Σαν σήμερα: 15 Οκτωβρίου - Η σπουδαία ταινία που διώχθηκε επειδή προσέβαλλε την «ευημερούσα Ελλάδα»

Ο κινηματογράφος -οι Τέχνες γενικότερα- παραδοσιακά αποτελούσαν όπλο αντίστασης κατά των απολυταχικών καθεστώτων και της κάθε λογής εξουσίας όταν εκείνη έκλεινε τα στόματα και τους δρόμους έκφρασης.

Ο κινηματογράφος, με τη δύναμη της εικόνας να λέει συχνά εκατομμύρια λέξεις, χωρίς να χρειαστεί καν να τις αρθρώσει ανθρώπινο στόμα, με την ισχύ των συμβολισμών και της αλληγορίας, στάθηκε προπύργιο αντίστασης, αντίδρασης και αληθινου «λόγου» σε εποχές πιο σκοτεινές κι από τις αίθουσες μέσα στις οποίες παίζονταν οι ταινίες.

Η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση, είναι μεγάλη και σπουδαία η παράδοση των Ελλήνων κινηματογραφιστών και ηθοποιών που προσπάθησαν να σταθούν πιστοί στα προσωπικά και πανανθρώπινα ιδεώδη, μέσα στις ταραγμένες δεκαετίες που ακολούθησαν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και δεν τελείωσαν με τον έναν ή τον άλλον τρόπο ποτέ...

Στις 16 Οκτωβρίου 1961, βγαίνει στους κινηματογράφους η ταινία «Η Συνοικία το Όνειρο». Είναι η πρώτη σκηνοθετική απόπειρα ενός 33χρονου τότε ηθοποιού, ήδη καταξιωμένου από τους ρόλους του στον κινηματογράφο, του Αλέκου Αλεξανδράκη.

Μέσα στον καταιγισμό ανώδυνων και χαζοχαρούμενων παραγωγών, την απεικόνιση μιας Ελλάδας στην οποία όλα ήταν τέλεια, οι άνθρωποι ήταν ευτυχείς και αισιόδοξοι και τα πάντα έβαιναν προς το απολύτως καλύτερο, ο Αλεξανδράκης κάνει μια ταινία για την πραγματικότητα:

Τη φτώχεια, την εξαθλίωση και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Γυρίζει την ταινία του στον Ασύρματο, την προσφυγική περιοχή των Μικρασιατών κάτω από το λόφο του Φιλοπάππου, όπου οι άνθρωποι ζούσαν ακόμη σε άθλιες συνθήκες στις παράγκες και η ζωή ήταν ένας καθημερινός γολγοθάς. Πολλοί από τους πρσφυγες αυτούς έπαιξαν στην ταινία· τους εαυτούς τους.

Ο ρόλος του κινηματογράφου εκείνη την εποχή ήταν ένας και εκπεφρασμένος διά στόματος του Κώστα Πρετεντέρη: «Συμβάλλουμε στην αποεαμοποίηση της τέχνης», είχε πει σε τηλεοπτική εκπομπή.

Ο Κώστας Γαβράς, από την εντελώς διαφορετική σκοπιά του, είχε χαρακτηρίσει εκείνον τον ελαφρύ και ανώδυνο κινηματογράφο «πολιτικό», διότι εντελώς πολιτική πράξη είναι και η αποσιώπηση της αλήθειας...

Ο Αλεξανδράκης επιλέγει τους συνεργάτες του: Δίπλα του εμφανίζεται η τότε σύζυγός του, Αλίκη Γεωργούλη και ο Μάνος Κατράκης. Στην ταινία παίζουν η Σαπφώ Νοταρά, η Αλέκα Παΐζη, ο Λάμπρος Κότσιρας, ο Θανάσης Μυλωνάς και ο Αλέκος Πέτσος.

Το σενάριο είναι του σπουδαίου Τάσου Λειβαδίτη και του Κώστα Κοτζιά και η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.

