Μαραγκού: Έχουμε 23 είδη φιδιών στην Ελλάδα - Πώς τα αποφεύγουμε, τι κάνουμε εάν μας δαγκώσουν

Σε περίπτωση που μας δαγκώσει ένα φίδι, η ίδια συστήνει να αποφύγουμε τους γνωστούς παραδοσιακούς τρόπους για να αφαιρέσουμε δήθεν το δηλητήριο με το να ρουφήξουμε το σημείο και να επισκεφθούμε το πλησιέστερο νοσοκομείο ή Κέντρο Υγείας.

Σύμφωνα με την κυρία Μαραγκού, καλό είναι να μην περπατήσουμε αλλά να μεταφερθούμε με όχημα, να αφαιρέσουμε τυχόν κοσμήματα από το σημείο και κυρίως να μην το δέσουμε.

Άραγε, το μολυντήρι, γνωστό σε όλους ως σαμιαμίδι, είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο;

Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη της ερπετολόγου και επικεφαλής περιβαλλοντικών προγραμμάτων, WWF Ελλάςκυρία Παναγιώτα Μαραγκού.

Κυρία Μαραγκού, με αφορμή ένα πρόσφατο περιστατικό που συνέβη στη Θεσσαλονίκη, όταν οχιά δάγκωσε μία εθελόντρια που επιχείρησε να την απομακρύνει από σχολείο της περιοχής, θα θέλαμε να μας πείτε ποια είναι τα πιο επικίνδυνα φίδια που υπάρχουν στη χώρα μας; Η οχιά ανήκει σε αυτά;

Να πούμε αρχικά ότι η ποικιλία ερπετών (σαύρες, φίδια και χελώνες) που συναντάμε στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλή σε σχέση με το μέγεθος της χώρας! Αυτό οφείλεται σε μια σειρά παραγόντων που σχετίζονται με τη γεωγραφία, το ανάγλυφο, τη νησιωτικότητα, το κλίμα, την ποικιλία των ενδιαιτημάτων αλλά και τη μακραίωνη παρουσία του ανθρώπου. Στην Ελλάδα θα βρούμε 23 διαφορετικά είδη φιδιών από τα οποία τα επτά έχουν δηλητήριο.

Από τα δηλητηριώδη είδη τα δύο, το μικρό αγιόφιδο και ο μεγαλύτερος και πιο νευρικός σαπίτης (Malpolon insignitus) έχουν μεν δηλητήριο αλλά αυτό εκχέεται από τα δόντια που βρίσκονται στο πίσω μέρος του στόματός τους. Έτσι είναι πολύ δύσκολο να καταφέρουν να δαγκώσουν έναν άνθρωπο με τρόπο ώστε να περάσει δηλητήριο. Ακόμη όμως και αν τα καταφέρουν, το δηλητήριό τους είναι ασθενές και δεν αποτελεί κίνδυνο.

Τα αγιόφιδα είναι τα «φιδάκια της Πανάγιας» που βλέπουν και αγγίζουν οι πιστοί στην Κεφαλλονιά το δεκαπενταύγουστο στην Παναγία Λαγκουβάρδα.

Τα άλλα πέντε δηλητηριώδη είδη είναι διαφορετικά είδη οχιάς που εξαπλώνονται είτε σε όλη την Ελλάδα όπως η κοινή οχιά (Vipera ammodytes) ή έχουν πιο περιορισμένη και συγκεκριμένη γεωγραφική εξάπλωση:

Πρώτον, η οχιά της Μήλου (Macrovipera schweizeri) είναι είδος ενδημικό, θα το βρούμε μόνο στα νησιά Μήλο Κίμωλο, Πολύαιγο και Σίφνο. Πρόκειται για είδος αυστηρά προστατευόμενο.

Δεύτερον, η Οθωμανική οχιά (Montivipera xanthina) είναι μια μεγαλόσωμη οχιά (70-95 εκατοστά, ενώ μπορεί να φτάσει το 1,30 μέτρο) που απαντάται σε νησιά του ανατολικού Αιγαίου, στα Δωδεκάνησα, στη Σαμοθράκη και στη Θράκη. Υπάρχει επίσης αναφορά του είδους και από τη Χαλκιδική.

Τρίτον, ο Αστρίτης (Vipera berus) φτάνει έως 60 εκατοστά και θα τον βρούμε πάνω από τα 1.200 μέτρα υψόμετρο από τα ορεινά του Γράμμου έως τη Ροδόπη.

