Κοσσυφοπέδιο: προς μια «νέα Συρία» στα Βαλκάνια;

Η αποστολή του συρμού είχε ως στόχο να επανασυνδέσει σιδηροδρομικώς το Βελιγράδι με την Μιτρόβιτσα, δρομολόγιο το οποίο είχε διακοπεί από το 2008 και εξής. Επισημαίνεται η προηγηθείσα σύλληψη του τέως πρωθυπουργού του Κοσσυφοπεδίου Ramuš Haradinaj από τη γαλλική αστυνομία, βάσει εκτέλεσης σερβικού εντάλματος σύλληψης με την κατηγορία της διάπραξης εγκλημάτων πολέμου (2).

Οι Κοσοβάροι κατήγγειλαν τη σερβική ενέργεια ως προβοκατόρικη που είχε ως τελικό στόχο τη δημιουργία έντασης, ενώ παράλληλα ανέπτυξαν ειδικές δυνάμεις και ελαφρά τεθωρακισμένα οχήματα Otokar Cobra (τουρκικής κατασκευής), ώστε να καταστεί σαφές ότι προτίθενται να εισβάλλουν στο σερβικό θύλακα. Η Σερβία απάντησε ότι θα επέμβει στρατιωτικά ώστε να προστατέψει τους απειλούμενους ομοεθνείς της.

Εν συντομία το ιστορικό της περιοχής: Υπενθυμίζεται ότι στο Κοσσυφοπέδιο το αλβανικό στοιχείο υπερείχε πληθυσμιακά ανέκαθεν (από το 15ο αιώνα μ.Χ.), σε συντριπτικό ποσοστό. Ενδεικτικά το 2003 οι Αλβανοί αποτελούσαν το 92% του πληθυσμού της χώρας. Για τη Σερβία η επαρχία του Κοσσυφοπεδίου κατέχει εξέχουσα ιστορική σημασία, συνδέθηκε δε άρρηκτα με το εθνικό ιστορικό και συναισθηματικό υπόβαθρο, πέραν της πολιτικής ισχύος που απορρέει από την «κατοχή» της περιοχής. Όμως στο Κοσσυφοπέδιο μετουσιώθηκε και το αλβανικό εθνικό κίνημα το 1878 (League of Prizren). Η συμβίωση μεταξύ Σέρβων Αλβανών ουδέποτε υπήρξε ομαλή, ωστόσο η κατάσταση εκτραχύνθηκε από την εποχή κατά την οποία τα ηνία της Σερβίας ανέλαβε το Σοσιαλιστικό κόμμα του Slobodan Milošević (1989). Την περίοδο διακυβέρνησης Milošević, όχι μόνο καταργήθηκαν οι Συνταγματικές πρόνοιες που παραχωρήθηκαν με το Ομοσπονδιακό Σύνταγμα του 1974, αλλά το αλβανικό στοιχείο αντιμετώπισε συνθήκες μαζικών διωγμών. Οι Κοσοβάροι θεωρώντας ότι αδυνατούσαν να συμβιώσουν με τους Σέρβους εντός μιας ενιαίας κρατικής οντότητας, δημιούργησαν παράλληλες αυτόνομες διοικητικές δομές (μεταξύ άλλων και τοπικό Κοινοβούλιο).

Ο ηγέτης του Κοσόβου Ibrahim Rugova διακήρυξε ως δέουσα αντίδραση στις πολιτικές του Βελιγραδίου, τη λεγόμενη «παθητική αντίσταση». Όταν έγινε αντιληπτό ότι η συγκεκριμένη μορφή αντίδρασης ήταν ατελέσφορη, εμφανίστηκε το ένοπλο απελευθερωτικό κίνημα (Ushtria Çlirimtare e Kosovës– UÇK), η δράση του οποίου αποτέλεσε το καταλυτικό σημείο για την ενεργό ανάμιξη της διεθνούς κοινότητας και δη του Ν.Α.Τ.Ο. στην περίπτωση. Μετά τη σφαγή στο Račak (Ιανουάριος 1999), οι δύο πλευρές οδηγήθηκαν στην τράπεζα της διαπραγμάτευσης (Rambuillet). Σύντομα οι συνομιλίες κατέρρευσαν και το Ν.Α.Τ.Ο. εξαπέλυσε αεροπορικές επιδρομές κατά της Ο.Δ.Γ. συνολικής διάρκειας 78 ημερών. Το 2008 το Κοσσυφοπέδιο ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του, ενώ το 2010 το Δ.Δ.Χ γνωμοδότησε ότι η εν λόγω ενέργεια ήτο σύννομη προς τις διεθνείς διατάξεις (κατόπιν προηγηθείσας σερβικής προσφυγής). Σήμερα το Κόσοβο έχει αναγνωριστεί από 111 χώρες (3).