«Δυσφήμηση της ευημερούσας Ελλάδος»...

Όλα αυτά τα ονόματα από μόνα τους αρκούσαν για να χτυπήσουν συναγερμό στις αρχές, δηλωμένοι αριστεροί οι περισσότεροι καθώς ήταν. Το θέμα και ο τρόπος με τον οποίον είναι γυρισμένη η ταινία, δεν αρέσει καθόλου: «Δυσφημούσε την εικόνα της ευημερούσας Ελλάδος», όπως εκτίμησαν οι Αρχές, που αποφάσισαν να την εξαφανίσουν.

Η ταινία κάνει πρεμιέρα στον κινηματογράφο «Ράδιο Σίτι», ή μάλλον επιχειρεί. Στο μέσον της προβολής, η -ήδη ενήμερη για το περιεχόμενο- αστυνομία μπαίνει στον κινηματογράφο και κατεβάζει το γενικό διακόπτη.

«Τι είναι αυτά που δείχνετε;», ρωτάει τον Αλεξανδράκη αστυνομικός διευθυντής που σταμάτησε την προβολή της ταινίας. «Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν πεινασμένοι ούτε τρελοί που να κυκλοφορούν ελεύθεροι. Κάνετε κομμουνιστική προπαγάνδα».

Οι κόπιες της ταινία κατάσχονται και λίγο αργότερα στον Αλεξανδράκη επιστρέφεται μόνο ένα αντίτυπο που έχει περάσει από κόσκινο. Η Ελένη Βλάχου έχει παρέμβει προσωπικά στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και εκείνος επέτρεψε την προβολή με τον όρο να περάσει πρώτα η ταινία από λογοκρισία. «Αυτή η ταινία δεν με αφορά, δεν με αντιπροσωπεύει. Για μένα τελείωσε στη λογοκρισία της», δηλώνει ο Αλεξανδράκης, ο οποίος έχει αναλάβει και το κόστος της παραγωγής και απειλείται με οικονομικό όλεθρο.

Η ταινία κέρδισε βραβείο Φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, παραμένει εξέχον δείγμα ελληνικού νεορεαλισμού και σημείωσε επιτυχία στο εξωτερικό και ειδικά στις σοσιαλιστικές χώρες -από όπου όπως έγραψε η Γεωργούλη στην αυτοβιογραφία της «βγήκαν τα λεφτά». Στην Ελλάδα ήταν εμπορική αποτυχία, καθώς οι αρχές είχαν απαγορεύσει την προβολή της και στιςεπαρχιακές πόλεις.

«Κέρδη μας ήταν τα ατελείωτα ταξίδια μας και οι γνωριμίες. Φιλίες που άνοιξαν και πυρκαγιές: Μόσχα, Πράγα, Κίεβο, Βουδαπέστη, Βουκουρέστι, Σόφια, Βερολίνο, Κούβα. Με τον Αλεξανδράκη είχαμε πια χωρίσει», γράφει η Γεωργούλη. Ο γάμος και η σχέση των δύο τελείωσε μαζί με τα γυρίσματα της ταινίας.

Η πετσοκομμένη ταινία, που είδε τελικά το κοινό, καθώς από τις αρχικές κόπιες δεν απόμεινε καμία, καταφέρνει να δώσει μια ματιά σε αυτό που ήθελε ο Αλεξανδράκης: Τις εικόνες μιας άγνωστης Αθήνας, μιας Αθήνας που υπήρχε αλλά δεν έπρεπε να φαίνεται. που συνυπήρχε με τους νεόκοπους αστούς, στην καρδιά της παλιάς πόλης.

Στην κινηματογραφική Ιστορία εγγράφηκε και η μουσική της, με κυριότερο το τραγούδι του Γρηγόρη Μπιθικώτση «Βρέχει στη Φτωχογειτονιά», σε στίχους Τάσου Λειβαδίτη και μουσική Μίκη Θεοδωράκη.

