Ο Αλέν Μαμπανκού στο Collège de France

Από τον 16ο αιώνα, έχει διττό ρόλο: αποτελεί αφενός χώρο πρωτοπόρας έρευνας και αφετέρου χώρο διδασκαλίας σε όλους τους τομείς των γραμμάτων, των τεχνών και των φυσικών επιστημών, σε συνεργασία με το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS), το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας και Ιατρικής Έρευνας (INSERM) και πολλούς άλλους σημαντικούς θεσμούς.

Είναι οργανωμένο σε 47 έδρες, τέσσερις εκ των οποίων είναι ετήσιες, και έχουν ως στόχο να ενισχύουν την επιστημονική διδασκαλία ενός αναδυόμενου τομέα ή ενός τομέα που απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση. Κάθε χρόνο, ανατίθενται σε μία διακεκριμένη προσωπικότητα. Ειδικότερα, η έδρα της Καλλιτεχνικής Δημιουργίας του Collège de France από το 2005, και κάθε χρόνο, ανατίθεται σε καλλιτέχνες-δημιουργούς των τομέων της αρχιτεκτονικής, των εικαστικών τεχνών, του θεάτρου...

Για πρώτη φορά, κατά παρέκκλιση, στην παραπάνω έδρα, για το ακαδημαϊκό έτος 2015-2016, εξελέγη – « επαναστατική εκλογή », όπως το δήλωσε ο Antoine Compagnon, καθηγητής στην Έδρα της σύγχρονης γαλλικής λογοτεχνίας του Collège de France - ο μυθιστοριογράφος, ποιητής και δοκιμιογράφος Αλέν Μαμπανκού, ο οποίος, στις 17 Μαρτίου, πραγματοποίησε την πρώτη του επιτυχημένη εισαγωγική διδασκαλία με τίτλο « Μαύρα Γράμματα: από το φως στο σκοτάδι », ρίχνοντας φως στις σχέσεις της γαλλικής με την αφρικανική λογοτεχνία. Όποιος ευτύχησε να παρευρεθεί στο κατάμεστο αμφιθέατρο του Collège de France, με την παρουσία πολιτικών και άλλων διακεκριμένων προσωπικοτήτων, ένιωθε ότι βρισκόταν σε ένα μείζον γεγονός, παρόμοιο με τη Σύνοδο των μαύρων συγγραφέων στο Παρίσι το 1956. Χωρίς αμφιβολία, η προδιαγεγραμμένη επιτυχία της εκλογής του Μαμπανκού επιβεβαιώθηκε.

Με την απόφαση αυτή, το Σώμα των Καθηγητών του ιστορικού αυτού θεσμού επιδιώκει να τιμήσει το δημιουργικό λογοτεχνικό ταλέντο και να προσδώσει στις αφρικανικές σπουδές την αξία και το κύρος που τις οφείλει. Με τον τρόπο αυτόν, τοποθετεί στην πρώτη γραμμή την αφρικανική ήπειρο και τους πολιτισμούς, οι οποίοι θα αφήσουν τα ίχνη τους στον αιώνα, που ξενικά...

Ποιος είναι ο Αλέν Μαμπανκού;

Πολυγραφότατος, ο γαλλοκονγκολέζος Αλέν Μαμπανκού, στα πενήντα του, ήδη θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους γαλλόφωνους συγγραφείς της αφρικανικής διασποράς και κινείται μεταξύ τριών ηπείρων: Αμερικής, Αφρικής και Ευρώπης.

Γράφει στα γαλλικά και το συγγραφικό του έργο αποτελεί μέρος της ποικιλόμορφης, γαλλόφωνης λογοτεχνικής παραγωγής, η οποία ανθίζει σε πολλές ηπείρους. Όπως πολλοί άλλοι νέοι αφρικανοί συγγραφείς – Αμπντουραμάν Βαμπερί, Εμανουέλ Ντονγκαλά, Φατού Ντιόμ, Καλίξτ Μπεγιαλά - ο Μαμπανκού βιώνει τη μετανάστευση και γράφει μακριά από την Αφρική για την Αφρική. Η λογοτεχνία του(ς) ανήκει στο κίνημα «Migritude», νεολογισμός που συνδυάζει τη μαύρη λογοτεχνία («Négritude») με τη μετανάστευση (Migration), και αγγίζει ευρύ αναγνωστικό κοινό της Ευρώπης και της αφρικανικής διασποράς. Σημειωτέον ότι ο Μαμπανκού συμπεριλαμβάνεται στους Αφρικανούς γαλλόφωνους συγγραφείς, οι οποίοι είναι καθηγητές σε πανεπιστήμια της Αμερικής και διδάσκουν γαλλόφωνη και συγκριτική λογοτεχνία μέσα από το πρίσμα της μετανάστευσης και του αποικιακού παρελθόντος της Γαλλίας. Μία Γαλλία που αποκαλούν « Black, Blanc, Beur », δηλαδή μία Γαλλία που απαρτίζεται από Μαύρους, Λευκούς, και Μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς από χώρες του Μαγκρέμπ.