Το πρώτο ερώτημα που τίθεται είναι αν εν τέλει η αποστολή της σερβικής αμαξοστοιχίας αποτέλεσε προσχηματική ενέργεια, ώστε η Σερβία να «καρπωθεί» μια φαινομενικά ευνοϊκή χρονική και γεωπολιτική συγκυρία.
Η μεταβατική κατάσταση στην προεδρεία των Η.Π.Α. και κυρίως η ήττα των Δημοκρατικών στις εκλογές του παρελθόντος Νοεμβρίου, πιθανόν να στερήσει στην Priština την προστασία που της παρείχε ο αμερικανικός παράγοντας, ο οποίος τη δεκαετία του 90 κατέστη το «όχημα» για την εθνική αποκατάσταση των Αλβανών (δεδομένου ότι διαχρονικά η Αλβανία αντιμετώπιζε έλλειμμα ισχύος και επιζητούσε την προστασία έτερων ισχυρών δρώντων) (4).

Όμως και η ίδια η εκλογή του κυρίου Trump δημιουργεί εκ πρώτης όψεως ευνοϊκές προϋποθέσεις για το σερβικό στρατόπεδο, δεδομένης της πρόθεσης του νεοεκλεγέντος Προέδρου αφενός να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με τη Μόσχα (σύμφωνα με τις έως τώρα διακηρύξεις του), αφετέρου να «μετριάσει» την πολυπρισματική και βαρυσήμαντη συνεισφορά των Η.Π.Α. στο Ν.Α.Τ.Ο. Όπως επισήμανα σε σχετικό άρθρο κατά το παρελθόν (Foreign Affairs), οι Η.Π.Α. θεωρούν ως πρώτιστη «απειλή» για τα συμφέροντα τους την γεωπολιτική άνοδο της Κίνας, κυρίως στον τομέα του εμπορικού ανταγωνισμού λόγω υλοποίησης του σχεδίου OB.OR (5).

Η διαχείριση της σινικής πρόκλησης απαιτεί αποδέσμευση από έριδες συγκριτικά χαμηλότερης σημασίας. Κοινώς απαιτείται μια σύγκλιση με τη Ρωσία (όχι υποχρεωτικά μόνο σε ζητήματα χαμηλής πολιτικής). Συνεπώς γιατί οι Η.Π.Α. να διακινδυνέψουν την πορεία προσέγγισης με τη Ρωσία, προκειμένου να προστατεύσουν τους Κοσοβάρους;
Θεωρητικά η υφιστάμενη «ειδική σχέση» μεταξύ Τουρκίας-Αλβανίας θα μπορούσε να λειτουργήσει ανασχετικά ως προς τους τυχόν σερβικούς σχεδιασμούς, όμως την παρούσα περίοδο η Τουρκία αντιμετωπίζει σωρεία μείζονων ζητημάτων σε εσωτερικό επίπεδο (διολίσθηση λίρας, τρομοκρατία, θεσμικές τροποποιήσεις), και αλλά και σε εξωτερικό (εμπλοκή στη Συρία).

Ένα ακόμη στοιχείο που ευνοεί την τήρηση ουδέτερης στάσης από την πλευρά της Άγκυρας προς τους Αλβανοκοσοβάρους, είναι η πρόσφατη αναθέρμανση των ρωσοτουρκικών σχέσεων, η οποίες συσφίγγονται ετι περαιτέρω και σε στρατιωτικό επίπεδο. Τελικώς η συμβολή του τουρκικού παράγοντα θα μπορούσε να περιοριστεί στην κατεύθυνση άσκησης πίεσης προς το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο για πιθανή ανάληψη δράσης.

Το Ν.Α.Τ.Ο. στην παρούσα φάση θεωρεί ως πρώτιστο μέλημα την αναχαίτιση της ρωσικής επιθετικότητας στις Βαλτικές Δημοκρατίες, και το «απόθεμα ισχύος» του εξαρτάται κατά κόρον από την αμερικανική συνδρομή σε ανθρώπινους και υλικούς πόρους.