Τέταρτον, η οχιά της Πίνδου (ή αλλιώς Νανόχεντρα - Vipera graeca) βρίσκεται μόνο στην οροσειρά της Πίνδου σε υψόμετρο άνω των 1600 μ και στη ν. Αλβανία. Έχει το πιο ασθενές δηλητήριο από όλες, ενώ καθώς δεν ξεπερνά τα 50 εκατοστά είναι και η πιο μικρή οχιά της Ευρώπης και άρα είναι και η λιγότερο επικίνδυνη οχιά.

Στον «Άτλαντα ερπετών και αμφιβίων της Ελλάδας» που έχει δημοσιεύσει η Ελληνική Ερπετολογική Εταιρεία μπορείτε να δείτε περίγραφες, φωτογραφίες και την εξάπλωση όλων των ειδών.

Πώς συμπεριφερόμαστε μόλις αντικρίσουμε ένα φίδι; Τι κάνουμε εάν μας τσιμπήσει;

Τα φίδια πραγματικά έχουν πολύ κακές δημόσιες σχέσεις. Η μορφή τους που διαφέρει πολύ από τη δική μας, το ότι δεν έχουν άκρα και έρπουν στη γη, η ικανότητα τους να αλλάζουν το δέρμα τους σε μια διαδικασία που παραπέμπει σε αναγέννηση, το ότι δεν ανοιγοκλείνουν τα μάτια τους καθώς έχουν ακίνητα διαφανή βλέφαρα και βέβαια και το δηλητήριο που έχουν κάποια από αυτά, τα κάνει «ξένα», «διαφορετικά» και για πολλούς απωθητικά.

Παρόλα αυτά στην αρχαιότητα το φίδι ήταν σύμβολο αναγέννησης, θεραπείας, φρονιμότητας και άλλων πολλών θετικών εννοιών και αρετών, θεωρούνταν ζώο ιερό και χρήσιμο, καλός οιωνός όταν έμπαινε στα σπίτια και δεν υπήρχε καμία προκατάληψη εναντίον του.

Ήταν το σύμβολο του Ασκληπιού και ακόμη και σήμερα κάποια φίδια όπως το σπιτόφιδο θεωρούνται γούρι για το σπίτι σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Και στη χριστιανική παράδοση το φίδι χαρακτηρίζεται συνετό και σοφό ζώο.

Όταν ένα φίδι μας αντιληφθεί (από τις δονήσεις που προκαλούμε με το περπάτημά μας καθώς τα φίδια δεν ακούν) θα προσπαθήσουν να απομακρυνθούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα για να αποφύγουν τον κίνδυνο. Στην περίπτωση που πλησιάσουμε όμως αρκετά, οι οχιές μπορεί να αρχίζουν να συρίζουν δυνατά και να κουλουριάζονται σε θέση άμυνας, έχοντας στραμμένο το κεφάλι τους προς την απειλή, είτε πρόκειται για άνθρωπο, είτε ζώο, προειδοποιώντας ότι θα αναγκαστούν να χρησιμοποιήσουν την έσχατη άμυνά τους, το δάγκωμα, εάν τις πλησιάσουμε σε απόσταση λιγότερη του μισού μέτρου.

Παρά τους μύθους που κυκλοφορούν, οι οχιές δεν θα επιτεθούν ποτέ εάν κάποιος δεν τις αρπάξει ή έρθει τόσο κοντά, εάν δεν νιώσουν δηλαδή άμεση απειλή για την ζωή τους.

Οπότε, αν δούμε φίδι … δεν πιάνουμε την τσάπα και δεν προσπαθούμε να το σκοτώσουμε με ότι βρούμε! Είναι άδικο για το ζώο μια και τα περισσότερα είναι ακίνδυνα, αλλά και για εμάς! Όλα τα φίδια τρώνε τρωκτικά και αρθρόποδα κι έτσι συμβάλουν στην προστασία και των καλλιεργειών αλλά και της δημόσιας υγείας. Ένα μόνο φίδι θα καταναλώσει εκατοντάδες τρωκτικά στη διάρκεια της ζωής του! Επίσης είναι και παράνομο μια και τα περισσότερα είδη προστατεύονται από την ελληνική νομοθεσία.

Αν είστε στην ύπαιθρο χτυπήστε τα πόδια σας ή ένα ξύλο και δείτε το να απομακρύνεται. Αν είστε σε εσωτερικό χώρο πιάστε μια σκούπα και σπρώξτε το απαλά προς την έξοδο. Αν πετάξετε μια κουβέρτα ή ένα πανί από πάνω του συνήθως θα ακινητοποιηθεί. Ζητείστε τη βοήθεια της Πυροσβεστικής ή εθελοντικών ομάδων.

