Πώς το 2024 φτάσαμε μια «ανάσα» από τον Γ' Παγκόσμιο - Οι προκλήσεις και τα «αγκάθια» του 2025

Το «θερμόμετρο» χτύπησε κόκκινο με τους βρυχηθμούς Ιράν και Ισραήλ και τις επιθέσεις μεταξύ τους αλλά και με το άνοιγμα νέου πολεμικού μετώπου στον Λίβανο ενώ ιδιαίτερη ανησυχία προκάλεσε και η απόφαση του Τζο Μπάιντεν να επιτρέψει τη χρήση πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς από την Ουκρανία.

Παρότι οι φόβοι αυτοί δεν επιβεβαιώθηκαν, και το 2025 αναμένεται να είναι γεμάτο προκλήσεις και «αγκάθια», με τη διεθνή διπλωματία να κρατά λεπτές ισορροπίες και… μικρό καλάθι για την επόμενη ημέρα.

Η ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία, που ήρθε λίγο πριν από την εκπνοή της χρονιάς, περιπλέκει ακόμη περισσότερο τη γεωπολιτική σκακιέρα και αναγκάζει τις δυτικές δυνάμεις να ξεκαθαρίσουν άμεσα τα σχέδιά τους για την περιοχή.

Ο καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Αντώνης Κλάψης και ο διεθνολόγος Ευάγγελος Βενέτης μιλούν στο CNN Greece, εξηγούν τις εξελίξεις σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή αντιστοίχως και αναφέρονται στα «καυτά» ζητήματα του 2025.

«Εύθραυστη η εκεχειρία στον Λίβανο»

Ερωτηθείς για το αν θα συνεχιστεί η εκεχειρία στον Λίβανο, ο διεθνολόγος Ευάγγελος Βενέτης, τόνισε:

«Μετά την ανατροπή του Άσαντ στην Συρία, η εύθραυστη εκεχειρία στον Λίβανο είναι δυνατόν να καταπέσει, εάν το Ισραήλ επιχειρήσει να εμπλέξει την Χεζμπολάχ, σε χρόνια σύγκρουση μηνών ή και χρόνων για να εξαντληθεί το πανίσχυρο οπλοστάσιό της».

Προσθέτει δε, ότι η εξάντληση του οπλοστασίου είναι εφικτή τώρα που ο χερσαίος δρόμος ανεφοδιασμού της οργάνωσης από την Μεσοποταμία μέσω Συρίας είναι κλειστός.

Επί του παρόντος, ωστόσο, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος Αμερικανών και Ισραηλινών είναι η προοπτική ασφάλειας της Συρίας με το νέο φιλοϊσραηλινό καθεστώς της Δαμασκού.

Η στρατηγική του Ισραήλ σε Γάζα και Συρία

Ως προς τη στρατηγική που θα επιλέξει να εφαρμόσει το Ισραήλ σε Συρία και Γάζα, ο κ. Βενέτης, λέει:

«Το Ισραήλ θέλει να ελέγξει την Δαμασκό και τη νότια Συρία σε συνεργασία με την Τουρκία η οποία θα ελέγξει την Βόρεια Συρία και το Χαλέπι μέσω των σουνιτικών μισθοφορικών τους δυνάμεων.

Οι Κούρδοι της βορειονατολικής Συρίας είναι υπό αμερικανο-ισραηλινό έλεγχο ενώ οι Αμερικανοί με τις βάσεις τους στο Τριεθνές ανατολικά θα επιχειρήσουν να ελέγξουν τις ροές των σητικών πολιτοφυλακών προς τα δυτικά.

Μεγάλο μέρος των πολιτοφυλακών του Άσαντ και του Άξονα της Αντίστασης βρίσκεται σε κατάσταση εσκεμμένης ύπνωσης, κάλυψης και παραλλαγής κι έχει συγκεντρωθεί στα κεντροδυτικά και ανατολικά της χώρας.

Οι εν λόγω πολιτοφυλακές αναμένουν το ενδεχόμενο σύγκρουσης Σουνιτών και Κούρδων στα βόρεια ώστε να αποσταθεροποιηθεί ο έλεγχος του νέου φιλοδυτικού μισθοφορικού καθεστώτος της Δαμασκού.

