Τι είναι τα μυστηριώδη πετρογλυφικά που είναι σκαλισμένα στην έρημο του Κατάρ

Εδώ, πριν από αιώνες, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν μια σειρά ασβεστόλιθων στο έδαφος ως καμβά, στον οποίο σκάλιζαν σύμβολα, μοτίβα και αντικείμενα που παρατηρούσαν στο περιβάλλον τους.

Οι αρχαιολόγοι έχουν βρει συνολικά περίπου 900 βραχογραφίες, ή «πετρογλυφικά», στο Al Jassasiya. Είναι ως επί το πλείστον αινιγματικά σημάδια διατεταγμένα σε διάφορα σχέδια, συμπεριλαμβανομένων σειρών και ροζετών, αλλά και εντυπωσιακές αναπαραστάσεις ιστιοφόρων πλοίων, που συνήθως φαίνονται από ψηλά αλλά και απεικονίζονται σε γραμμικό προφίλ, μεταξύ άλλων συμβόλων και πινακίδων.

«Παρόλο που η τέχνη του βράχου είναι συνηθισμένη στην Αραβική Χερσόνησο, μερικά από τα γλυπτά στην Al Jassasiya είναι μοναδικά και δεν μπορούν να βρεθούν πουθενά αλλού», είπε στο CNNi ο Ferhan Sakal, επικεφαλής ανασκαφών και διαχείρισης χώρου στα Μουσεία του Κατάρ, αναφερόμενος στα πετρογλυφικά των πλοίων που φαίνονται από ψηλά.

«Αυτά τα γλυπτά αναδεικνύουν τον υψηλό βαθμό δημιουργικότητας και παρατηρητικότητας των καλλιτεχνών που τα δημιούργησαν», είπε. «Αναδεικνύουν επίσης την αφηρημένη σκέψη, καθώς δεν μπορούσαν να δουν το dhow (παραδοσιακό πλοίο) από ψηλά».

Σημάδια από κύπελλο

Υπάρχουν περίπου 12 αξιοσημείωτες τοποθεσίες με πετρογλυφικά στο Κατάρ, που βρίσκονται κυρίως κατά μήκος των ακτών της χώρας - αν και μερικά μπορεί να δει κανείς στην καρδιά του Al Bidda Par της Ντόχα, με θέα στο Corniche, έναν δημοφιλή παραλιακό δρόμο.

Το Al Jassasiya, περίπου μια ώρα βόρεια της υπερσύγχρονης πρωτεύουσας του Κατάρ και κοντά στο παλιό λιμάνι Al Huwaila, ανακαλύφθηκε το 1957. Πάνω από έξι εβδομάδες στα τέλη του 1973 και στις αρχές του 1974, μια δανέζικη ομάδα με επικεφαλής τον αρχαιολόγο Holger Kapel και τον γιο του Hans ανέλαβε μια μελέτη καταγράφοντας επιμελώς ολόκληρη την τοποθεσία σε φωτογραφίες και σχέδια.

Από όλες τις τεκμηριωμένες μεμονωμένες φιγούρες και συνθέσεις, περισσότερο από το ένα τρίτο απεικονίζει μοτίβα κυπέλλων σε διάφορες διαμορφώσεις, σχήματα και μεγέθη.

Το πιο σημαντικό μοτίβο περιλαμβάνει δύο παράλληλες σειρές από επτά τρύπες, οι οποίες, όπως ισχυρίζονται ορισμένοι, χρησιμοποιούνταν για να παίξουν mancala, ένα επιτραπέζιο παιχνίδι δημοφιλές σε πολλά μέρη του κόσμου από την αρχαιότητα, κατά το οποίο δύο διαγωνιζόμενοι ρίχνουν μονούς και ζυγούς αριθμούς μικρών λίθων μέσα στις τρύπες.

Άλλοι αμφισβήτησαν αυτή τη θεωρία, επισημαίνοντας το γεγονός ότι μερικές από τις τρύπες στο Al Jassasiya είναι πολύ μικρές για να χωρέσουν κάποια από τις πέτρες, ενώ άλλες βρίσκονταν σε πλαγιές, μια μη πρακτική επιλογή.

Άλλες θεωρίες ισχυρίζονται ότι χρησιμοποιούνταν με κάποιο τρόπο για μαντεία, ή για τη διαλογή και αποθήκευση μαργαριταριών, ή ως συστήματα για τον υπολογισμό του χρόνου και της παλίρροιας.

Θεωρία παιγνίων

Λοιπόν, τι ήταν στην πραγματικότητα και τι σημαίνουν;

«Είναι πολύ δύσκολο να απαντήσω», παραδέχτηκε ο Sakal, ο οποίος επίσης δεν τάσσεται με τη θεωρία του επιτραπέζιου παιχνιδιού. «Δεν έχουμε άμεσες ενδείξεις για τα μοτίβα που χρησιμοποιούνται στο Al Jassasiya», είπε.

