Πολυκατοικία του Ασυρμάτου: Μία «διαφορετική» πολυκατοικία κάτω από τον λόφο του Φιλοπάππου

Λίγες είναι οι πολυκατοικίες της Αθήνας που έχουν ξεχωρίσει για την ιστορία τους και έχουν το δικό τους όνομα. Μία από αυτές είναι και η Πολυκατοικία του Ασυρμάτου στα Άνω Πετράλωνα. Βρίσκεται κάτω από του Φιλοπάππου και με το χαρακτηριστικό καμπυλωτό της σχήμα, μοιάζει να αγκαλιάζει τον λόφο. Θεωρείται τοπόσημο της περιοχής, όχι μόνο γιατί αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κτήρια εργατικής κατοικίας στην Αθήνας, αλλά και γιατί η ιστορία της είναι συνδεδεμένη με αυτήν των Μικρασιατών προσφύγων και της συνοικίας που έχει το ίδιο όνομα με αυτήν: Ασύρματος.

5 όροφοι, 55 διαμερίσματα και μία σαγηνευτική συμμετρία

Η πολυκατοικία του Ασυρμάτου κτίστηκε το 1967 σε σχέδια της Έλλης Νικολαΐδη Βασιλικιώτη. Το οικόπεδο άνηκε στο δήμοσιο και η ανέγερση της ογκώδους πολυκατοικίας δρομολογήθηκε με απόφαση της Υπηρεσίας Οικισμού του Υπουργείου Δημοσίων Έργων. Στόχος ήταν να στεγαστούν εκεί πρόσφυγες της Μικράς Ασίας που για δεκαετίες έμειναν σε χαμόσπιτα και παράγκες στην περιοχή. Το βασικό ζητούμενο ήταν το συγκρότημα να στεγάσει όσο το δυνατόν περισσότερες οικογένειες και η Έλλη Νικολαΐδη Βασιλικιώτη το πέτυχε και με το παραπάνω. Σχεδίασε μία πολυκατοικία μεγάλου μεγέθους, που, όμως, εντάχθηκε εναρμονισμένα στο όλο τοπίο. Το ότι η Πολυκατοικία του Ασυρμάτου δεν είναι μία τσιμεντένια παραφωνία κάτω από τον Φιλοπάππου το οφείλει κατά κύριο λόγο στο σχήμα της ημισελήνου που έχει. Το συγκρότημα ακολουθεί τη στροφή του περιφερειακού δρόμου του λόφου και το καμπυλωτό της σχήμα είναι αυτό που το διαφοροποιεί από άλλα συγκροτήματα εργατικών κατοικιών στην Αθήνα.

Η πολυκατοικία Ασυρμάτου υψώνεται σε πέντε ορόφους. Στους τέσσερις από αυτούς υπάρχουν 55 ανεξάρτητα διαμερίσματα, ενώ το ισόγειο αξιοποιήθηκε για να δημιουργηθούν κοινόχρηστοι χώροι, αποθήκες και να στεγαστούν καταστήματα. Στο ισόγειο σήμερα στεγάζεται και ο Αθηναϊκός Ορειβατικός Σύλλογος.

Η πολυκατοικία έχει δύο εισόδους, μία στην οδό Απολλώνιου και μία στον περιφερειακό δρόμο του Λυκαβηττού. Οι δύο δρόμοι έχουν μεταξύ τους υψομετρική διαφορά που φτάνει τα πέντε μέτρα, κάτι που προσδίδει στο συγκρότημα μία ακόμα αρχιτεκτονική ιδιαιτερότητα. Τα διαμερίσματα βρίσκονται το ένα δίπλα στο άλλο και οι ανοιχτοί διάδρομοι αποτελούν τον μοναδικό χώρο πρόσβασης σε αυτά.

Στους διαδρόμους του κάθε ορόφου οδηγούν τα δύο κλιμακοστάσια, ενώ ξεχωρίζει ο διαμπερής ημι-υπαίθριος χώρος που βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με την κύρια είσοδο της πολυκατοικίας από τη πλευρά του λόφου.

Μισό αιώνα σχεδόν μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής του, τα σημάδια του χρόνου στο ογκώδες σομόν κτήριο είναι εμφανή. Σε κάποια διαμερίσματα, τα κουφώματα και τα παντζούρια έχουν αντικατασταθεί με καινούρια, σε κάποια άλλα όχι. Στα μπαλκόνια, οι λευκές ή μπλε τέντες είναι άλλες καινούριες και άλλες παλιές και φθαρμένες. Παρόλα αυτά η πολυκατοικία του Ασυρμάτου εξακολουθεί να έχει μία συμμετρία που της προσδίδει μία ιδιαίτερη και απρόσμενη ομορφιά.

