζητώντας ως αντάλλαγμα τον επαναπροσδιορισμό των τουρκο-αμερικανικών σχέσεων και τη διατήρηση ζωντανών των τουρκικών φιλοδοξιών να περιφερειακό -και όχι μόνο- ρόλο.