Στο σημείο αυτό υπεισέρχεται ο κομβικός για τις εξελίξεις, ρωσικός παράγοντας. Η κατάσταση στη Βαλκανική χερσόνησο εξελίσσεται σε μια διελκυστίνδα ανταγωνισμού μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Η πρόθεση ένταξης του συνόλου των δυτικών Βαλκανίων στους ευρω-ατλαντικούς θεσμούς, απειλεί να εξοβελίσει τη ρωσική παρουσία από την περιοχή. Σύμφωνα με ρωσικά δημοσιεύματα ο ηγέτης των Σερβοβόσνιων Milorad Dodik ο οποίος διατηρεί στενές σχέσεις με το Κρεμλίνο, υπήρξε αποκαλυπτικός των ρωσικών προθέσεων για τα Βαλκάνια, οι οποίες επικεντρώνονται στη δημιουργία μιας «μεγάλης Σερβίας» με τη συνένωση όλων των σερβικών πληθυσμών σε μια οντότητα (θύλακες Κοσόβου, Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας και Μαυροβούνιο) (6).

Δηλαδή η Ρωσία προκειμένου να αποφύγει τον πλήρη αποκλεισμό της παρουσίας και των συμφερόντων της από τα Βαλκάνια, πιθανόν να αποπειραθεί να αποσταθεροποιήσει την πολύπαθη περιοχή, ανατρέποντας τους όποιους δυτικούς σχεδιασμούς. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί είτε με τη διάσπαση της Βοσνίας, είτε με μια κλιμάκωση των εθνοτικών διαφορών στο Κοσσυφοπέδιο.

Το επόμενο ερώτημα αφορά αν μια τυχόν αιματηρή πολεμική σύρραξη θα περιορίζονταν στα στενά γεωγραφικά όρια του Κοσόβου ή της Βοσνίας. Ασφαλώς μόνο εικασίες μπορούν να ειπωθούν σ’αυτή την περίπτωση, ωστόσο υπάρχουν αστάθμητοι παράγοντες όπως οι αλβανόφωνοι που διαβιούν στη δυτική Π.Γ.Δ.Μ (Tetovo, Gostivar), στην κοιλάδα του Preševo (Preševo, Medveđa και Bujanovac), και στο Μαυροβούνιο, αλλά και οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί του Sanjak στη Ν/Δ Σερβία.

Το πλέον ανησυχητικό στοιχείο που αναμένεται να διαφοροποιήσει πλήρως τη μορφή μιας νέας σύγκρουσης στη Βαλκανική, αφορά την επιστροφή μαχητών του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) από τα μέτωπα της Συρίας στις πατρογονικές τους εστίες (Βοσνία, Αλβανία, Κόσοβο). Το Κοσσυφοπέδιο εξαιτίας της παρατεταμένης φτώχειας, τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, τις ανύπαρκτες δομές και τις επικρατούσες εσωτερικές συνθήκες ασφαλείας, «πρωταγωνιστεί» στη Βαλκανική ως προς τη στελέχωση του στρατού του ISIS (φυτώριο κατ ουσίαν), καθότι η κοινωνία στρέφεται ταχύτατα προς το θρησκευτικό συντηρητισμό, και ιδιαιτέρως οι νεαρές ηλικίες. Μάλιστα η πόλη Kacanik απέκτησε το προσωνύμιο «Kosovo’s jihadist capital», αφενός εξαιτίας της ραγδαίας ριζοσπαστικοποίησης του πληθυσμού της, αφετέρου διότι αποτελεί τη γενέτειρα του ηγετικού στελέχους του Ισλαμικού Κράτους Lavdrim Muhaxheri.

Αξιοσημείωτο το περιστατικό που έλαβε χώρα το καλοκαίρι του 2015, όταν οι οπαδοί του ISIL Arben Livoreka και Nexhat Behluli, συνελήφθησαν με την κατηγορία απόπειρας μόλυνσης του δικτύου ύδρευσης της Pristina. Σημαντικό ρόλο της στροφής της κοσοβάρικης κοινωνίας προς το Ισλαμικό χαλιφάτο και της μαζικής στρατολόγησης Κοσοβάρων, είναι και η απογοήτευση από τη Δύση η οποία δεν ενσωμάτωσε τάχιστα τη χώρα στους υπάρχοντες Οργανισμούς (7).

Το φαινόμενο της έντονης παρουσίας Ισλαμιστών μαχητών στα Βαλκάνια επισήμανε σε πρόσφατο δημοσίευμα και η έγκριτη La Repubblica, καθώς η Ρώμη δείχνει να εκφράζει φόβους για είσοδο εξτρεμιστών στη χώρα, μέσω των περιοχών όπου δραστηριοποιείται η αλβανική μαφία (Puglia) (8).