Το Ισραήλ δύσκολα θα αποχωρήσει από το όρος Ερμών που μόλις κατάλαβε. Ενδιαφέρεται για την παγίωση του ελέγχου της Δαμασκού και των ορεινών περασμάτων ανεφοδιασμού της Χεζμπολλά από την Συρία».

«Το Ισραήλ θα συνεχίσει τον πόλεμο στη Γάζα...»

Ερωτηθείς για το ενδεχόμενο συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς για κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, ο κ. Βενέτης υποστηρίζει ότι «το Ισραήλ θα συνεχίσει τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας προκειμένου να εξαντλήσει το οπλοστάσιο της Χαμάς».

Εκτιμά δε πως «όσο η Χαμάς πολεμάει κανένα ισραηλινό σχέδιο ανοικοδόμησης της Γάζας δεν θα προχωρήσει» και ότι «το τι θα συμβεί στην Γάζα είναι συνάρτηση της ανθεκτικής ή μη στάσης της Χεζμπολάχ και του Άξονα της Αντίστασης. Προς το παρόν δεν προβλέπονται σημαντικές αλλαγές».

Η εμπλοκή Τραμπ στην Μέση Ανατολή

Απαντώντας σε ερώτημα για το αν η πτώση του καθεστώτος Άσαντ αφήνει μεγάλο κενό εξουσίας στη Συρία, ο Ευάγγελος Βενέτης υπογραμμίζει ότι:

«Δίκτυα του ISIS βρίσκονται ήδη στην Δαμασκό ως νέα επαναστατική κυβέρνηση της Συρίας με αμερικανο-ισραηλινή στήριξη όπως συνέβη από ιδρύσεως του το 2014 στην Μεσοποταμία».

Τέλος, ως προς το αν ο Τραμπ θα επιλέξει να εμπλακεί στη Μέση Ανατολή, ο ίδιος εκτιμά πως:

«Αν και εφόσον σταθεροποιηθεί η Συρία, ο Τραμπ θα ήθελε να εμπλακεί στην Μέση Ανατολή επιδιώκοντας να ανατρέψει την φιλοπαλαιστινιακή κυβέρνηση του Ιράκ στην Βαγδάτη και να ενισχύσει τους Κούρδους ως μοχλό πίεσης προς την Άγκυρα ώστε η Τουρκία να μην αυξήσει την επιρροή της νοτιότερα στην Συρία».

Τα «αγκάθια» στην Ουκρανία

Μία ανάσα από τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βρέθηκαν οι Δυτικοί με τη Ρωσία, μετά την απόφαση του Μπάιντεν να δώσει το «πράσινο» φως στην Ουκρανία να χρησιμοποιήσει πυραύλους μεγάλης εμβέλειας – ATACMS, σε ρωσικό έδαφος.

Ο αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Αντώνης Κλάψης μιλά στο CNN Greece για τις εξελίξεις στον Ουκρανικό Πόλεμο.

Ερωτηθείς για το πως θα συνεχιστούν οι εχθροπραξίες μετά την απόφαση Μπάιντεν, ο καθηγητής αναφέρει:

«Η χρήση πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς δίνει στους Ουκρανούς τη δυνατότητα να πλήξουν στόχους βαθιά στο ρωσικό έδαφος, αυξάνοντας έτσι τις ζημιές για τη ρωσική πλευρά.

Αυτός είναι πιθανότατα ο λόγος που η Ουάσιγκτον έδωσε το πράσινο φως στο Κίεβο να προχωρήσει σε τέτοιου είδους ενέργειες. Ίσως οι Αμερικανοί να υπολογίζουν ότι έτσι θα πιέσουν περισσότερο τη Ρωσία και θα την εξωθήσουν σε έναν πόλεμο φθοράς. Οι εχθροπραξίες δεν θα κρατήσουν για πάντα.»

Επίσης τονίζει πως αυτή τη στιγμή είναι απίθανο να υπάρξει μία αποφασιστική νίκη της μίας ή της άλλης πλευράς και εξηγεί ότι:

«Ούτε οι Ρώσοι μοιάζουν να είναι σε θέση να τελειώσουν τον πόλεμο συντρίβοντας την ουκρανική άμυνα, ούτε οι Ουκρανοί μπορούν να φέρουν εις πέρας μια γενικευμένη αντεπίθεση που θα κατέληγε στην πλήρη εκδίωξη των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων από την ουκρανική επικράτεια.

