Πώς θα αποφύγουμε μία νέα πανδημία στην ψυχική υγεία

Η ευαλωτότητα της ψυχικής υγείας και η έλλειψη ανθεκτικότητας, όπως δείχνουν τα επιστημονικά δεδομένα, έχει χτυπήσει ήδη την πόρτα της Ελλάδας και των περισσοτέρων χωρών, την οποία θα αντιμετωπίσουμε μαζί με ένα άλλο τσουνάμι νοσηρότητας (από χρόνιες ασθένειες που δεν αντιμετωπίστηκαν επαρκώς στη διάρκεια της πανδημίας).

Αδύναμοι κρίκοι αναδεικνύονται τα παιδιά, οι νέοι -που βρίσκονται σε παραγωγικές ηλικίες- οι ηλικιωμένοι αλλά και οι υγειονομικοί - γιατροί, νοσηλευτές και φροντιστές- οι άνθρωποι που βρέθηκαν και εξακολουθούν να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του συστήματος υγείας, όσων νόσησαν, διασωληνώθηκαν και κατέληξαν.

Οι συνέπειες της long COVID…

Και φυσικά δεν γνωρίζουμε ακόμη τις συνέπειες όσων νόσησαν από τον ιό. Στην προκειμένη περίπτωση μιλάμε για τη long COVID κατάσταση, τόσο σε σωματικό πεδίο όσο και σε ψυχικό.

Άνθρωποι που νόσησαν οι ίδιοι, αλλά και οι οικείοι τους, που είδαν τους δικούς τους να διασωληνώνονται και να καταλήγουν. Άνθρωποι που έζησαν τον εφιάλτη της απομόνωσης στο νοσοκομείο. Να θυμίσουμε, ότι σχεδόν 200 εκατ. κρούσματα κορωνοϊού καταγράφονται σήμερα σε όλο τον κόσμο και πάνω από 4,1 εκατ. άνθρωποι έχουν χάσει την ζωή τους από έναν απρόβλεπτο ιό που άλλαξε τις ζωές μας εδώ και 18 μήνες.

Η πανδημία δεν έχει τελειώσει ακόμη. Και οι μεταλλάξεις είναι εδώ για να μας θυμίζουν ότι ο δρόμος ίσως είναι ακόμη μακρύς.

Το νέο ΕΣΥ να αγκαλιάσει και την ψυχική υγεία

Η πανδημία ανέδειξε αναμφισβήτητα, τα τρωτά σημεία του ΕΣΥ στο θέμα των υπηρεσιών υγείας, και στο νέο Εθνικό Σύστημα Υγείας που οικοδομείται, η ψυχική ανθεκτικότητα, επιβάλλεται να αποτελεί κομβικό σημείο.

Μία μόνο τηλεφωνική Γραμμή δεν λύνει το πρόβλημα των πολιτών και των ανθρώπων που πάσχουν από ψυχικά νοσήματα. Η πρόληψη και προαγωγή υγείας, πρέπει να βρει την καλύτερη έκφρασή της σε μία ισχυρή και αποτελεσματική Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας.

Ένα άλλο ζήτημα το οποίο απασχολεί ήδη τους επιστήμονες, τους ψυχολόγους και ψυχιάτρους, είναι η εκδήλωση επιθετικών και βίαιων συμπεριφορών, βιασμών, εκτελέσεων και αυτοκτονικών τάσεων, από μερίδα πολιτών, οι οποίες καλλιεργήθηκαν δυστυχώς στη διάρκεια του εγκλεισμού.

Ο συμβολισμός της Συνόδου Κορυφής στην Αθήνα

Ίσως λοιπόν δεν είναι τυχαίο, που πριν λίγες ημέρες, η Αθήνα συγκέντρωσε το ενδιαφέρον του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, καθώς οργάνωσε μία σημαντική Σύνοδο Κορυφής για την οικοδόμηση της ανθεκτικότητας, με την παρουσία του Περιφερειακού Διευθυντή του Οργανισμού για την Ευρώπη Δρ. Hans Kluge, προκειμένου να δημιουργήσουμε τις συνθήκες εκείνες, για καλύτερη Ψυχική Υγεία και ευεξία των κοινωνιών εν μέσω της πανδημίας Covid-19.

