Φαίδων Ταμβακάκης, Η αναπαλαίωση. Εστία, 2015

When, staunchly entering port,
After long ventures, hauling up, worn and old,
Better’d by sea and wind, torn by many a fight,
With original sailing on all gone, replaced or mended,
I only saw at last, the beauty of the ship...
- Walt Whitman, "The Beauty of the Ship"

Σχέδια του Τάι-Μο-Σαν (Edward Cock & H.S. Rous)

Edward Cock & H.S. Rous

Οι πέντε Άγγλοι αξιωματικοί, Sherwood, Salt, Francis, Ommaney-Davis, 27, Ryder, όλοι από 24 ως 30 χρονών.

Ογδόντα χρόνια μετά, ο Κωνσταντίνος, κακοπαθημένος από την ελληνική κρίση, ασχολούμενος γενικώς και αορίστως με την τηλεόραση και τα έντυπα, παθιασμένος με τη θάλασσα, το αγοράζει για να επαναλάβει το ταξίδι τους. Το όνειρό του μπάζει κυριολεκτικά νερά και τον οδηγεί σε έναν ταρσανά στη Σύρο, όπου διαπιστώνει πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα και πόσο δαπανηρή η λύση του. Επιμένει. Διαβάζει και ξαναδιαβάζει το «Ταξίδι του Τάι-Μο-Σαν» του Μάρτιν Σέργουντ, μάγειρα στο παρθενικό ταξίδι του καραβιού κι αφηγητή της ιστορίας του, και προσπαθεί να ορίσει τη δική του αγάπη για το ταξίδι σε σχέση με όσους προηγήθηκαν. Φλεγματικότητα, αυτοσαρκασμός, αφέλεια ντιλετάντη ωεκανοπόρου, αυτά τα χαρακτηριστικά του Σέργουντ-αφηγητή θεωρεί πως του ταιριάζουν. Έχει πατήσει τα 50 και αναζητά μια εξαιρετική «εμπειρία που θα μεταμορφώσει της ζωή του(ς), θα του(ς) δίνει κουράγιο στα δύσκολα, θα ζεσταίνει τα εύκολα και θα τον (τους) συνοδεύσει μέχρις [...] να κλείσει (ουν) τα μάτια». Μια εμπειρία όχι αναγκαστικά μοναδική, το αντίθετο, που θα τον επαναφέρει στην αρχή, για μια νέα εκκίνηση. Περιλαμβάνει και τον έρωτα. Δεύτερο το ταξίδι, δεύτερος κι ο έρωτας, με διαφορετικό τρόπο. Το ταξίδι είναι επανάληψη του πρώτου ταξιδιού, που έγινε από άλλους, ογδόντα χρόνια μετά. Ο έρωτας είναι επανάληψη ενός πρώτου έρωτα με τους ίδιους πρωταγωνιστές, είκοσι χρόνια μετά. Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου, που παρεμπιπτόντως αναφέρεται μέσα στο κείμενο, κοινή. Εάν και εφόσον μπορεί κανείς να τον ξαναβρεί.

Όποιος έχει διαβάσει ή θέλει να διαβάσει Ταμβακάκη θα διαπιστώσει πόσο το ταξίδι, με κάθε τρόπο, είναι παρόν στο έργο του. Στην εν λόγω εξαιρετική τεχνικά νουβέλα, όμως, ταξίδι δεν υπάρχει. Υπάρχει νησί, όπως και σε άλλα έργα του, οιονεί ναυαγός επίσης, με όλες τις συνδηλώσεις του όρου. Επί της ουσίας, όμως, πρόκειται όμως για μια ανεστραμμένη ναυτική ιστορία, μια ιστορία μετέωρη – πάνω σε μπουντέλια, και με την πλώρη στραμμένη στη θάλασσα. Με εξαίρεση μια σύντομη βόλτα με το φουσκωτό στα Ρήνεια, ο επίδοξος θαλασσοπόρος παραμένει στη στεριά, αβέβαιος αν θα έχει τα χρήματα να επισκευάσει το σκάφος και να κάνει, εντέλει, πράξη το μεγάλο ταξίδι. Παρά την ένταση που σε μεγάλο βαθμό υποστηρίζεται εγκεφαλικά, από μια επιθυμία πολλαπλών αναγνώσεων, για την καλλίπυγο, ως σκάφος του Γκρίτση, Πηνελόπη, την παλιά του αγάπη που ξαναβρίσκει στο νησί, είναι και πάλι έτοιμος να την κοπανήσει και η μοίρα τελευταία στιγμή τον κρατά – ο ίδιος λέει του χαμογελά, αλλά η λεπταίσθητη ειρωνεία διαπερνά απ’ άκρη σ’ άκρη το κείμενο. Η αμφιθυμία και η αβεβαιότητα αποδίδουν την εσωτερική και εξωτερική κατάσταση στη νουβέλα, με την αμφισημία και τους υπαινιγμούς να θυμίζουν πόση σημασία έχει και η παραμικρή λεπτομέρεια στο χτίσιμο ενός σκαριού, είτε αυτό είναι σκάφος είτε κείμενο. Είναι τυχαία η αναφορά στην Πηνελόπη με όρους σκαριού, του σκάφους «Καλλίπυγος» του Γιώργου Γκρίτση που γύρισε κυριολεκτικά τον κόσμο όλον, που συνδέει και συν-ερμηνεύει, εντέλει, τις δύο επιθυμίες;