Εξάλλου, σε συνθήκες χειμώνα, οι επιχειρήσεις στα πεδία των μαχών γίνονται ακόμα δυσκολότερες. Το πιθανότερο είναι πως το αδιέξοδο θα συνεχιστεί για κάποιον καιρό ακόμα, με ενδεχόμενο σημείο καμπής την ανάληψη της προεδρίας των ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ».

Δύο τρόποι για τον τερματισμό του πολέμου

Στην συνέχεια, τονίζει:

«Τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Ο πρώτος είναι η σύναψη μιας συνολικής ρωσοουκρανικής συμφωνίας που με κάποιον τρόπο θα τελεί υπό την εγγύηση και της διεθνούς κοινότητας. Αυτή η συμφωνία θα περιλαμβάνει λύσεις, οι οποίες θα ικανοποιούν μέχρι ενός σημείου (αλλά όχι πλήρως) τη Μόσχα και το Κίεβο.

Θα ρύθμιζε ακόμα και εδαφικά ζητήματα, ενδεχομένως χαράσσοντας νέα σύνορα ανάμεσα στην Ουκρανία και τη Ρωσία, με κάποιες ουκρανικές επαρχίες να περνούν και νομικά στη ρωσική κυριαρχία.

Ο δεύτερος τρόπος είναι η σύναψη μιας συμφωνίας εκεχειρίας, με την οποία τα δύο εμπόλεμα μέρη θα δεσμεύονται για την κατάπαυση του πυρός, ενδεχομένως για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα.

Σε αυτή την περίπτωση, η σύγκρουση θα "παγώσει" χωρίς οι ρωσοουκρανικές διαφορές να διευθετηθούν οριστικά, καθώς κάθε πλευρά θα ισχυρίζεται ότι διατηρεί στο ακέραιο τις απόψεις της, αλλά επί του πεδίου η κατάσταση θα διαμορφώνεται από το ποια από τις δύο πλευρές θα έχει τον de facto έλεγχο επί των εδαφών».

Οι «κόκκινες γραμμές»

Ερωτηθείς για τις κόκκινες γραμμές των δύο πλευρών σε περίπτωση συμφωνίας, ο Αντώνης Κλάψης αναφέρει: «Οι Ουκρανοί δεν επιθυμούν να βάλουν την υπογραφή τους σε μία διεθνή συνθήκη, με την οποία θα αναγνωρίζουν de jure την απώλεια εδαφών προς όφελος της Ρωσίας.

Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με παραδοχή ήττας και με οριστική (όχι μόνο με στρατιωτικούς, αλλά και με νομικούς όρους) εγκατάλειψη τμημάτων της ουκρανικής επικράτειας».

Ως προς την ρωσική πλευρά, υπογραμμίζει: «Οι Ρώσοι δεν θέλουν να αποσυρθούν από τα ουκρανικά εδάφη που έχουν μέχρι στιγμής θέσει υπό τον έλεγχό τους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι την Κριμαία την προσάρτησαν ήδη το 2014, ενώ το ίδιο έκαναν το 2022 με τις ανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας (Λουχάντσκ, Ντονέτσκ, Ζαπορίζια, Χερσώνα).

Οι ενέργειες αυτές δεν είναι μεν συμβατές με το διεθνές δίκαιο, όμως για τους Ρώσους αποτελούν δεδομένες καταστάσεις. Με άλλα λόγια, επιστροφή αυτών των περιοχών στην Ουκρανία θα σήμαινε, με βάση τη ρωσική αντίληψη, απώλεια εθνικών ρωσικών εδαφών. Όπως είναι φανερό, οι απόψεις του Κιέβου και της Μόσχας είναι ασύμβατες μεταξύ τους.

Ένας συμβιβασμός θα συνεπαγόταν αμοιβαίες υποχωρήσεις – όχι απαραίτητα ποσοστιαία ισόποσες.

