Inemuri: Η ιαπωνική τέχνη του δημόσιου ύπνου

Το θέαμα δεν ξενίζει όποιον έχει επισκεφτεί ήδη την Ιαπωνία. Ο μέσος ταξιδιώτης, άλλωστε, από την πρώτη του ώρα στη χώρα, από την πρώτη κιόλας διαδρομή από το αεροδρόμιο προς το μέρος διαμονής του, θα απορήσει, θα αναρωτηθεί, θα συμπονέσει, ίσως κιόλας να ζηλέψει τόσους και τόσους αποκαμωμένους Ιάπωνες που αφήνονται για λίγο στην ησυχία του Μορφέα στο τρένο ή το λεωφορείο. Ακόμη και όρθιοι, ποτέ στον ώμο του διπλανού, ποτέ ροχαλίζοντας, ποτέ καταλαμβάνοντας περισσότερο χώρο απ’ό,τι του αναλογεί, ποτέ ενοχλώντας τον συνεπιβάτη.

Πόσες ώρες ύπνου χρειάζονται οι άνθρωποι;

Κι αν ο ύπνος κατά τη διάρκεια του νεκρού χρόνου είναι θέαμα σύνηθες στις μητροπόλεις του πλανήτη με τους ιλιγγιώδεις ρυθμούς ζωής, ο ύπνος σε μία σύσκεψη ή στο γραφείο θα μπορούσε να είναι ακόμη και λόγος απόλυσης – τουλάχιστον για τους εργαζόμενους του δυτικού κόσμου. Όχι, όμως, στην Ιαπωνία. Λέγεται Inemuri και θα μπορούσε να αποδοθεί ως ύπνος στη δουλειά – αν και κυριολεκτικά σημαίνει ‘να είσαι παρών ενώ κοιμάσαι’. Είναι ένα φαινόμενο αιώνων, ενσωματωμένο πλήρως στην ιαπωνική κουλτούρα, τόσο διαδεδομένο ώστε έχει και… όνομα.

Η «γέννηση»

Ένας σύντομος, αναζωογονητικός υπνάκος σε κοινή θέα δεν είναι κάτι πρωτοφανές. Για την ακρίβεια υπάρχει προφανώς όσο υπάρχουν άνθρωποι. Ωστόσο, στην Ιαπωνία το φαινόμενο «απογειώθηκε» μεταπολεμικά, με την οικονομική έκρηξη των δεκαετιών του ’60, του ’70 και του ’80. Το οικονομικό θαύμα οδήγησε σε ραγδαία ανάπτυξη και ανέδειξε την Ιαπωνία ως μία από τις οικονομικές υπερδυνάμεις του πλανήτη.

Ο πρωθυπουργός, Σίντζο Άμπε και ο υπουργός Οικονομικών, Τάρο Άσο παίρνουν έναν υπνάκο κατά τη διάρκεια συζήτησης για τον προϋπολογισμό, στην Εθνική Δίαιτα, τον Φεβρουάριο του 2013 – Πηγή: CNNi

Η ζωή για τους περισσότερους ήταν καλή, οι θέσεις εργασίας αφθονούσαν, οι τσέπες ήταν γεμάτες. Γρήγορα, οι άνθρωποι έγιναν υπερβολικά πολυάσχολοι, το 24ωρο ανεπαρκές και ο ύπνος μία ακριβοθώρητη ανάγκη. Τότε ήταν, άλλωστε, που οι Ιάπωνες απέκτησαν τη φήμη τους ως του πιο σκληρά εργαζόμενου έθνους που ποτέ δεν κοιμάται…

Γιακούζα: Η μαφία με το φιλάνθρωπο προσωπείο

Το φαινόμενο, το οποίο χρονολογείται μία χιλιετία πίσω στο χρόνο, συνδέεται και σε άλλες πτυχές της ιαπωνικής κουλτούρας, όπως η πεποίθηση πως ο ύπνος μαζί με τα παιδιά ακόμη και μέχρι την ηλικία των πέντε ή έξι χρόνων, μπορεί να τα καθησυχάσει, να ενισχύσει την αυτοπεποίθησή τους και να τα κάνει ανεξάρτητους και κοινωνικά ισορροπημένους ενηλίκους.

Κοιμώμενος αλλά… ωσεί παρών

Σε αντίθεση με ό,τι στη Δύση ίσως θεωρείτο οκνηρία, απώλεια αυτοελέγχου ή αδυναμία, στην Ιαπωνία πρόκειται για μία πράξη φίλοτιμου και τιμιότητας. Το ινεμούρι έχει πάντα μία καλή πρόθεση ως αφετηρία: Μία νύχτα αγρύπνιας για ένα μαθητή προκειμένου να μελετήσει. Ή υπερβάλλοντα ζήλο για έναν «δουλευτερά». Ως εκ τούτου, τόσο ο δάσκαλος όσο και το αφεντικό δεν μπορούν παρά να… συγχωρήσουν τη στιγμή αυτή ανθρώπινης ανάγκης. Όσο δεν παραβιάζει, παρεμποδίζει ή παρενοχλεί με κάποιον τρόπο τον συνάνθρωπο, συμμαθητή, συνάδελφο, το Ινεμούρι είναι απολύτως θεμιτό κι αποδεκτό για αυτόν που το ασκεί.