Αλλά και η «Μαργαρίτα Μαργαρώ», το «Είναι μεγάλος ο καημός», η «Μάνα», όπως και τα ορχηστρικά του μεγάλου συνθέτη και ο «Κρητικός Χορός», που αργότερα εμφανίστηκε στην ταινία του Κακογιάννη ως ο «Χορός του Ζορμπά»...

Σαν σήμερα: Η 15η Οκτωβρίου στην Iστορία

1931. Ο ηθοποιός Κλαρκ Γκέιμπλ χαιρετάει τους θαυμαστές του.

1934, Νέα Υόρκη. Ο Δήμαρχος της Νέας Υόρκης, Φιορέλο Λα Γκουάρντια καταστρέφει μηχανήματα τζόγου, τους γνωστούς "κουλοχέρηδες", στη μάχη του κατά του τζόγου στην πόλη. Τα μηχανήματα πετάχτηκαν τελικά στον ποταμό Χάντσον.

1937, Νέα Υόρκη. Άποψη του κέντρου του Μανχάταν.

1937, Μαδρίτη. Νοσοκόμοι τρέχουν με φορεία προς τραυματισμένους αντάρτες, κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου, στα προάστεια της Μαδρίτης.

1961. Ο αμερικανός πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι πληροφορείται την παρουσία πυραυλικών βάσεων στην Κούβα, από φωτογραφίες αναγνωριστικών αεροπλάνων και ξεσπά η Κρίση των Πυραύλων, γνωστή ως «Κρίση του Κόλπου των Χοίρων».

1963, Νέα Υόρκη. Ο βροντόσαυρος της φωτογραφίας, μαζί με 8 συντρόφους του, μεταφέρθηκε στην καρδιά του Μανχάταν από μια εταιρεία πετρελαιοειδών για να κοσμήσει το περίπτερό της στην Έκθεση Εμπορίου.

1964, Τόκιο. Ο τερματισμός στην κούρσα των 100 μέτρων στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο: Από αριστερά: Γκαούσου Κόνε, από την Ακτή του Ελεφαντοστού (6ος), Ενρίκε Φιγκερόλα, από την Κούβα (2ος), Χάινζ Σούμαν από τη Γερμανία (5ος) και Μπομπ Χέιζ, από τις Ηνωμένες Πολιτείες (1ος).

1969, Ουάσινγκτον. Εκατομμύρια κόσμου, σε όλες τις ΗΠΑ, βγήκαν στους δρόμους διαδηλώνοντας και ζητώντας να τελειώσει ο πόλεμος στο Βιετνάμ.

1979, Ιαπωνία. Ο Αμερικανός κολυμβητής Τζακ Λαλέιν, γιορτάζει τα 65α του γενέθλια τραβώντας 65 βάρκες για ενάμιση χιλιόμετρο, στη λίμνη Ασινόκο, νότια του Τόκιο. Οι βάρκες είναι φορτωμένες με ξύλα...

1994, Αϊτή. Κάτοικοι της Αϊτής πανηγυρίζουν στους δρόμους του Πορτ Ο Πρενς, για την επιστροφή του Προέδρου Ζαν Μπερτράντ Αριστίντ. Η επιστροφή του πρώην ιερέα που έγινε πολιτικός, έδωσε νέες ελπίδες στους Αϊτινούς, ότι η Δημοκρατία μπορεί επιτέλους να επικρατήσει σε μια χώρα που κυβερνήθηκε για πολλές δεκαετίες από τυρράνους.

2005, Βαγδάτη. Η ηλικιωμένη Ιρακινή δείχνει το μελάνι στο δάχτυό της, που σημαίνει ότι ψήφισε στο δημοψήφισμα που διεξήχθη στην πολύπαθη χώρα, προκειμένου να αποκτήσει Σύνταγμα. Μετά την αποπομπή του Σαντάμ Χουσεΐν, είναι διαιρεμένη ανάμεσα σε Σιίτες, Σουνίτες και Κούρδους.