Wellbeing το 2023: Οι Έλληνες πάσχουμε από ένα «συλλογικό τραύμα», εξαιτίας των κρίσεων

Οι Έλληνες πάσχουμε από ένα «συλλογικό τραύμα», το οποίο εκφράζεται ως «εσωστρέφεια», έμφαση στην επιβίωση, μειωμένες προσδοκίες και «μονομερή» αντίληψη της έννοιας «wellbeing».

Πώς προέκυψε το τραύμα αυτό; Δεν είναι δύσκολο να το αντιληφθεί κάποιος, αφού οι κρίσεις των τελευταίων ετών- οικονομική, πανδημία, ενεργειακή, κλιματική και πληθωριστική- έχουν αφήσει βαρύ αποτύπωμα στον ψυχικό μας κόσμο. Επιπλέον, φαίνεται ότι η ψυχική υγεία, έχει μία ακόμη μεγαλύτερη βαρύτητα όταν μιλάμε για βιωσιμότητα και διατήρηση του οικοσυστήματος.

Το τέλος των μεγάλων ονείρων & της υπέρβασης

Ο δρόμος προς το “wellbeing” δεν είναι μονόδρομος, αλλά μια περίπλοκη διαδρομή συναισθημάτων, πράξεων και καταστάσεων, η οποία σήμερα στην ελληνική πραγματικότητα εκφράζεται ως όνειρα και προσδοκίες, που εμφανίζονται όμως συντηρητικά και προσγειωμένα. Ως προς ένα βαθμό φαίνεται δηλαδή, ότι οι κοινωνικοοικονομικές δυσχέρειες των τελευταίων χρόνων, έχουν επηρεάσει αρνητικά την αισιοδοξία για το μέλλον, τα «μεγάλα όνειρα» και τη διάθεση υπέρβασης ως προς την επίτευξη στόχων, ατομικών και κοινωνικών.

Τα στοιχεία αυτά, καταγράφονται σε ποιοτική έρευνα: «Χαρτογραφώντας την Ποιότητα Ζωής στην Ελλάδα» που εκπόνησε η κυρία Σοφία Δασύρα Κοινωνιολόγος-Κοινωνική Ερευνήτρια, Συνεργάτης Wellbeingr και παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του 2ου Διεθνούς Wellbeingr Forum: H Ψυχική Υγεία στο Κέντρο του Οικοσυστήματος που Διασφαλίζει τη Βιωσιμότητα του Πλανήτη.

Η έννοια του «wellbeing» είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει από αρχαίους φιλοσόφους έως σύγχρονους διεθνείς οργανισμούς και διανοητές καθώς και διαμορφωτές πολιτικών. Και είναι γεγονός, ότι το θέμα ευεξία το ακούμε και το χρησιμοποιούμε πολύ συχνά.

Η παρούσα έρευνα είχε τους παρακάτω στόχους:

• Μελέτη των στάσεων, των απόψεων και της συμπεριφοράς του ελληνικού κοινού, ως προς τις έννοιες της ποιότητας ζωής, ευεξίας/ευημερίας, ανθρώπινης προόδου και ευτυχίας.

• Ανίχνευση των τρόπων και μεθόδων εκείνων, με τους οποίους οι έννοιες αυτές γίνονται αντιληπτές και βιώνονται στην καθημερινότητα των ατόμων.
• Ιστορικοί, πολιτιστικοί και κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο η έννοια «wellbeing» γίνεται αντιληπτή στην Ελλάδα του 2023, δηλ., με έμφαση και εστίαση στις κοινωνικοοικονομικές της παραμέτρους, όπως οικονομική ευμάρεια, κοινωνική ευημερία, επαγγελματική ικανοποίηση κτλ.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ευημερία μας

Η οικονομική άνεση, η κοινωνική ευημερία, η επαγγελματική ικανοποίηση και οικογενειακή και κοινωνική ζωή, αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν το wellbeing, όπως επίσης και μία ισορροπημένη καθημερινότητα, η οποία βάλλεται συχνά, από έλλειψη ποιοτικού ύπνου, από συνεχή ένταση, σωματική κούραση και αίσθημα ανικανοποίητου.

Εξάλλου, σε ερώτηση στην έρευνα, εάν «αν ήσασταν “policy makers”, πώς θα προωθούσατε το “wellbeing”», οι απαντήσεις που δόθηκαν είναι οι εξής:

Σωματική υγεία

• Στήριξη συστήματος δημόσιας υγείας (ιδιαιτέρως σημαντικό σε κρίσεις δημόσιας υγείας, όπως π.χ. η πρόσφατη πανδημία).
• Ενημέρωση για την αξία της πρόληψης.
• Εκπαίδευση από μικρή ηλικία, ώστε η σωματική άσκηση να ενταχθεί ουσιαστικά στην Ελληνική κουλτούρα και καθημερινότητα.
• Σύγχρονες, προσβάσιμες δημόσιες αθλητικές δομές και εγκαταστάσεις.
• Δράσεις που θα προκρίνουν τη μεσογειακή/ελληνική διατροφή.

Ψυχική υγεία

• Σύγχρονες δημόσιες δομές ψυχικής υγείας και συμβουλευτικής-αυτογνωσίας (έμφαση στο πρωτοβάθμιο επίπεδο, στην πρόληψη και στην εκπαίδευση π.χ. με τη μορφή ανοιχτών σεμιναρίων/εργαστηρίων).