Η Σύνοδος Κορυφής, διοργανώθηκε από τον ΠΟΥ Ευρώπης σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας. Η παρουσία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη υπογράμμισε με τον καλύτερο τρόπο, την σημασία της ελληνικής κυβέρνησης στο θέμα της ψυχικής υγείας, ενώ σύσσωμη η ηγεσία του υπ. Υγείας, με επικεφαλής τον υπουργό Βασίλη Κικίλια, τον αναπληρωτή υπουργό Βασίλη Κοντοζαμάνη και την υφυπουργό Υγείας Ζωή Ράπτη, έστειλε ηχηρά μηνύματα, στη διάρκεια των εργασιών της Συνόδου Κορυφής.

Το φάρμακο που λέγεται εργασία και το τέρας των fake news

Τέσσερα σημεία αξίζει να κρατήσουμε, τα οποία αναδείχθηκαν ανάγλυφα στις εργασίες της διήμερης Συνόδου: Έχει μεγάλη σημασία, οι ευάλωτοι αλλά και ψυχικά ασθενείς, να έχουν άμεση πρόσβαση σε οργανωμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας με την υποστήριξη και εκπαίδευση του κατάλληλου ιατρονοσηλευτικού προσωπικού, να χτυπηθεί η άγνοια και η παραπληροφόρηση, η οποία ήταν και εξακολουθεί να είναι καταιγιστική, να δημιουργηθούν οι συνθήκες εκείνες που να βγουν οι άνθρωποι από την απομόνωση και η ανάγκη για εργασία. Έχει τεράστια αξία, να είναι απασχολημένοι, άνθρωποι με ψυχικά νοσήματα.

Ας δούμε την παρέμβαση της κυρίας Χρύσας Μαρτέκα, αντιπροέδρου ΔΣ της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Κοινωνικών Συνεταιρισμών Περιορισμένης Ευθύνης (ΠΟΚοιΣΠΕ) και εργαζόμενης στον ΚοιΣΠΕ «Ευ Ζην». Να σημειώσουμε, ότι οι ΚοιΣΠΕ είναι μονάδες ψυχικής υγείας με επιχειρηματικές δραστηριότητες που σκοπό έχουν την ψυχοκοινωνική ένταξη μέσω της επαγγελματικής ένταξης, ατόμων με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα.

«Οι δυσκολίες και τα εμπόδια που περίτεχνα έστησε αυτός ο αόρατος εχθρός ο SARS CoV-2, δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστο το ευάλωτο κομμάτι των Ληπτών Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (ΛΥΨΥ). Έτσι λοιπόν η ποιότητα φροντίδας επηρεάστηκε σημαντικά καθώς η φυσική παρουσία και η αλληλεπίδραση που είχαμε ως λήπτες με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας περιορίστηκε. Η αλλαγή αυτή σε συνδυασμό με τον βομβαρδισμό πληροφοριών για την πανδημία πολλές φορές δεν ήταν διαχειρίσιμη.

[...]

Σε όλη αυτή τη δοκιμασία που περνάμε Λήπτες και μη, το στοίχημα είναι να νικήσουμε το φόβο. Το φόβο που φέρνει την απομόνωση, μία απομόνωση που είναι η μητέρα της ψυχικής νόσου. Το στοίχημα είναι να μην κυριαρχήσει η άγνοια και η παραπληροφόρηση που πλανεύουν το νου.

Οι υποστηρικτικές υπηρεσίες την περίοδο αυτή της πανδημίας είναι περισσότερο άμεσες καθώς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας έχουν μεγαλύτερο χρονικό εύρος διαθεσιμότητας, χρησιμοποιώντας τις τηλεσυνεδρίες και τις τηλεφωνικές υπηρεσίες. Έτσι οι λήπτες αποκτούν σε αυτούς ευκολότερη πρόσβαση παρά την αδυναμία για επαφή δια ζώσης.

Στους χώρους εργασίας τα σχολαστικά μέτρα υγιεινής που πάρθηκαν σε συνδυασμό με την επισταμένη τήρηση των κανόνων ατομικής υγιεινής μας έκαναν περισσότερο υπεύθυνους.