Από αυτή την άποψη, ίσως μια «ενδιάμεση» λύση, όπως αυτή της σύναψης συμφωνίας εκεχειρίας που δεν θα δημιουργεί νομικά τετελεσμένα, να είναι η πιο πιθανή, υπό την έννοια ότι θα επιτρέπει και στις δύο πλευρές να διακηρύσσουν ότι δεν έχουν αλλάξει τίποτα από τις αρχικές τους θέσεις».

Ποιες λύσεις έχουν προταθεί στον Ντόναλντ Τραμπ

Κατά την διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει αναφέρει ότι στις προτεραιότητες του μόλις αναλάβει την διακυβέρνηση της χώρας θα είναι ο τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία και στην Μέση Ανατολή. Ήδη έχει ανακοινωθεί ότι ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ στην Ουκρανία θα μεταβεί στο Κίεβο πριν την ορκωμοσία του Τραμπ.

Ως προς την απόφαση του Μπάιντεν, αν και δεν υπήρξε επίσημη δήλωση από τον Ντόναλντ Τραμπ, ο Μάικ Γουολτς, που έχει οριστεί ως ο νέος σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του εκλεγμένου προέδρου, ανακοίνωσε ότι το επιτελείο του Τραμπ θα συνεργαστεί με εκείνο του απερχόμενου προέδρου προκειμένου να βρεθούν λύσεις πριν αναλάβει τα επίσημα καθήκοντα του, ο Ντόναλντ Τραμπ.

Οι σύμβουλοι του Τραμπ θα προσπαθήσουν να ωθήσουν τη Μόσχα και το Κίεβο σε διαπραγματεύσεις χρησιμοποιώντας τη τακτική του «καρότου» και του «μαστίγιου».

Για παράδειγμα, αν το Κίεβο δεν προσέλθει σε διαπραγματεύσεις, οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να σταματήσουν τη στρατιωτική βοήθεια που είναι ζωτική για την Ουκρανία. Από την άλλη, αν η Ρωσία δεν συμφωνήσει σε συνομιλίες, θα αυξηθεί η βοήθεια προς το Κίεβο, προκειμένου να αναγκάσει τον Πούτιν να προσέλθει σε διαπραγματεύσεις.

Τρεις προτάσεις

Σύμφωνα με το Reuters, πρώην αξιωματούχος του Τραμπ για την εθνική ασφάλεια, ο οποίος εμπλέκεται στη μετάβαση, δήλωσε πως υπάρχουν τρεις κύριες προτάσεις: η λύση που προτείνει Κέλογκ, μία από τον εκλεγμένο αντιπρόεδρο Τζ. Ντ. Βανς και μια άλλη που προωθείται από τον Ρίτσαρντ Γκρενέλ, τον πρώην επικεφαλής του Τραμπ στις υπηρεσίες πληροφοριών.

Α) Το σχέδιο του Κέλογκ

Συνυπογράφεται από τον πρώην αξιωματούχο του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας Φρεντ Φλιτζ και παρουσιάσθηκε νωρίτερα φέτος στον Τραμπ, ζητά οι δύο πλευρές να συμφωνήσουν αρχικά σε μία κατάπαυση του πυρός προκειμένου να αναγκαστούν να βρεθούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Ο Κέλογκ, υποστηρίζει ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ – στην πραγματικότητα πολύ μακρινή προοπτική – θα πρέπει να ανασταλεί επ’ αόριστον, «σε αντάλλαγμα για μια συνολική και εφαρμόσιμη ειρηνευτική συμφωνία με εγγυήσεις ασφαλείας».

Σε περίπτωση που συμφωνηθεί κατάπαυση του πυρός θα οριστεί αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη. Εάν συμφωνήσει η Ρωσία, θα λάβει περιορισμένη ελάφρυνση των κυρώσεων. Πλήρης άρση τους θα υπάρξει εφόσον υπογραφεί ειρηνευτική συμφωνία που θα αρέσει στην Ουκρανία.

Μια εισφορά στις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας θα μπορούσε να καταβληθεί για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Το Κίεβο δεν θα κληθεί να παραιτηθεί από την ανάκτηση των κατεχόμενων εδαφών, αρκεί να το επιδιώξει μέσω διπλωματίας και μόνο. Αυτό, βέβαια, θα απαιτούσε μια «μελλοντική διπλωματική πρόοδο που πιθανότατα δεν θα συμβεί πριν αποχωρήσει από την εξουσία ο Πούτιν».