Ακαδημαϊκή εκπαίδευση

• Χρειάζονται πρωτοβουλίες και υποστήριξη (διατηρεί τη σημαντικότητα που παραδοσιακά είχε στην Ελλάδα, αλλά δείχνει να πλήττεται από την οικονομική κρίση).

Συμπεριφορική εκπαίδευση

• Από νεαρή σχολική ηλικία εκπαίδευση σε υγιεινές συνήθειες (διατροφή, άθληση, σχέση με τη φύση), σωστή χρήση διαδικτύου/μέσων κοινωνικής δικτύωσης (digital literacy), συμβουλευτική ως προς τον επαγγελματικό, κοινωνικό και οικογενειακό προσανατολισμό τους.

Πολιτισμική εκπαίδευση

• Ενασχόληση από νεαρή ηλικία στα σχολεία με πολιτισμικά ζητήματα, έτσι ώστε μεγαλώνοντας οι άνθρωποι να επιζητούν και να επιθυμούν τη συμμετοχή τους σε πολιτιστικά δρώμενα.

Κοινωνική εκπαίδευση

• Προγράμματα στα σχολεία που θα προάγουν τον εθελοντισμό, τον ακτιβισμό και την εν γένει ενασχόληση με τα κοινά. Λόγω συνθηκών (φυσικές καταστροφές, περιβαλλοντική κρίση, μετακινήσεις πληθυσμών κτλ.), η ενεργή συμμετοχή όλων δείχνει ότι θα είναι απαραίτητη στο άμεσο μέλλον.

Αξίζει να σημειωθεί πάντως, παράγοντες που -τόσο βιβλιογραφικά όσο και σε άλλες κοινωνίες- συνδέονται με την προώθηση του «wellbeing», όπως: πολιτισμός / τέχνη, πνευματικότητα, ενεργή ανάμιξη στα κοινά/ενεργός πολίτης /εθελοντισμός, σχέση με τη φύση δεν προέκυψαν αυθόρμητα. Ίσως επειδή στην Ελλάδα του σήμερα, η κοινωνική και οικονομική σταθερότητα ορίζουν σε μεγάλο βαθμό το αναφορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ο όρος «wellbeing» νοηματοδοτείται.

Κτίζοντας την ευημερία και την ανθεκτικότητα

Εν κατακλείδι, ποιες αλλαγές θα μπορούσαν να γίνουν, ώστε αφενός να κτίσουμε την ανθεκτικότητά μας και αφετέρου να δώσουμε ώθηση στην ευημερία μας;

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας:

Η ισχυρή κοινοτική στήριξη (community support) και τα ανεπίσημα κοινωνικά δίκτυα φάνηκε ότι μπορούν να επηρεάσουν θετικά την ευημερία και την ανθεκτικότητα των ατόμων στις ημιαστικές και αγροτικές περιοχές.

• Οι πολιτιστικές αξίες και οι παραδόσεις, που τηρούνται σε μεγαλύτερο βαθμό, εκτός μεγάλων αστικών κέντρων, ενισχύουν την ανθεκτικότητα, την προσαρμοστικότητα και μια πιο ήρεμη συνολική προσέγγιση της ζωής.

Οι παραπάνω παράγοντες επηρεάζουν την αντίληψη των ατόμων με αποτέλεσμα να τους κάνουν να βλέπουν τις δυσκολίες τους ως φυσικό μέρος της ζωής, που μπορούν να ξεπεραστούν με τη βοήθεια της κοινότητας, σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα, όπως η Αθήνα.

Τέσσερις βασικές παρεμβάσεις

Από την έρευνα επομένως, προκύπτει ότι οι παρεμβάσεις για μία ζωή με επιστροφή στην ευημερία, θα μπορούσαν να είναι οι εξής:

Επαναπροσδιορισμός του τρόπου με τον οποίο το «wellbeing» ορίζεται και γίνεται αντιληπτό. Θα βοηθούσε πολύ εάν κατά την επικοινωνία για τα απλά, προσιτά και πρακτικά μέσα που ενισχύουν το «wellbeing», αυτά παρουσιάζονταν ως ένα προσβάσιμο κομμάτι της καθημερινότητας του μέσου πολίτη και όχι ως κάτι πολυτελές ή άπιαστο, δηλ., ένα αγαθό εξαρτώμενο από αυστηρά οικονομικούς παράγοντες.

1. Ενημέρωση για τις δομές και τα εγχειρήματα, που ήδη υπάρχουν και λειτουργούν και που οι πολίτες δείχνουν να μην γνωρίζουν ειδικά στον τομέα της ευεξίας (σωματική και ψυχική υγεία).

Είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί ότι η ψυχική υγεία αναφέρεται πλέον σαν κάτι βασικό, το οποίο όλοι πρέπει να φροντίζουμε εξίσου με το σώμα μας ή/και τη γενικότερη υγεία μας. Αισιόδοξο είναι ότι δεν αναφέρθηκε από κανέναν το ταμπού του στίγματος της ψυχικής πάθησης.

1. Εκπαιδευτικά προγράμματα και πρωτοβουλίες, με στόχο την ανάδειξη της σημαντικότητας όλων των παραμέτρων του «wellbeing» καθώς και την εισαγωγή θεματικών που σήμερα δείχνουν να παραμελούνται όπως π.χ. συμπεριφορική, πολιτισμική και κοινωνική εκπαίδευση.
2. Εμπλουτισμός, μέτρηση και ποσοτικοποίηση των παραμέτρων (KPIs) του «wellbeing» σε επίπεδο Δήμων, με στόχο τη δημιουργία ενός Παρατηρητήριου Ποιότητας Ζωής κατά τα πρότυπα άλλων χωρών.