Η συνοικία του Ασυρμάτου, οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και η «Συνοικία το Όνειρο»

Η πολυκατοικία του Ασυρμάτου πήρε το όνομά της από την ομώνυμη συνοικία στην περιοχή των Πετραλώνων. Η ονομασία και των δύο προήλθε από τον Ασύρματο του Ναυτικού που βρισκόταν στην περιοχή, όπου στεγαζόταν και η Σχολή Τηλεγραφητών – Ασυρματιστών.

Στη συνοικία δυτικά του Φιλοπάππου, στον «φαγωμένο» βράχο του παλιού λατομείου, εγκαταστάθηκαν το 1922 πάνω από 800 οικογένειες προσφύγων. Για δεκαετίες ήταν μια γειτονιά κακόφημη, μία παραγκούπολη, στην οποία οι συνθήκες διαβίωσης ήταν άθλιες.

Οι πρόσφυγες ζούσαν απομονωμένοι από τους άλλους κατοίκους της πόλης και στα σπίτια τους τα οποία ήταν φτιαγμένα από λαμαρίνες και ξύλα, έμεναν εξαμελείς, επταμελείς, οκταμελείς οικογένειες χωρίς νερό, ρεύμα και αποχέτευση.

Οι περισσότεροι ήταν από την πόλη Αττάλεια της Μικράς Ασίας για αυτό και η συνοικία έγινε γνωστή και ως «Ατταλιώτικα». Ένα τρίτο όνομα που απέκτησε μετέπειτα είναι «Πέτρινα», από τις 170 πέτρινες κατοικίες που κτίστηκαν μετά τα Δεκεμβριανά το 1944, όταν η Σχολή Τηλεγραφητών-Ασυρματιστών και κάποιες παράγκες του συνοικισμού πυρπολήθηκαν και καταστράφηκαν. Με πρωτοβουλία της Βασίλισσας Φρειδερίκης κτίστηκαν στην περιοχή πέτρινες προσφυγικές κατοικίες, πολλές από τις οποίες σώζονται και σήμερα.

Οι νέες κατοικίες, βέβαια, ήταν πολύ λίγες σε σχέση με τον αριθμό των προσφύγων, οι οποίοι συνέχισαν να ζουν μέσα στην ανέχεια. Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1960, η συνοικία του Ασυρμάτου θεωρούνταν μία από τις πιο κακόφημες της Αθήνας και μόνο τυχαίο δεν ήταν ότι επιλέχθηκε από τον Αλέκο Αλεξανδράκη για τα γυρίσματα της ταινίας «Συνοικία το Όνειρο» το 1961.

Στα πλάνα φαίνονται οι χωμάτινοι δρόμοι, τα χαμόσπιτα και όλη η ταινία αποτυπώνει τις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων που έμεναν εκεί. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η ταινία λογοκρίθηκε και τελικά επιτράπηκε η προβολή μίας λογοκριμένης της εκδοχής μόνο στα αστικά κέντρα.

Ο Αλέκος Αλεξανδράκης είχε πει σε συνέντευξή του στον δημοσιογράφο Άρη Σκιαδόπουλο στην ΕΡΤ το 1996: «προσπάθησαν με τα κοψίματα να μη φανεί ότι αυτή η συνοικία ήταν μέσα στην Αθήνα. Ότι οι Έλληνες δε σκέφτονται και δε φέρονται έτσι…».

Στη συνοικία του Ασυρμάτου αναφέρεται και το τραγούδι «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» που έγραψαν οι Μίκης Θεοδωράκης και Τάσος Λειβαδίτης για την ταινία «Συνοικία το Όνειρο», το οποίο ερμήνευσε εμβληματικά ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, η οικοδόμηση της πολυκατοικίας του Ασυρμάτου στόχευε να βελτιώσει τα πράγματα στην περιοχή και να δώσει λύση στο στεγαστικό, τουλάχιστον, πρόβλημα. Τα επόμενα χρόνια ολοκληρώθηκε η διάνοιξη του περιφερειακού δρόμου του Φιλοπάππου, τα χαμόσπιτα γκρεμίστηκαν, κτίστηκαν καινούρια σπίτια και η φτωχογειτονιά σταδιακά εξαφανίστηκε.

Σήμερα, η πολυκατοικία του Ασυρμάτου και τα πέτρινα σπίτια που έχουν απομείνει θυμίζουν την ιστορία της συνοικίας, της προσφυγιάς και της Ελλάδας του τότε. Στην Πολυκατοικία του Ασυρμάτου οι ανθισμένες γλάστρες, τα απλωμένα ρούχα και οι φωνές από τα ανοιχτά παράθυρα μαρτυρούν πώς είναι ακόμα ένα κτήριο γεμάτο ζωή και η ιστορία του συνεχίζεται.