Ευρώπη: Μία κρίση διαφορετική από τις προηγούμενες…

Με αναφορά στις παραπάνω περιπτώσεις, το σύνολο σχεδόν των λεγόμενων πολιτικά ορθών ακαδημαϊκών συγγραμμάτων αλλά και της κοινής αρθρογραφίας, μέχρι και πολύ πρόσφατα θεωρούσαν αυτονόητο ότι κάθε κρίση στην Ευρώπη θα μεταφράζεται σταδιακά σε ευκαιρία και νέα ώθηση για μεγαλύτερη εμβάθυνση στην Ευρώπη.

Η παραπάνω πεποίθηση ενισχύεται από την άποψη ότι ένα διαζύγιο στην Ευρώπη, κοστίζει περισσότερο από την παραμονή στον Ευρωπαϊκό γάμο.

Είναι όμως αυτή η πεποίθηση του μέσου Ευρωπαίου πολίτη σήμερα; Στο σύνολο των δημοψηφισμάτων που έλαβαν χώρα τα τελευταία χρόνια με ερώτημα ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, όπως αυτών για το ευρωσύνταγμα στις «φιλοευρωπαϊκές» Γαλλία και Ολλανδία το 2005, μέχρι την παρ’ ολίγον ελληνική τραγωδία του 2015, οι πολίτες απέρριψαν τις εκ Βρυξελλών προερχόμενες προτάσεις. Το δημοψήφισμα του 2016 για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου ήρθε να αμφισβητήσει τους θιασώτες της θεωρίας, ότι δεν υπάρχει πραγματικός αντιευρωπαϊσμός στους ευρωπαίους ψηφοφόρους, αλλά αντίδραση στις εθνικές κυβερνήσεις και ευκαιρία ψήφου διαμαρτυρίας.

Το ξέσπασμα της τραπεζικής κρίσης του 2007-2008, που γρήγορα μετατράπηκε στις αρχές του 2010 σε κρίση χρέους των κρατών, ανέδειξε τις σημαντικές ανεπάρκειες της νομισματικής ένωσης. Κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει ότι η Ευρώπη πήρε σημαντικές αποφάσεις προκειμένου το κοινό της νόμισμα να επιβιώσει ως εγχείρημα: η τραπεζική ένωση δρομολογήθηκε, υλοποιήθηκαν διακρατικά πακέτα διάσωσης και σχηματοποιήθηκε ένας ενιαίος μηχανισμός στήριξης. Είναι κοινή η πεποίθηση ότι η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Οικονομικού Ταμείου είναι θέμα λίγου χρόνου. Επίσης, η άποψη της δυτικής σκέψης ότι η ανυπαρξία ενός κοινού νομίσματος κατά το ξέσπασμα της κρίσης θα δημιουργούσε σημαντικές φυγόκεντρες δυνάμεις από τις βίαιες υποτιμήσεις των εθνικών νομισμάτων δεν στερείται στέρεων επιχειρημάτων.

Για πρώτη φορά στην ιστορία της, όμως, η Ευρώπη βρέθηκε ένα βήμα πριν τη σύγκληση έκτακτης συνόδου κορυφής για την αποπομπή μέλους της, της Ελλάδας το 2015. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ήδη με το ένα πόδι έξω από την Ένωση, ενώ τα κόμματα του λαϊκού ευρωσκεπτικισμού και των θεωριών συνομωσίας αυξάνουν ανησυχητικά τα ποσοστά τους. Κατά τη διάρκεια της κρίσης ακόμη και υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι υπέκυψαν στις σειρήνες του λαϊκισμού (άραγε πώς να ξεχάσει κανείς τις δηλώσεις του Ντάισελμπλουμ περί της σπατάλης των χρημάτων από τις χώρες του νότου σε ποτά και γυναίκες), ενώ γνήσιοι ακραίοι, όπως ο Αυστριακός Υπουργός Εξωτερικών Σεμπάστιαν Κουρτς , πρωταγωνίστησαν στην παράκαμψη μιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτικής στο προσφυγικό, αγνόησαν ένα κράτος μέλος και ερχόμενοι σε συνεννόηση με μη-μέλη προχώρησαν σε κλείσιμο των συνόρων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. (Σημειολογικά αναφέρεται ότι κατά τις αρχές του χρόνου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε πρόταση στο Συμβούλιο για την επιβολή προστίμου στην Αυστρία, λόγω δήλωσης ψευδών στοιχείων για το δημόσιο χρέος, αφού κοινοποιήθηκαν στην Eurostat ψευδή στατιστικά στοιχεία για το 2012 και το 2013 ως προς το έλλειμμα και ως το χρέος για το διάστημα 2008-2012).