Β) Πρόταση του εκλεγμένου αντιπροέδρου Βανς

Ο εκλεγμένος αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τ.Βανς, είχε παρουσιάσει μία πρόταση που θα περιλαμβάνει μια αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη στις υπάρχουσες γραμμές του μετώπου, η οποία θα είναι «βαριά οχυρωμένη» για να αποτρέψει περαιτέρω ρωσικές εισβολές. Η πρότασή του θα αρνιόταν την ένταξη του Κιέβου στο ΝΑΤΟ.

Γ) Δημιουργία αυτόνομων ζωνών

Ο Γκρένελ, πρώην πρεσβευτής του Τραμπ στη Γερμανία, υποστήριξε τη δημιουργία «αυτόνομων ζωνών» στην ανατολική Ουκρανία κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου του Bloomberg τον Ιούλιο, αλλά δεν έδωσε περισσότερες διευκρινίσεις.

Ο πρώην πρεσβευτής του Τραμπ στη Γερμανία, υποστήριξε επίσης ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ δεν είναι προς το συμφέρον της Αμερικής, συμφωνώντας με το σχέδιο του Κέλογκ.

Γεωπολιτικές προκλήσεις - προβλέψεις

Σε ό,τι αφορά τις γεωπολιτικές προκλήσεις για το επόμενο έτος, ο καθηγητής Αντώνης Κλάψης τονίζει:

«Το 2024 μας κληροδοτεί μεγάλη ρευστότητα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται, η κατάσταση στη Μέση Ανατολή περιπλέκεται ολοένα περισσότερο, η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ δημιουργεί ανησυχία για το ενδεχόμενο έναρξης ενός εμπορικού πολέμου με απρόβλεπτες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία, οι δύο σημαντικότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Γαλλία και Γερμανία) βρίσκονται σε εσωτερική πολιτική περιδίνηση».

Ακόμη, ο ίδιος υπογραμμίζει ότι ένα από τα μεγάλα ερωτηματικά είναι ο τρόπος που θα επηρεάσει τις διεθνείς εξελίξεις η πρόσφατη ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία.

Αναφέρει δε,

«Η εμπειρία από την κατάρρευση αντίστοιχων αυταρχικών καθεστώτων σε άλλες χώρες του αραβικού κόσμου (π.χ. του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ και του Μουαμάρ Καντάφι στη Λιβύη) διδάσκει ότι η διολίσθηση σε μία κατάσταση εσωτερικής ρευστότητας, διοικητικού χάους και πλήρους αβεβαιότητας δεν είναι καθόλου μα καθόλου απίθανη – τουναντίον, ίσως είναι το πιο πιθανό ενδεχόμενο.»

Ο κ. Κλάψης αναφέρει ότι ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας στην παγκόσμια γεωπολιτική εξίσωση είναι η πολιτική που θα ακολουθήσουν οι ΗΠΑ μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Τραμπ.

Τονίζει δε πως «Εάν υπάρξει μείωση του αποτυπώματος της Ουάσιγκτον στο διεθνές περιβάλλον, τότε θα δημιουργηθεί χώρος για την ανάπτυξη φιλοδοξιών αναπλήρωσης του κενού από άλλες δυνάμεις, είτε σε παγκόσμια, είτε σε περιφερειακή κλίμακα. Στη δική μας γεωπολιτική γειτονιά, κάτι τέτοιο ίσως να σήμαινε ενίσχυση της τάσης της Τουρκίας να αναζητά ρόλο ηγεμόνα στην Ανατολική Μεσόγειο.»

Από την άλλη πλευρά, ο διεθνολόγος Ευάγγελος Βενέτης κλείνει λέγοντας:

«Προβλέπεται προσπάθεια ειρήνευσης στην Ουκρανία και συνέχιση του πολέμου στην Μέση Ανατολή με διακύβευμα την δημιουργία ανεξάρτητου Παλαιστινιακού Κράτους επί τη βάσει της λύσης των δύο κρατών».