Αποκωδικοποιώντας τις υψηλές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας

Παρά την φθίνουσα πορεία, τις τελευταίες ημέρες εμφανίστηκαν ανοδικές τιμές στα επίπεδα των 200€/MWh και τις μέγιστες ωριαίες τιμές να φθάνουν έως και τις 850€/MWh. Σε αυτό το πλαίσιο το Υπουργείο Ενέργειας προέβη σε άμεσα, έκτακτα μέτρα επιδότησης στα οικιακά τιμολόγια. Πως όμως διαμορφώνονται αυτές οι τιμές και σε τι ενέργειες μπορούμε να προβούμε ώστε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις απότομες αιχμές, που συναντήσαμε σε μεγαλύτερο επίπεδο κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2022, οι οποίες εμφανίζονται όλο και πιο συχνά τις προηγούμενες ημέρες;

Δεδομένο 1: Η τελευταία ακριβότερη μονάδα ορίζει την τιμή εκκαθάρισης της αγοράς

Η χονδρεμπορική τιμή της κάθε ημέρας διαμορφώνεται από τις ωριαίες προσφορές των ηλεκτροπαραγωγικών μονάδων για να καλύψουν την ωριαία ζήτηση που θα χρειαστούν οι καταναλωτές ενέργειας. Πρώτες, με πολύ χαμηλές τιμές που συχνά είναι μηδενικές μπαίνουν στο σύστημα οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και ακολουθούν με σειρά οι μονάδες ηλεκτρικής ενέργειας από την φθηνότερη στην ακριβότερη (μονάδες καύσης φυσικού αερίου, λιγνιτικές, υδροηλεκτρικά κτλ.). Οι προσφορές της κάθε μονάδας αντανακλούν το μεταβλητό κόστος συν ένα περιθώριο κέρδους, οι οποίες διαμορφώνονται όμως ελεύθερα και σε περιόδους κρίσης και στενότητας των διαθέσιμων πόρων μπορεί να κινηθούν σε πολύ υψηλότερα επίπεδα από το μεταβλητό κόστος, χωρίς να υπάρχει κάποιος περιορισμός στην τιμή που μπορεί να προσφέρει κάθε παραγωγός.

Η αποκαλούμενη τιμή εκκαθάρισης της Αγοράς Επόμενης Ημέρας ανά ώρα είναι η ακριβότερη προσφορά που θα δώσει κάποιος παραγωγός για να καλύψει την τελευταία MWh που χρειάζεται το σύστημα. Επίσης υπάρχει και η Αγορά Εξισορρόπησης, στην οποία εάν διαπιστωθεί ότι χρειάζεται το σύστημα περισσότερη ενέργεια, ο Διαχειριστής (ΑΔΜΗΕ) την ζητάει από τους παραγωγούς, κυρίως των πιο ευέλικτων θερμικών μονάδων με καύσιμο το φυσικό αέριο, μέσα στο ίδιο 24ωρο, κατά κανόνα με υψηλότερο κόστος.

Δεδομένο 2: Η ωριαία ζήτηση εμφανίζει αιχμή τις απογευματινές-βραδινές ώρες

Η οικονομική κρίση και ιδίως από το 2012 και μετά, μείωσε κατακόρυφα την βιομηχανική ζήτηση ενέργειας κατά την διάρκεια της ημέρας με αποτέλεσμα η μέγιστη ζήτηση να παρατηρείται στις απογευματινές βραδινές ώρες με μεγάλη διαφορά από τις μεσημεριανές ώρες. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην οικιακή κατανάλωση, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες με την λειτουργία των air-conditions και την χαμηλή εξοικονόμηση ενέργειας στο κτιριακό απόθεμα της χώρας.

Δεδομένο 3: Οι φθηνές ΑΠΕ δεν μπορούν να συντονιστούν με την υψηλή ζήτηση

Λόγω της φύσης της τεχνολογίας τους τα φθηνά φωτοβολταϊκά παράγουν στο μέγιστο τις μεσημεριανές ώρες και σβήνουν τις απογευματινές ώρες, όπου το σύστημα αρχίζει να απαιτεί όλο και μεγαλύτερες ποσότητες ενέργειας, όπως προαναφέρθηκε. Τα αιολικά παράγουν ενέργεια, καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας, όταν φυσικά έχει άνεμο, οπότε και εδώ παρατηρούμε την έντονη στοχαστικότητα, που δεν βοηθάει στην κάλυψη της υψηλότερης ζήτησης, όταν απαιτείται. Συνέπεια των παραπάνω είναι ότι παρόλα τα ρεκόρ που παρατηρούνται στη διείσδυση των ΑΠΕ στην Ελλάδα, αυτά δεν μπορούν να μεταφραστούν σε μείωση του συνολικού ημερήσιου κόστους ενέργειας, κυρίως λόγω της έλλειψης μονάδων αποθήκευσης στο σύστημα.

