Η εκτόξευση των ενοικίων στην Αθήνα και γιατί έχει σημασία αυτό που έγινε στη Νέα Υόρκη

Η Αθήνα – το νέο Βερολίνο. Μα με τέτοια σχέση μισθών-κόστου ζωής, για ποιο Βερολίνο μιλάμε; Σε μία πόλη που γεμίζει airbnbs, μπαρ και φαγάδικα στα πρότυπα των Κυκλάδων, θα πρέπει να συζητήσουμε για ποια πόλη μιλάμε, σε ποιους απευθύνεται και τι ανάγκες έχουν οι κάτοικοί της.

Η Αθήνα είναι η πόλη που τελευταία έχει βγάλει δόντια και τρώει τους ανθρώπους που την μεγάλωσαν τόσα χρόνια. Οι άνθρωποι των γειτονιών, οι φοιτητές, οι οικογένειες, οι μετανάστες, όλοι τους πλέον δεν μπορούν να βρουν κατοικία. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, οι τιμές των διαμερισμάτων στο πρώτο τρίμηνο του έτους κατέγραψαν αύξηση κατά 4%, έναντι αύξησης 1,4% που κατέγραψαν για το σύνολο του 2018! Η τρομερή αυτή αύξηση έχει θετικές και αρνητικές επιπτώσεις, ανάλογα για το ποιον μιλάμε κάθε φορά. Το κράτος και οι τράπεζες από την μία δεν κρύβουν την χαρά τους – αυξήσεις αντικειμενικών αξιών, αυξήσεις ενοικίων, αυξήσεις εισοδημάτων, αυξήσεις φόρων επί των πωλήσεων, κέρδη για τις τράπεζες που πλέον ανακτούν δυναμικά τον ρόλο τους στην κτηματαγορά. Αυτό που παρατηρούμε ουσιαστικά είναι περίπου αυτό που είχε ζητήσει η Τρόικα από την Ελληνική Κυβέρνηση το 2011, είναι ότι το μνημόνιο (το πρώτο, το ορθόδοξο) θα πρέπει να καταστήσει την ιδιοκτησία στην Ελλάδα, πιο ανταγωνιστική, με μεγαλύτερη κινητικότητα και λιγότερο φτηνή από ότι ήταν. Από την άλλη, αν δεν είσαι τραπεζίτης ή απλά το κράτος, μάλλον είσαι άλλος ένας απλός πολίτης που βλέπει τον εαυτό του να πετιέται εκτός όλης αυτής της διαδικασίας. Το ύψος των ενοικίων, δεν είναι άλλος ένας αριθμός άλλα βασικός παράγοντας ανισότητας και κοινωνικής αδικίας.

Βασικοί παράγοντες εκτόξευσης των ενοικίων είναι η Χρυσή Βίζα και το airbnb. Το εύκολο κέρδος για ιδιοκτήτες ακινήτων δεν λαμβάνει υπόψιν του κοινωνικές ανάγκες. Εξάλλου από την ελεύθερη αγορά κανείς δεν είχε ποτέ τέτοιες προσδοκίες. Σύμφωνα με έρευνα της Grant Thornton, κάθε ένα ακίνητο που πηγαίνει στην αγορά των πλατφορμών οικονομίας διαμοιρασμού, στερεί δύο ακίνητα από τους πολίτες που ψάχνουν μακροχρόνια μίσθωση ενώ έτσι προκαλείται αύξηση της τάξης του 9.3% στις τιμές των ενοικίων. Οικογένειες έχουν πεταχτεί από τα σπίτια στα οποία κατοικούσαν για χρόνια, ολόκληρες πολυκατοικίες έχουν αδειάσει από ενοίκους για να μπουν σε πλατφόρμες τουριστικής ενοικίασης. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην περιοχή του Ζαππείου, μόλις το 8% των ακινήτων διατίθεται για μακροχρόνια ενοικίαση ενώ το υπόλοιπο 92% “ανήκει” στο airbnb του οποίου τα έσοδα για το 2018 μόνο στην Ελλάδα ανήλθαν σε λίγο λιγότερο από 2 δις ευρώ. Σε αυτή την περίπτωση, το καινούριο καθεστώς που διαμορφώνεται, όχι μόνο αποκλείει πολίτες άλλα τους θεωρεί μάλλον βαρίδιο.