Η «Καλλίπυγος» του μεγάλου θαλασσοπόρου Γιώργου Γκρίτση

Οι επαναλήψεις και οι επαναφορές τα ίχνη των μαστόρων στην άμμο, υπάρχουν εκεί για να χαραχτούν οι γραμμές της νουβέλας. Ο ίδιος ντόκος, ο ίδιος καραβομαραγκός, το ίδιο νησί, η ίδια γυναίκα, ξανά. Το λιοντάρι του τσίρκου ζωντανεμένο στη χαίτη της Πηνελόπης. Ο καραβομαραγκός σε επαναλαμβανόμενα πλάνα, να παθαίνει καρδιά βλέποντας τα σκαριά που διαλύονται για τη μικρή επιδότηση της ΕΕ, να τον συστήνουν στον αφηγητή, να αναλαμβάνει τελικά την επισκευή του σκάφους. Αναδιπλασιασμός και αναπαλαίωση. Τίποτα δεν παραπέμπει σε νέα εκκίνηση. Αλλά παρά ταύτα η εκκίνηση προκύπτει και αφορά τον αναγνώστη.

Η νουβέλα του Ταμβακάκη είναι ατμοσφαιρική, ταξιδιάρικη, αναζωογονητική, παρά την πικρία, ανάλαφρη παρά την πολυπλοκότητά της, χάρη στο γερό της χτίσιμο, με βάση χνάρια μεγάλων μαστόρων και εμπειρία προσωπική. Το ξεδίπλωμά της δημιουργεί μια ανοιχτωσιά στο κείμενο, που παραπέμπει στις γραμμές των οριζόντων. Χωράει μέσα κι η παράδοση της ναυτοσύνης, κι η ελληνικότητα, επίσης ανεστραμμένες, κι η ποίηση, ως σχολική κοινοτοπία, αλλά και απόλυτη δύναμη: η καβαφική αναφορά στο τέλος υπαινίσσεται όσα δεν λέει ρητά η νουβέλα. Η ποιητικότητα του κειμένου, πάντως, στηρίζεται στην «αντοχή των υλικών». Ακόμη κι αν ο αναγνώστης δεν ξέρει τις λέξεις των θαλασσιών και του καρνάγιου, κι αν βαριέται να τις ψάξει, αυτές συντονίζονται μυστικά και μαγικά με την επιθυμία του ορίζοντα, της φυγής πάνω σε ένα καλοκάμωτο σκαρί, της απόλυτης αίσθησης ελευθερίας, αλλά και της αρμονίας, της τέχνης. Βλέπει έτσι ο αναγνώστης μπροστά του την ομορφιά του σκάφους, που εν προκειμένω δεν είναι καμωμένο από σανίδια, όπως στο εξώφυλλο του βιβλίου, αλλά από λέξεις, τεχνικά συναρμοσμένες. Βλέπει μια νουβέλα- μορφοκάικο, κλασικό σκαρί που όλοι το αγαπάνε.

Υποσημείωση: αν θελήσει κανείς να διαβάσει διακειμενικά τη νουβέλα, χρειάζεται ολόκληρη μελέτη. Όχι πως δεν αξίζει τον κόπο. Αλλά ας είναι στη δεύτερη ανάγνωση. Το Τάι-Μο-Σαν αγοράστηκε, όπως διάβασα στο διαδίκτυο, από αγγλοελληνική εταιρεία και είναι πια όντως στην Ελλάδα;. Σε κάθε περίπτωση, στα ελληνικά νερά ταξίδεψε, για το Mamma Mia.

Mamma Mia, γυρίσματα στη Σκόπελο.

*Η Τιτίκα Δημητρούλια είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΑΠΘ, κριτικός λογοτεχνίας.