Αν μας δαγκώσει παρόλα αυτά μια οχιά, άλλο φιδι και ιδιαίτερα αν προκληθεί σκίσιμο ή τρύπημα του δέρματος πρέπει να αναζητήσουμε ιατρική βοήθεια.

Το ΕΚΑΒ συνιστά τα εξής:

• Όχι περπάτημα
• Καθησυχασμός του θύματος
• Αφαίρεση κοσμημάτων και στενών ρούχων (π.χ. κάλτσα), πριν αρχίσει το οίδημα
• Ακινητοποίηση του άκρου (όπου συνέβη το δάγκωμα) σε θέση χαμηλότερη από το ύψος της καρδιάς
• Καθαρισμός της πληγής με νερό και σαπούνι
• Όχι πάγος στο τραύμα
• Όχι ίσχαιμος περίδεση. Η σύσταση να δένουμε σφιχτά με έναν επίδεσμο ή ύφασμα το μέλος πιο ψηλά από το σημείο της πληγής, για να εμποδίσουμε τη διάχυση του δηλητηρίου, είναι λανθασμένη
• Όχι χορήγηση καφέ και αλκοόλ
• Όχι σύλληψη του φιδιού. Προσπαθήστε να απομνημονεύσετε το χρώμα και το σχήμα του φιδιού, για να το περιγράψετε στους γιατρούς
• Διακομιδή στο νοσοκομείο

Επίσης ΟΧΙ κόψιμο και «ρούφηγμα» του δηλητηρίου. Αυτή η παλιά πρακτική εχει οδηγήσει σε χειρότερη μόλυνση ή και μόνιμη βλάβη.

Πέρα από τα διάφορα απωθητικά που δεν είναι αποτελεσματικά το ίδιο συμβαίνει και με διάφορα gadget που υποτίθεται βοηθούν μετά το δάγκωμα. Δεν αντλούν ικανή ποσότητα δηλητήριου και η χρήση του μπορεί να προκαλέσει βλάβες στο δέρμα και τον ιστό της περιοχής και να επιδεινώσει την κατάσταση.

Όλο και πιο συχνά, βλέπουμε φίδια μέσα σε αστικές περιοχές, όπως είδαμε πρόσφατα στη Θεσσαλονίκη, τη Σάμο αλλά και το Κολωνάκι. Πού οφείλεται αυτό;

Πολύ συχνά είναι οι αστικές περιοχές που έχουν απλωθεί στη φύση και όχι το αντίθετο. Σε αυτή την περίπτωση των περιοχών δηλαδή που γειτνιάζουν με φυσικές περιοχές η παρουσία φιδιών ή και άλλων άγριων ζώων δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει. Άλλωστε οι άνθρωποι με τα σκουπίδια, μάς προσφέρουμε άμεσα ή έμμεσα πηγές εύκολα προσβάσιμης τροφής σε πολλά ζώα.

Φίδια μεταφέρονται τυχαία και με εμπορεύματα –ενίοτε από τη μια ήπειρο στην άλλη! Ή μπερδεμένα και μέσα σε ένα αυτοκίνητο όπου προηγουμένως αναζήτησαν ζέστη.

Τέλος υπάρχουν και συμπολίτες μας που διατηρούν φίδια ως κατοικίδια. Πρόκειται για ξενικά είδη (η συλλογή ιθαγενών ειδών για κατοικίδια είναι παράνομη στην Ελλάδα!) που καμιά φορά ξεφεύγουν από τους ιδιοκτήτες τους.

Την άνοιξη τα φίδια όπως και πολλά άλλα ζώα είναι ιδιαίτερα κινητικά και δραστήρια ξυπνώντας από χειμερία νάρκη, αναζητώντας τροφή και ταίρι για να αναπαραχθούν. Έτσι την άνοιξη είναι πιο πιθανό να συναντήσουμε ένα φίδι.

Τι πρέπει να έχουμε μαζί μας κατά τις καλοκαιρινές διακοπές; Τι συμβουλεύετε εκείνους που θα επιλέξουν να ταξιδέψουν σε ύπαιθρο ή ακόμα και σε βουνό;

Οι συμβουλές για προστασία από φίδι δεν διαφέρουν από τις συμβουλές για προστασία από έντομα, σκορπιούς, αράχνες ή ακόμη και αγκάθια!