«Κατά τη γνώμη μου, μπορεί να έχουν τελετουργικό νόημα και λειτουργία, η οποία είναι πολύ παλιά, ώστε να μην μπορεί να εξηγηθεί εθνογραφικά».

Πόσο χρονών όμως; «Πραγματικά δεν ξέρουμε», παραδέχτηκε ο Sakal, εξηγώντας ότι τα πετρογλυφικά - και η βραχογραφία, γενικά – αποτελούν πρόκληση μέχρι σήμερα.

«Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις για την εποχή, που κυμαίνονται από τη νεολιθική έως την ύστερη ισλαμική εποχή», πρόσθεσε. «Προσωπικά πιστεύω ότι δεν έγιναν όλα τα σκαλίσματα ταυτόχρονα».

Πριν από μια δεκαετία, μια επιστημονική μελέτη εννέα διαφορετικών πετρογλυφικών στο Al Jassasiya έδειξε ότι δεν ήταν παραπάνω από μερικές εκατοντάδες χρόνια, αλλά οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι χρειάζονται περισσότερες μελέτες, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης νέων τεχνικών ειδικών για ασβεστολιθικά γλυπτά.

Αν και οι ειδικοί δεν μπορούν σίγουρα να πουν πότε δημιουργήθηκαν τα πετρογλυφικά Al Jassasiya και από ποιον, όλοι συμφωνούν ότι τα πιο συναρπαστικά – και ασυνήθιστα – σκαλίσματα στην τοποθεσία είναι αυτά των πλοίων.

Αυτές οι δημιουργίες παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για τους τύπους πλοίων που χρησιμοποιούνταν στις ακμάζουσες βιομηχανίες αλιείας και μαργαριταριών (επί αιώνες, οι βασικοί πυλώνες της οικονομίας του Κατάρ), καθώς και τα διάφορα στοιχεία τους.

Τα περισσότερα από τα σκάφη που φαίνονται από ψηλά είναι συνήθως σε σχήμα ψαριού με μυτερές πρύμνες και σειρές κουπιών, σκαλισμένα με μυτερό μεταλλικό εργαλείο.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, μια μακριά γραμμή από την πρύμνη απεικονίζει ένα σχοινί που καταλήγει είτε σε μια παραδοσιακή αραβική άγκυρα (τριγωνική πέτρινη άγκυρα με δύο τρύπες) είτε σε μια ευρωπαϊκή (μεταλλική άγκυρα με μακρύ κορμό και δύο καμπύλους βραχίονες, που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην περιοχή πριν από περίπου επτά αιώνες).

Ταξίδι στη μετά θάνατον ζωή

«Σε μερικά από τα σκάφη τα κουπιά δεν είναι παράλληλα, όπως θα έπρεπε να είναι όταν χρησιμοποιούνται για κωπηλασία, αλλά δείχνουν σε διαφορετικές τοποθεσίες», έγραψαν οι Frances Gillespie και Faisal Abdulla Al-Naimi στο «Κρυμμένα στην άμμο: Αποκαλύπτοντας το παρελθόν του Κατάρ».

«Έτσι θα έμοιαζαν οι βάρκες όταν ήταν αγκυροβολημένες στις όχθες και τα κουπιά έμεναν στη θέση τους για να στηρίζονται οι δύτες και να ξεκουράζονται κάθε φορά που ανέβαιναν».

Οι ειδικοί λένε ότι μπορούν μόνο να υποθέσουν γιατί υπάρχει τόσο υψηλή συγκέντρωση γλυπτών πλοίων στο Al Jassasiya, σε σύγκριση με άλλες παράκτιες πετρογλυφικές τοποθεσίες στο Κατάρ.

«Τα πλοία είχαν ισχυρό ρόλο στις πεποιθήσεις των αρχαίων λαών, οι οποίοι τα έβλεπαν ως ένα συμβολικό μέσο διέλευσης από αυτόν τον κόσμο στον άλλο», σημείωσαν οι Gillespie και Al-Naimi.

«Τόσο οι Βαβυλώνιοι όσο και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι οι νεκροί έφταναν στον άλλο κόσμο με ένα πλοίο. Οι ελληνικοί μύθοι μιλούσαν για τον Χάροντα που μετέφερε τις ψυχές των νεκρών μέσω του ποταμού Στυγός στον κάτω κόσμο. Ίσως τα παλαιότερα από τα γλυπτά των πλοίων να είναι απόηχοι μιας λαϊκής μνήμης που φτάνει πολύ πίσω στην προϊστορική εποχή».

Επιμέλεια: Σπυριδούλα Σκούρα

The mysterious symbols found carved in Qatar’s desert Dimitris Sideridis, CNN