Δεδομένο 4: Η άμεση συσχέτιση της τιμής εκκαθάρισης της αγοράς με τα τιμολόγια στους τελικούς καταναλωτές

Στην ελληνική αγορά σχεδόν το σύνολο της ενέργειας διαμορφώνεται στις αγορές του Χρηματιστηρίου Ενέργειας (Αγορά Επόμενης Ημέρας, Ενδοημερήσια Αγορά, Συνεχής Ενδοημερήσια Αγορά), καθώς, αν και η αγορά των διμερών συμβάσεων (PPA) έχει αναπτυχθεί τα τελευταία έτη, οι συμβασιοποιημένες ποσότητες μέσω των PPAs παραμένουν σε χαμηλά επίπεδα σε σύγκριση με το σύνολο της ημερήσιας ζήτησης. Η περαιτέρω ανάπτυξη της αγοράς των PPA μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών ενέργειας μπορεί να προστατεύσει τους καταναλωτές από τις μεγάλες διακυμάνσεις της χονδρεμπορικής αγοράς. Στη χώρα μας παρατηρείται μικρή διείσδυση των διμερών συμβολαίων, όταν στις ευρωπαϊκές αγορές αυτά αντιπροσωπεύουν το 40%-60% της αγοράς και λειτουργούν σαν μαξιλαράκι ασφαλείας.

Δεδομένο 5: Χαμηλή αποδοτικότητα ηλεκτρικού συστήματος

Σε περιόδους στενότητας του ηλεκτρικού συστήματος, που προέρχεται από εξωτερικούς παράγοντες π.χ. blackout στις βαλκανικές χώρες (οι οποίες σημειωτέον έχουν από τους γηραιότερους και λιγότερο αποδοτικούς στόλους θερμικών μονάδων), μη επάρκεια φυσικού αερίου, μη διαθεσιμότητα μονάδων παραγωγής, η αγορά έχει ανάγκη από όλο και περισσότερες ευέλικτες «ακριβές» μονάδες, χαμηλής απόδοσης, για να καλύψει την ζήτηση. Επίσης ένα δομικό πρόβλημα του συστήματος είναι η διαρροή ενέργειας (και χρημάτων) από τις όλο και αυξανόμενες ρευματοκλοπές και τις ευρύτερες απώλειες του δικτύου με ένα μεγάλο κόστος της τάξεως των 800-1,000 εκατ. Ευρώ κάθε χρόνο. Στα παραπάνω προστίθεται και η έλλειψη επαρκών διασυνδέσεων για μεγαλύτερη ευελιξία του ηλεκτρικού συστήματος.

Όλα τα παραπάνω αναδεικνύουν την ευαισθησία του ηλεκτρικού συστήματος σε εξωγενείς παράγοντες χωρίς πολλές δικλίδες ασφαλείας, που θα απορροφούν τους κραδασμούς, όπως παρατηρήσαμε το 2022 αλλά και στις προηγούμενες ημέρες.

Σίγουρα είναι θετική η άμεση ανταπόκριση της Πολιτείας για τους καταναλωτές, αλλά αυτή γίνεται σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, χωρίς να δίνει τα κατάλληλα μηνύματα στους παραγωγούς ενέργειας/ επενδυτές. Η αποθήκευση ενέργειας, που θα μετατοπίσει την παραγωγή των ΑΠΕ στις βραδινές ώρες, η αντιμετώπιση των στρεβλώσεων του ηλεκτρικού συστήματος, η μεγέθυνση της αγοράς των διμερών συμβάσεων (PPAs), η αναβάθμιση των διασυνδέσεων και η γρήγορη ανάπτυξη αποδοτικού δικτύου, αλλά και η ευρύτερη συνεννόηση με την ΕΕ για ευρύτερες δομικές αλλαγές στην αγορά για το πως θα εισέρχονται στο σύστημα οι διάφορες μορφές παραγώμενης ενέργειας και πως αυτές θα αποζημειώνονται, είναι τα μέτρα και οι πολιτικές που πρέπει να προωθηθούν άμεσα και αφορούν τον μακροπρόθεσμο ορίζοντα προς μια νέα βιώσιμη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας η οποία ταυτόχρονα θα επιτυγχάνει και τους στόχους της πράσινης ενεργειακής μετάβασης.

Ο Δρ. Κώστας Ανδριοσόπουλος είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικών & Ενεργειακής Οικονομίας στο Audencia Business School, Διευθύνων Σύμβουλος στην Akuo Energy Greece, Μέλος ΔΣ στην ΗΑΕΕ