• Φοράμε κλειστά παπούτσια
• Δεν βάζουμε τα χέρια μας μέσα σε θάμνους ή κάτω από πέτρες χωρίς προηγουμένως να ελέγξουμε
• Αν απασχολούμαστε με αγροτικές δουλειές ή με κηπουρική φοράμε πάντα γάντια

Μπορούμε να έχουμε μαζί μας αντισταμινικά εφόσον έχουμε προηγουμένως συνεννοηθεί με γιατρό για την απόκτηση και κυρίως για τη σωστή χρήση τους. Σε περιπτώσεις αλλεργικής αντίδρασης απαιτείται άμεσα χορήγηση ενέσιμης επινεφρίνης. Να τονιστεί εδώ πως τα παραπάνω είναι ενδεικτικά και πριν προμηθευτούμε οποιοδήποτε φάρμακο και πολύ περισσότερο πριν το χρησιμοποιήσουμε πρέπει να έχουμε συμβουλευτεί γιατρό!

Είναι επίσης σημαντικό να επαναλαμβάνουμε το αντιτετανικό εμβόλιο κάθε δέκα χρόνια ώστε να προστατευτούμε και από το βακτήριο του τετάνου, όχι μόνο για περιπτώσεις δαγκωμάτων ζώων αλλά και για κάθε είδους ανοιχτούς τραυματισμούς.

Πώς απομακρύνουμε τα φίδια από το σπίτι και την αυλή μας; Ποια μέτρα πρέπει να λάβουμε για να μην βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα ερπετό;

Τα φίδια δεν κάνουν μόνιμες φωλιές ώστε να τις βρούμε και να τις απομακρύνουμε. Ο ασφαλέστερος τρόπος λοιπόν για να απομακρύνουμε την πιθανότητα να δούμε φίδι στην αυλή μας είναι να απομακρύνουμε αφενός ότι μπορεί να προσελκύσει την τροφή του, δηλαδή τρωκτικά και έντομα ή άλλα αρθρόποδα και αφετέρου ότι θα τους προσφέρει καταφύγιο.

• Δεν αφήνουμε εκτεθειμένες τροφές που μπορεί να προσελκύουν τρωκτικά ή και νερό
• Αποφεύγουμε να δημιουργούμε κρυψώνες από ξύλα ή πέτρες
• Κουρεύουμε το πυκνό γρασίδι και κλαδεύουμε θάμνους και δέντρα έτσι ώστε να δημιουργείται κενό με το έδαφος τουλάχιστον 60 εκατοστών
• Κλείνουμε εξωτερικές σχισμές και τρύπες και αποφεύγουμε να δημιουργούμε το καλοκαίρι δροσερές και ήσυχες γωνιές στον κήπο μας που θα φιλοξενούσαν φιδια

Αν βρούμε φιλικά προς το περιβάλλον και όχι τοξικά απωθητικά τρωκτικών και εντόμων τα χρησιμοποιούμε. Να σημειώσουμε εδώ ότι δεν υπάρχουν σκευάσματα που να απωθούν τα φίδια και πολλά από όσα διακινούνται στο εμπόριο είναι στην πραγματικότητα πιο επικίνδυνα από τα φίδια καθώς είναι τοξικά για τον άνθρωπο και τα κατοικίδια.

Σχετικές συμβουλές θα βρείτε και στο ερπετολογικό site herpetofauna.

Τους καλοκαιρινούς μήνες βλέπουμε στους τοίχους των εξοχικών κατοικιών, το μολυντήρι. Είναι επικίνδυνο; Πρέπει να το απομακρύνουμε από το χώρο;

Το μολυντήρι (Hemidactylus turcicus), που μερικές φορές το λένε και σαμιαμίδι αν και το σαμιαμίδι είναι άλλο είδος (Mediodactylus kotschyi) είναι ακίνδυνες σαύρες! Είναι μικρά ζώα που τρέφονται με έντομα και άλλα αρθρόποδα. Για αυτό άλλωστε θα τα δούμε κοντά στις λάμπες το καλοκαίρι μια και το φως προσελκύει έντομα και ο τοίχος μας λειτουργεί ως μπουφές!

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν δηλητηριώδεις σαύρες ή σαύρες που να είναι επικίνδυνες για τον άνθρωπο παρα τους κατά τόπους μύθους. Μπορούμε να το απομακρύνουμε από τον χώρο αλλά ας σκεφτούμε ότι τρώει κουνούπια, μυγάκια και άλλα μάλλον πιο ανεπιθύμητα ζώα ενώ είναι εντελώς ακίνδυνο.