Η χρήση του διαδικτύου αποτελεί πολύτιμο εργαλείο φροντίδας των ληπτών. Η ενημέρωση ακόμα και η δημιουργία ενός απλού e mail σε λήπτες χτίζει τις γέφυρες επικοινωνίας. Οι Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (ΚοιΣΠΕ) σαν ιδέα, σαν θεσμός που στηρίζει τους λήπτες και τα δικαιώματα τους και τους θέλει ενεργούς σε κάθε δράση θεσμοθετούν όργανα αποτελούμενα από τους ίδιους τους λήπτες, δίνοντας τους τη σκυτάλη για να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους. Έτσι λοιπόν και κατά την covid εποχή οι Λήπτες έχουν φωνή μέσα από τα ΔΣ των ΚοιΣΠΕ που δεν σταμάτησαν να πραγματοποιούνται διαδικτυακά. Οι παραπάνω δράσεις έχουν θετικό πρόσημο στην ψυχική υγεία».

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία

Όπως τόνισε μεταξύ άλλων στην παρέμβασή της η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη: «…Για το γενικό πληθυσμό, η αναστολή πολλών κοινωνικών και οικονομικών δραστηριοτήτων και το αίσθημα απομόνωσης επηρέασαν σοβαρά την ψυχική υγεία και την ευημερία των ανθρώπων.

O αντίκτυπος ήταν ακόμη πιο σοβαρός για τα παιδιά και τους εφήβους, λόγω του κλεισίματος των σχολείων και Πανεπιστημίων.

Το εργατικό μας δυναμικό επίσης, στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, αντιμετωπίζει υπερκόπωση, συναισθήματα εξάντλησης και την πρόκληση παροχής υπηρεσιών, ενόψει μιας πανδημίας που συχνά παρεμποδίζει την προσφορά προσωπικής φροντίδας.

Βεβαίως, ένα δυσανάλογο φορτίο επιβάρυνε επίσης τους ψυχικά ασθενείς, οι οποίοι, σε μια εποχή που η ψυχική τους υγεία επιδεινώθηκε, έπρεπε επιπρόσθετα να ασχοληθούν με αυτόν το νέο τρόπο λειτουργίας, σχετικά με την παροχή φροντίδας.

Τέλος, οι υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης, οι οποίες δεν είχαν χρηματοδοτηθεί ανά τα χρόνια στην περιοχή μας, έπρεπε να προσαρμοστούν σε αυτήν τη νέα εποχή ψηφιακής παροχής περίθαλψης, ενώ παράλληλα ανταποκρίνονταν στις ποικίλες ανάγκες ψυχικής υγείας που προκλήθηκαν από την πανδημία.

Όλες αυτές οι προκλήσεις συγκεντρώθηκαν για να αποτελέσουν «μια πανδημία μέσα στην πανδημία», ένα τσουνάμι ζητημάτων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία, τα οποία δεν έχουν εξαιρέσει κανέναν και καθιστούν τον ρόλο του Π.Ο.Υ., ακόμη πιο σημαντικό από ποτέ.

Το γεγονός ότι όλοι μας, είτε συμμετέχουμε αυτοπροσώπως, είτε διαδικτυακά, έχοντας αφιερώσει το χρόνο και πάρει τη δέσμευση να είμαστε εδώ σήμερα, δείχνει ότι είμαστε έτοιμοι να λάβουμε συγκεκριμένα μέτρα για να κάνουμε την επόμενη ημέρα της πανδημίας να είναι μια ημέρα αλλαγής, μια ημέρα μεταρρύθμισης, μια ημέρα προόδου για την ψυχική υγεία.

Εάν υπάρχει κάτι που μας έχει δείξει αυτή η πανδημία, είναι η αξία της αντιμετώπισης της ψυχικής υγείας, όχι μόνο κάθετα, αλλά ως οριζόντιο ζήτημα, το οποίο ενσωματώνεται σε όλους τους τομείς της Κυβέρνησης, καθώς είναι κρίσιμο, να ενσωματώσουμε τις πολιτικές ψυχικής υγείας σε όλες τις πολιτικές».

Η κυρία Ράπτη, αναφέρθηκε και σε δύο κρίσιμες πολιτικές που δρομολογήθηκαν:

α. νομοθετήσαμε μια νέα μορφή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, που ονομάζεται «Μονάδες πρώιμης παρέμβασης στην ψύχωση», η πρώτη στη νοτιοανατολική Ευρώπη για την ανίχνευση πρώιμων συμπτωμάτων στα παιδιά.

β. δημιουργήσαμε επίσης μια «Μόνιμη Εθνική Επιτροπή», με την υποστήριξη των συναδέλφων μας στον Π.Ο.Υ., προκειμένου να παρακολουθήσουμε την υλοποίηση του «Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία», βάσει των συστάσεων που προέκυψαν από την Κοινή Ταχεία Αξιολόγηση της Ψυχικής Υγείας στην Ελλάδα, η οποία διεξήχθη από κοινού με τον Π.Ο.Υ.