Υπάρχει διάχυτη η αίσθηση ότι οι πολίτες είναι ανήμποροι απέναντι σε αυτό το φαινόμενο. Το ίδιο το κράτος δυσκολεύεται να θέσει κανόνες και ρυθμίσεις. Όμως η Αθήνα δεν είναι η πρώτη μητρόπολη που αντιμετωπίζει τον εκτοπισμό των κατοίκων της από τις εταιρείες και τους ιδιοκτήτες ακινήτων που επιλέγουν να απευθυνθούν αποκλειστικά και μόνο στους τουρίστες. Είναι όμως η πρώτη μητρόπολη στην οποία κανείς, μίντια-πολιτικό σύστημα και λοιποί φορείς αρνούνται να μιλήσουν για στεγαστική κρίση. Αντίθετα με χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ όπου η στεγαστική κρίση αποτελεί κεντρικό θέμα σε δελτία ειδήσεων, εφημερίδες, συνέδρια, κοινοβούλια, στην Ελλάδα επικρατεί μία άτυπη omerta η οποία εμπεδώνει περαιτέρω ένα αίσθημα αδιεξόδου για την κοινωνία.

Αυτό όμως που κατάφερε μία νεαρή κοπέλα από το Μπρούκλιν ακτινοβολεί μέχρι και την Αθήνα. Η Cea Weaver μαζί με χιλιάδες άλλους ακτιβιστές, κατάφερε και τα έβαλε με τους κολοσσούς του real estate στην ΝΥ και τους κέρδισε.

Η Cea έχει μεγαλώσει στο Μπρούκλιν, λίγο πριν το Μπρούκλιν γίνει ο παράδεισος των χιπστερς και των πανάκριβων λοφτς. Η Cea Weaver επίσης ανήκει στους οργανωτές της τοπικής κοινότητας και είναι μέλος του DSA (Democratic Socialists of America), μίας μικρής άλλα διαρκώς αυξανόμενης σε μέλη οργάνωσης η οποία βρίσκεται στα αριστερά του Bernie Sanders τον οποίο και στηρίζουν κριτικά. Η Cea, ζει στην Αμερική του Τραμπ και χωρίς εμπειρία άλλα με πολύ πείσμα και έμπνευση που αντλεί από την οργάνωσή της άλλα κυρίως από τους κατοίκους της γειτονιάς της, θεωρείται άτυπη εκπρόσωπος μίας γενιάς που ενώ της υποσχέθηκαν ευκαιρίες και ενσωμάτωση, αντιμετώπισαν κοινωνικό αποκλεισμό και γκετοποίηση. Στην πραγματικότητα, μιας γενιάς που, μέσα σε όλα, αντιμετωπίζει και τον εκτοπισμό από τις γειτονιές που μεγάλωσε, εξαιτίας των μεγάλων εταιρειών διαχείρισης ακινήτων.

Στις ΗΠΑ της Cea Weaver, η ζήτηση κατοικίας έχει φτάσει στο μεγαλύτερο ποσοστό μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, με ότι συνέπεια μπορεί να έχει αυτό στο ύψος των ενοικίων ενώ σύμφωνα με το Joint Center for Housing Studies στο Harvard University, ένας στους τέσσερις πολίτες που νοικιάζουν την κατοικία τους ξοδεύουν περισσότερο από το μισό μηνιαίο εισόδημά τους σε αυτή. Και αν η λύση για το Λονδίνο ή το Μαϊάμι φαίνεται να είναι το χτίσιμο περισσότερων κατοικιών, στην ΝΥ (ή και την Αθήνα) με αυτά τα επίπεδα υπερπληθυσμού η λύση είναι μία: περιορισμός του airbnb και έλεγχοι του ύψους των ενοικίων.