Μάλιστα η αναφορά σε κοινότητες-κέντρα στρατολόγησης, οι οποίες ανήκουν στην περιφέρεια του Pogradec (απέχουν δηλαδή 30 χλμ. από την ελληνική μεθόριο-τρίγωνο Πρεσπών), θα πρέπει να θέσει τις αρμόδιες ελληνικές αρχές σε εγρήγορση.

Η έντονη παρουσία Ισλαμιστών μαχητών στην ευρύτερη περιοχή θέτει τις βάσεις για μια διαρκή ασύμμετρη απειλή στα Βαλκάνια, γεγονός το οποίο δημιουργεί τις προϋποθέσεις για πολυετείς αιματηρές συρράξεις, αλλά και πιθανές πολυεθνικές επεμβάσεις. Το ISIS μπορεί να λειτουργήσει αντισταθμιστικά στους ρωσικούς σχεδιασμούς, ως εργαλείο αποσταθεροποίησης. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να εκληφθεί σοβαρά υπόψη από το Βελιγράδι, διότι τυχόν εμπλοκή στο Kosovo στο άμεσο μέλλον, δεν θα σχετίζεται με την αντίστοιχη εκστρατεία της περιόδου 1998-1999 εξαιτίας των πολλαπλών αστάθμητων παραγόντων.

Τέλος το γεωγραφικό περιβάλλον της χερσονήσου ευνοεί τη δράση μεμονωμένων εξτρεμιστικών ομάδων (έντονη εδαφική μορφολογία και πυκνή βλάστηση ήτοι «προβληματική» αναγνώριση-συγκέντρωση πληροφοριών), δηλαδή τυχόν σύρραξη θα είναι μακροχρόνια και εξόχως αιματηρή.

(1) BBC News. Serbian train sparks escalation in tensions with Kosovo. 14/01/17.

(2) Tanjug B92. Serbia wants France to extradite Haradinaj “urgently”. 13/01/2017.

(3)Παούνης Νικόλαος. Ιστορική και Κριτική Προσέγγιση της Ανθρωπιστικής Επέμβασης. Περιπτωσιολογία, Νομικά και Θεωρητικά Ζητήματα. Το Κοσσυφοπέδιο. Εκδόσεις Ινφογνώμων. Ιούλιος 2016.

(4) Η Αλβανία προκειμένου να τυγχάνει της προστασίας ισχυρών χωρών, λειτούργησε ως «δορυφόρος» της Ιταλίας (προπολεμικά και έως την έναρξη του Β’ Π.Π.), της Γιουγκοσλαβίας (1945-48), της Ε.Σ.Σ.Δ. (1948-1963) και της Μαοϊκής Κίνας (έως το 1976). Στη συνέχεια και μέχρι την κατάρρευση του Κομμουνισμού (1989), επέλεξε την αυτοαπομόνωση, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 90 «προσδέθηκε» στο άρμα του Ν.Α.Τ.Ο. και κυρίως των Η.Π.Α. καθώς η Washington ετάχθη εμπράκτως υπέρ του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού και αυτονομίας των Κοσοβάρων. Το τελευταίο χρονικό διάστημα η Αλβανία δημιούργησε «ειδική» σχέση με την Τουρκία, στην ουσία όμως πρόκειται για μια θεσμική (και όχι μόνο) άλωση της βαλκανικής χώρας.

(5) Παούνης Νικόλαος. Εντείνεται η σινο-αμερικανική αντιπαράθεση. Το Κέντρο Βάρους της Πλανητικής Ισχύος μετατοπίζεται προς Ανατολάς. Foreign Affairs. 29/09/16.

(6) Καλογερόπουλος Χρήστος. Βαλκάνια με Μεγάλη Σερβία η απάντηση της Ρωσίας στο Ν.Α.Τ.Ο. Ambassador. 16/01/17.

(7) Brenna Gautam. From Pristina to Damascus. Understanding Kosovo’s fighter in Syria. Transconflict.26/09/2016.

(8) La Repubblica. Guliano Fuschini. Terrorismo, le Bandiere dell” ISIS nei Villaggi dell’Albania.Una Pulveriera per la Puglia. 07/01/17.

*Ο Παούνης Νικόλαος είναι Βαλκανιολόγος, Διεθνολόγος MSc.