Οι 7 Αρχές που υπέγραψαν 53 χώρες μέλη του ΠΟΥ

Να θυμίσουμε παρακάτω, τις Αρχές και τις Αξίες όσον αφορά τα θέματα ψυχικής υγείας, υπέγραψαν οι 53 χώρες - μέλη του ΠΟΥ, στην Σύνοδο Κορυφής της Αθήνας:

1. Αναγνωρίζεται ότι η πανδημία COVID-19 έχει προκαλέσει σοβαρή διαταραχή της παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας, και έχει επηρεάσει την ψυχική υγεία των κοινωνιών με τρόπους που καθιστούν αναγκαία την επείγουσα ανάληψη δράσης.
2. Αναγνωρίζεται ότι οι ομάδες πληθυσμού που έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης αρνητικών επιπτώσεων στην ψυχική τους υγεία, όπως τα παιδιά και οι νέοι, οι ηλικιωμένοι, οι εργαζόμενοι στον χώρο της υγείας και εκείνοι που ήδη θεωρούνται ευάλωτοι στην κοινωνία, θα χρειαστούν στοχευμένη υποστήριξη και φροντίδα.
3. Διαπιστώνεται ότι η πανδημία έχει επιδεινώσει τα προϋπάρχοντα κενά στην παροχή ψυχικής υγείας.
4. Αναγνωρίζεται ότι η πανδημία αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για την αντιμετώπιση μακροχρόνιων συστημικών προβλημάτων και ελλείψεων στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Η αξιοποίηση αυτής της ευκαιρίας θα απαιτήσει αυξημένη επένδυση, ιδίως για την προώθηση προσβάσιμων και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών ψυχικής υγείας, που βασίζονται στην κοινότητα και στην ενίσχυση της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας.
   Το τρέχον πλαίσιο δίνει τη δυνατότητα επιτάχυνσης της εφαρμογής καινοτόμων παρεμβάσεων σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της κατάλληλης χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών και παρεμβάσεων που στοχεύουν να προσεγγίσουν αυτούς που είναι πιο ευάλωτοι.

5. Αναγνωρίζεται ότι η πανδημία COVID-19 έθεσε την ψυχική υγεία στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας.
6. Ζητείται η ψυχοκοινωνική υποστήριξη να βρίσκεται στο επίκεντρο της ατζέντας και για την αποκατάσταση των ασθενών μετά την COVID-19, προκειμένου να αποφευχθεί η εμφάνιση χρόνιων ψυχικών ασθενειών ως αποτέλεσμα της πανδημίας.
   Οι υπογράφοντες δεσμεύτηκαν να αναπτύξουν κατάλληλες στρατηγικές για να οικοδομηθεί η ψυχική ανθεκτικότητα ατόμων και κοινωνιών και να βελτιωθεί η ικανότητα προστασίας της ψυχικής υγείας και ευημερίας των πληθυσμών μας σε μελλοντικές κρίσεις.

7. Επίσης, οι υπογράφοντες δεσμεύτηκαν ομόφωνα να συνεργαστούν με τον ΠΟΥ Ευρώπης προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης ενός νέου Ευρωπαϊκού Πλαισίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία και τη συγκρότηση μιας Πανευρωπαϊκής Συμμαχίας για την Ψυχική Υγεία.

Η πανδημία έχει επιδεινώσει τις προϋπάρχουσες ελλείψεις στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Οι ομάδες πληθυσμού, που έχουν αναγνωριστεί ότι έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης αρνητικών επιπτώσεων στην ψυχική υγεία, θα χρειαστούν συγκεκριμένη και στοχευμένη υποστήριξη και φροντίδα.

Η πανδημία αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για την αντιμετώπιση μακροχρόνιων συστημικών προβλημάτων και ελλείψεων στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Η αξιοποίηση αυτής της συγκυρίας θα απαιτήσει αυξημένη επένδυση στην ψυχική υγεία για την προώθηση προσβάσιμων και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας.

Η ψυχική προαγωγή και υποστήριξη θα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της ατζέντας για την αποκατάσταση μετά την COVID-19, προκειμένου να αποφευχθεί η εμφάνιση χρόνιων ψυχικών ασθενειών, ως αποτέλεσμα της πανδημίας.