Στην ΝΥ, κανείς από τους νόμους που ίσχυαν όμως μέχρι και τον Ιούνιο του 2019 δεν προστάτευε επαρκώς τους πολίτες-ενοίκους της ΝΥ. Για την ακρίβεια οι ισχύουσες ρυθμίσεις μέχρι πρόσφατα άφηναν παραθυράκια προς όφελος των ιδιοκτητών και των real estate agencies. Επιπρόσθετα, η ασύδοτη χρήση του airbnb έχει απαγορευτεί στην ΝΥ και έχουν μπει τόσο σκληροί κανόνες που πλέον στην πόλη υπάρχουν πολύ λίγα διαμερίσματα που δίνονται σε αυτή την πλατφόρμα, έτσι ώστε να δίνεται προτεραιότητα στους πολίτες της πόλης οι οποίοι ψάχνουν σταθερή κατοικία. Τον περασμένο Ιούνιο όμως τελείωνε η ισχύ των ρυθμίσεων αυτών και αυτό ήταν μία καλή αφορμή για τα λόμπι της κτηματαγοράς να ξεκινήσουν μία μεγάλη καμπάνια ύψους μερικών εκατομμυρίων δολαρίων υπέρ μιας ατζέντας περαιτέρω απελευθέρωσης των κανόνων.

Βασικός στόχος της συμμαχίας που συγκρότησαν τα λόμπι της βιομηχανίας του real estate, των Ρεπουμπλικάνων και φυσικά των ιδιοκτητών κατοικιών, ήταν η απορρύθμιση των όποιων δικαιωμάτων έχουν οι ένοικοι και η συγκράτηση των ενοικίων σε υψηλά επίπεδα, εκμεταλλευόμενοι έτσι την υψηλή ζήτηση που υπάρχει στην αγορά. Αυτό που δεν είχαν υπολογίσει στην εξίσωση τους είναι ότι κάτοικοι και εκατοντάδες ενοικιαστές είχαν συγκροτήσει ένα μαζικό κίνημα το οποίο με έξυπνο τρόπο δούλευε για καιρό κάτω από την μύτη τους χωρίς να τραβάει την προσοχή. Όταν ο Κυβερνήτης της ΝΥ Andrew Cuomo δέχτηκε να συναντήσει την Cea Weaver σε μία προσπάθεια εκτόνωσης της οργής που είχε συσσωρευτεί, αρνήθηκε να δεχτεί άλλα μέλη του κινήματος και έτσι η Weaver αποχώρησε και δεν επέστρεψε ποτέ για διαπραγμάτευση. Έξυπνα, θεώρησε ότι η Βουλή των Αντιπροσώπων και η Γερουσία είναι πιο προνομιακοί χώροι για να ξετυλίξει την καμπάνια του κινήματος και άφησε τον Cuomo στην άκρη.

Η Weaver γνώριζε ότι ο Cuomo ανήκει στην λίστα εκείνων που έλαβαν εκατομμύρια δολάρια από την βιομηχανία της κτηματαγοράς για την προεκλογική του καμπάνια. Έτσι, την περασμένη άνοιξη, μαζί με άλλους 2000 κατοίκους μπήκαν απροειδοποίητα στο κτίριο της Τοπικής Κυβέρνησης της ΝΥ ζητώντας να ακουστούν τα αιτήματα τους. Περίπου 60 ακτιβιστές συνελήφθησαν. Όταν τα στελέχη των real estate agencies αναρωτήθηκαν ποια ακριβώς είναι η νεαρή 30χρονη, εκείνη βγήκε στον τύπο με μία μακρά, λεπτομερή και άριστα καταγεγραμμένη λίστα με δηλώσεις που κατά καιρούς είχαν κάνει εναντίον Νεουκορκέζων ενοικιαστών. Εντυπωσιασμένοι δημοσιογράφοι δήλωσαν ότι είναι η πιο αναλυτική και πλήρης λίστα παρακολούθησης δηλώσεων και καταγραφής συναντήσεων των λομπιστών και των τοπικών πολιτευτών, που έχουν δει ποτέ.

Η Weaver αρνήθηκε τις προτάσεις που της έγιναν για διαπραγματεύσεις πίσω από κλειστές πόρτες. Όταν ήθελε να πει κάτι, το έλεγε δημόσια όπως και τα υπόλοιπα μέλη του κινήματος.

To κίνημα έκανε σειρά συναντήσεων με πολιτικούς κλειδιά οι οποίοι ήταν υπεύθυνοι για την σύνταξη του σχεδίου νόμου το οποίο θα περνούσε από την αρμόδια επιτροπή της Γερουσίας και θα αποφασιζόταν από την Γερουσία και από την Βουλή των Αντιπροσώπων της Πολιτείας. Για καλή τους τύχη, την πλειοψηφία στην Βουλή των Αντιπροσώπων της ΝΥ την έχουν δημοκρατικοί οι οποίοι δεν είχαν σε υπόληψη τον Cuomo και για αυτό διαπραγματεύτηκαν απευθείας με τους ενοικιαστές. Ο νόμος πέρασε πανηγυρικά εν μέσω κραυγαλέων ανακοινώσεων από τα λόμπις.