Όμως, ως συνήθως, και σ’αυτήν την περίπτωση, δε λείπουν οι κανόνες: «Εξαρτάται ποιος είσαι», εξηγεί Αυστριακή κοινωνιολόγος και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιου του Κέιμπριτζ, Μπριγκίτε Στέγκερ: «Αν είσαι νέος στην εταιρεία και πρέπει να δείξεις πόσο δυναμικά έχεις ξεκινήσει, δεν μπορείς να κοιμηθείς. Όμως, αν είσαι 40 ή 50 χρόνων, μπορείς. Όσο υψηλότερα στην κοινωνική ιεραρχία βρίσκεται κανείς, τόσο περισσότερο μπορεί να κοιμάται».

Από το χαρακίρι στους σύγχρονους αυτόχειρες: Οι αυτοκτονίες στην Ιαπωνία είναι και θέμα τιμής

Άλλος ένας κανόνας που χαρακτηρίζει τη συνήθεια αυτή έγκειται στον ίδιο τον όρο: Αν και κοιμώμενος, πρέπει κανείς να είναι παρών! Να μπορεί, δηλαδή, να επιστρέφει ενεργά στην ομήγυρη, όταν η περίσταση το απαιτεί.

«Το σώμα πρέπει να προσποιείται πως είναι ενεργό σε μία σύσκεψη, όπως όταν συγκεντρώνεται κάποιος. Δεν μπορείς να κοιμηθείς κάτω από το γραφείο ή κάτι τέτοιο. Πρέπει να κάθεσαι σαν να ακούς προσεκτικά κι απλώς να κατεβάσεις λίγο το κεφάλι. Αν κάποιος σου μιλήσει, πρέπει να ξυπνήσεις και να απαντήσεις».

Ένα τυπικό απομεσήμερο σε ένα γραφείο του Τόκιο - Πηγή: Flickr

Η Στέγκερ που μελετά τις κοινωνικές συντεταγμένες του ύπνου στην Ιαπωνία, εξηγεί πως το ινεμούρι μέχρι κάποιο σημείο «δεν θεωρείται καν ύπνος», αλλά για την ακρίβεια κάποιου είδους αφηρημάδα ή ονειροπόληση – αλλά με κλειστά μάτια και άδειο μυαλό.

Όσο για τη διάρκεια; 5 λεπτά, ένα μισάωρο, μία ώρα… Όσο είναι απαραίτητο, κατά περίσταση.

Από τη σιέστα στο ινεμούρι

Κοντινά «ξαδέρφια» του ινεμούρι, άλλωστε, θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς την ισπανική «σιέστα» ή το ιταλικό «ριπόσο» – αν και αυτά δεν γίνονται, συνήθως, σε δημόσιο χώρο.

Η Ιαπωνία θεωρείται η χώρα με τις λιγότερες ώρες ύπνου – κατά μέσο όρο, περίπου λίγο λιγότερο από τις έξι ώρες, ημερησίως – οπότε η αποδοχή και η αναγνώριση του ινεμούρι μόνο παράλογη δεν είναι.

Οι ατέλειωτες ώρες που περνούν οι Ιάπωνες σε μέσα μαζικής μεταφοράς προς και από τις δουλειές τους αποτελούν πρώτης τάξης ευκαιρία να συμπληρώσουν τις ώρες ύπνου που στερήθηκαν τη νύχτα - Πηγή: Japan Times

Ουκ ολίγες έρευνες διαφορετικών πανεπιστημίων εξάλλου συνηγορούν στα θαυματουργά αποτελέσματα για ένα κουρασμένο μυαλό ακόμη κι ενός δεκάλεπτου ή εικοσάλεπτου ύπνου. Δεν είναι τυχαίο δε, πως κάποιες από τις πολυεθνικές – κολοσσούς που ηγούνται (μεταξύ άλλων και) στις εργασιακές σχέσεις και συνθήκες, έχουν δημιουργήσει ειδικούς χώρους ξεκούρασης για τους εργαζομένους στις εγκαταστάσεις τους. Συνεπώς, μοιάζει από ατυχές έως παράδοξο το ότι, παρότι διαρκώς οι ρυθμοί ζωής γίνονται ολοένα και πιο ιλιγγιώδεις, στο μεγαλύτερο μέρος της η ανθρωπότητα δεν έχει βρει ακόμη τρόπους ενσωμάτωσης του ύπνου στην τόσο επιβαρυμένη επαγγελματική καθημερινότητα.