Η χαρά του Μαμπανκού είναι διπλή. Πρώτον, επειδή είναι ο πρώτος συγγραφέας στην παραπάνω έδρα και δεύτερον, επειδή, απ’ αυτή την τιμητική έδρα, θα παραδώσει μαθήματα για τη γαλλόφωνη αφρικανική λογοτεχνία: μία ζωντανή λογοτεχνία σε ό,τι αφορά στη γλώσσα, πλούσια σε ιστορία και ηθικά διδάγματα από το κοινό παρελθόν της με τη

Γαλλία, μία λογοτεχνία με απήχηση

Η εκλεκτή λογοτεχνία του Μαμπανκού «αναποδογυρίζει» τη γαλλική γλώσσα, ανατρέπει τις ιδέες για την Αφρική και αυτό που αποκαλείται «μαύρη σκέψη». Η σκέψη του τροφοδοτείται από την βαθιά γνώση της ιστορίας της γαλλόφωνης λογοτεχνίας και με τη διδασκαλία του εκφράζεται αρμονικά στο περιβάλλον της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Όπως το υπογραμμίζει και ο ίδιος, «αυτό που μας ενώνει ως δημιουργούς είναι το σύμπαν». Γι’ αυτό άλλωστε, το έργο του υπερβαίνει τις ιδιαιτερότητες του τόπου του, ανήκει στον άνθρωπο και στις πολλαπλές του ταυτότητες.

Από τη λογοτεχνία της αποικιοκρατίας στην «νεγρο-αφρικανική» λογοτεχνία

Στο Collège de France, ο συγγραφέας θα διατρέξει τη μακρά και πλούσια ιστορία της γαλλόφωνης αφρικανικής λογοτεχνίας, αλλά και τη λογοτεχνία της Καραϊβικής και της Αφρο-Αμερικής που εκτείνεται από την περίοδο άνθησης της «λογοτεχνίας της αποικιοκρατίας» – 1921 Batouala, του πρώτου νέγρικου μυθιστορήματος του μαρτινικέζου René Maran (1887-1960) (βραβείο Γκονκούρ) μέχρι την μετα-αποικιακή λογοτεχνία και την νεγροαφρικανική λογοτεχνία, ως λογοτεχνία που μιλά στο πρώτο πρόσωπο, με το δικό της "εγώ".

Συγκίνηση προκάλεσε, κατά την έναρξη της εμπνευσμένης διάλεξής του, η αναφορά του στο ότι από το 1916 κυκλοφόρησαν και επικράτησαν στη Γαλλία τα χειρότερα ρατσιστικά στερεότυπα για τους Μαύρους. Οι αφίσες-αλληγορίες της «Μπανανίας», του ζωγράφου Giacomo de Andreis αλλά και τα υποτιμητικά σλόγκαν για τους μαύρους πρωτόγονους πολεμιστές διαιώνιζαν τότε την εικόνα του μαύρου ανθρώπου, ως αιώνιου σκλάβου. Ακριβώς έναν αιώνα μετά, η Γαλλία εξακολουθεί να προβληματίζεται με τους έχοντες δύο εθνικότητες, είναι ανίκανη να συλλάβει έναν κόσμο που κινείται και αδυνατεί να φανταστεί τον εαυτό της ως ποικιλόμορφο και πολυφυλετικό έθνος, πλούσιο και μεγάλο.

Ο Μαμπανκού ανήκει σε μια γενιά συγγραφέων, η οποία καταρρίπτει τα εμπόδια, αρνείται τον κατακερματισμό της φαντασίας σε γεωγραφικές περιοχές, επειδή γνωρίζει ότι η σωτηρία βρίσκεται στη συγγραφή, μακριά από μια πλασματική αδελφοσύνη που καθορίζεται από το χρώμα του δέρματός μας ή τις θερμοκρασίες της χώρας καταγωγής μας. Η συγγραφή μετατρέπεται ταυτόχρονα σε ρίζωμα, έκκληση μέσα στη νύχτα και τεντωμένο αυτί προς τον ορίζοντα...

Η Κατερίνα Σπυροπούλου είναι Δρ Συγκριτικής Γραμματολογίας