“Αυτή η μεταρρύθμιση έδωσε στους κατοίκους της Νέας Υόρκης την ισχυρότερη προστασία γύρω από το καθεστώς ενοικίασης κατοικίας στην ιστορία”, δήλωσε από την άλλη η Andrea Stewart-Cousins, επικεφαλής των Δημοκρατικών στην Γερουσία της ΝΥ.

O Πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων στην ΝΥ Carl Heastie παραδέχτηκε ότι για πολύ καιρό η δύναμη και η εξουσία ήταν στο πλευρό των ιδιοκτητών και της βιομηχανίας του real estate και πως αυτή η μεταρρύθμιση επιτέλους αποκαθιστά την ισότητα και διευρύνει το δίχτυ προστασίας για τους ενοίκους.

Μεταξύ πολλών άλλων αιτημάτων σχετικά με τις συνθήκες διαβίωσης, την συντήρηση των κτιρίων και άλλα επιπρόσθετα κόστη βασικός στόχος του κινήματος Housing Justice for All του οποίου ηγήθηκε η Cea Weaver ήταν το να μπει κρατικό χέρι στο ύψος των ενοικίων με σκοπό οι κατοικίες να γίνουν και πάλι προσιτές στους πολίτες. Το Universal Rent Control όπως το ονόμασαν, αφορά ένα σύνολο δικαιωμάτων τα οποία αυξάνουν τον έλεγχο του ενοικιαστή πάνω στο διαμέρισμα και κλείνουν τα παραθυράκια που μέχρι πρότινος είχαν οι ιδιοκτήτες ώστε να μετακυλούν κόστη και χρεώσεις πάνω στις πλάτες των ενοικιαστών. Και αυτός ο νόμος αποτελεί μία τεράστια νίκη ακριβώς για αυτό τον λόγο. Όταν όλοι θεωρούσαν “τρέλα” το να τα βάλεις με μια βιομηχανία η οποία ισχυρίζεται ότι κινδυνεύει να χάσει κέρδη δισεκατομμυρίων κερδών αν δεν γίνει σεβαστή η ατζέντα της, κάποιοι δεν το έβαλαν κάτω.

Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να γίνει και στην Αθήνα; Να μπει ένα φρένο στην ασύδοτη αύξηση των ενοικίων και στην αντικοινωνική επιβολή κριτηρίων αγοράς από τις πλατφόρμες τύπου airbnb στην κτηματαγορά; Μπορούμε να συζητήσουμε κάποια στιγμή πως η πόλη στην οποία ζούμε θα υπηρετεί τις ανάγκες της πλειοψηφίας και εκείνων που έχουν την μεγαλύτερη ανάγκη; Είναι σίγουρα μεγάλη κουβέντα και συμπεριλαμβάνει και τους δημόσιους χώρους, την προσβασιμότητα, την οικονομική κρίση, τα οικιστικά σχέδια και άλλα. Στην Αθήνα λοιπόν, στην πόλη που είναι από τις πιο πυκνοκατοικημένες μητροπόλεις του πλανήτη και που στον κάθε κάτοικο αντιστοιχεί 1.6 τετραγωνικά μέτρα πρασίνου, η γη είναι παράλογα ακριβή. Και όλα αυτά σε μία χώρα όπου η γη είναι ακριβή όταν πρόκειται για οικογενειακό ή φοιτητικό διαμέρισμα, άλλα όταν πρόκειται για το Ελληνικό ή περιοχές σε όλη την Ελλάδα για εξορύξεις ή ανεμογεννήτριες σε ιδιώτες επενδυτές, είναι εξοργιστικά φτηνή. Τελικά σε ποιόν ανήκει και σε ποιόν απευθύνεται μία πόλη; Στην Νέα Υόρκη έδωσαν την απάντηση. Άντε και στα δικά μας.

*O Στέλιος Φωτεινόπουλος είναι επιστήμονας και αναλυτής σε θέματα ΕΕ