Η οικονομική ανισορροπία στο Νότο, η ξενοφοβία στη Δύση και η έλλειψη ευρωπαϊκής κουλτούρας στην Ανατολή, συνδυαστικά με την ανυπαρξία ανεξάρτητων κοινοτικών δομών και ανερυθρίαστου καιροσκοπισμού ευρωπαίων πολιτικών απειλούν πλέον συστημικά την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως προς την πραγματική ανεξαρτησία των κοινοτικών δομών, δύσκολα δικαιολογεί κανείς την αδυναμία κίνησης της διαδικασίας ανισορροπίας στη ζώνη του ενιαίου νομίσματος σε χώρες με πλεόνασμα άνω του 6% σε σχέση με το ΑΕΠ τους.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες κοιτούν αμήχανα το ευρωπαϊκό μέλλον, σαμποτάρουν το κοινό ευρωπαϊκό μέλλον σε πολλές περιπτώσεις, ανήσυχοι κυρίως για την εθνική πολιτική τους επιβίωση. Οι ίδιοι, σε πολλές περιπτώσεις, κατάφεραν τη νομισματική ένωση, αλλά αδυνατούν να πραγματώσουν την οικονομική. Οχυρωμένοι πίσω από τα εθνικά κεκτημένα, οι εθνικές κυβερνήσεις προτάσσουν με ένταση και ακρότητες το εθνικό συμφέρον, παραγνωρίζοντας ότι η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού.

Τη στιγμή που η εθνική κυριαρχία και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση συγκρούονται, οι χώρες του ευρωπαϊκού κέντρου οχυρώνονται πίσω από τα λογιστικά πλεονάσματα και υψώνουν τα τείχη της ξενοφοβίας, λειτουργώντας κοντόφθαλμα ως τις επόμενες εθνικές εκλογές. Ο Νότος αμήχανα αδυνατεί να διορθώσει τα λάθη του παρελθόντος σε ένα ασφυκτικό χρονικό πλαίσιο, αδυνατώντας να καταλάβει την ανάγκη της δημοσιονομικής προσέγγισης, ενώ οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δεν αντιλαμβάνονται ότι πίσω από την έννοια της αλληλεγγύης στηρίζεται και η δική τους οικονομική επιβίωση. Οι πλούσιες χώρες ξεχνούν ότι οι κρίση της δεκαετίας του ’30 στην Αμερική γέννησε τον ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και οι πιο αδύναμες ότι οι πολιτικές ανάπτυξης δε συνάδουν με τον υψηλό δανεισμό και την έλλειψη ανταγωνισμού.

Η αδυναμία συσπείρωσης λόγω των εθνικών ή περιφερειακών προτεραιοτήτων συμβαίνει σε μία στιγμή μετάλλαξης των παγκόσμιων πολιτικών. Οι απρόβλεπτες ανορθοδοξίες της διοίκησης Τραμπ, οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, στην Τουρκία και τη Ρωσία και οι ασιατικές νομισματικές αντιπαρεμβάσεις δείχνουν τάσεις παγκόσμιας αναδίπλωσης από το καπιταλιστική αρχή του ανοικτού εμπορίου και επικείμενο εμπορικό και πιθανά νομισματικό πόλεμο.

Ας είμαστε ειλικρινείς: εάν ο εμπορικός και νομισματικός ανταγωνισμός στο παγκόσμιο περιβάλλον ενταθεί, θα είναι θέμα χρόνου να αποδειχθεί ότι η ενισχυμένη εθνική κυριαρχία και η έλλειψη κοινής διακυβέρνησης στο ενιαίο νόμισμα και τις ευρύτερες ευρωπαϊκές πολιτικές (οικονομικές, φορολογικές, κοινωνικές κ.ά.) θα σημάνουν το τέλος της Ευρώπης. Είναι ανάγκη περισσότερο από ποτέ να επιστρέψει η πεποίθηση της ισότητας στα κράτη μέλη, προκειμένου στη συνέχεια να επιστρέψει το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Διαφορετικά η σημερινή Ευρώπη δανειστών και δανειζόμενων, φιλόξενων και ξενοφοβικών, σύντομα θα αποτελεί εγκυκλοπαιδικό λήμμα αντίστοιχο της Κοινωνίας των Εθνών, πρώην Ένωση συνολικά πτωχευμένων κρατών, κοινωνιών και κυρίως πολιτικών. Διότι τότε η εξουσία δεν θα έχει αξία για κανένα τοπικό νικητή.

*Ο Αλέξανδρος Δεσποτόπουλος είναι Διεθνολόγος, απόφοιτος BA(Hons) European Studies, MBA-MIB (International Business), καταρτιστείς του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης στην παγκοσμιοποίηση και τις BRICK οικονομίες και μεταπτυχιακός ερευνητής του Frederick University.