Πυρκαγιές, πλημμύρες: Η χρονιά των απωλειών και η απειλή της κλιματικής αλλαγής

Σπέρνουμε ανεξέλεγκτα «ανέμους» με μόνο γνώμονα το κέρδος και χωρίς κανέναν σεβασμό στους φυσικούς κύκλους της ζωής και θερίζουμε «θύελλες» που χτυπούν μανιασμένα, σε μια προσπάθεια της φύσης να επιβιώσει, προσαρμοσμένη στα νέα δεδομένα που της επιβάλλει ο άνθρωπος.

Ένα πράγμα έγινε σαφές στη φετινή Σύνοδο Κορυφής για το Κλίμα COP28: Πως ο κόμπος έχει φτάσει στο χτένι. Και με φόντο την έκθεση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (Unep) που διαπιστώνει πως οι σημερινές πολιτικές για τη μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα είναι τόσο ανεπαρκείς, που θα ανέβει κατά 3 βαθμούς η θερμοκρασία, μέσα στον 21^ο αιώνα, η λήψη δραστικών μέτρων είναι μονόδρομος.

Καύσωνες – πυρκαγιές – πλημμύρες: Το εφιαλτικό τρίπτυχο που αλληλεπιδρά και «πυροδοτεί» το ένα το άλλο, ήρθε για να μείνει. Οι επιστήμονες που ασχολούνται με την κλιματική κρίση και τις ακραίες περιβαλλοντικές αλλαγές που βιώσαμε το καλοκαίρι του 2023 στέλνουν ξεκάθαρο μήνυμα: «Συνηθίστε το».

Καύσωνας

Ο 15ήμερος καύσωνας που τελείωσε το βράδυ της Τετάρτης 26 Ιουλίου 2023, ήταν ο μεγαλύτερος σε διάρκεια καύσωνας ο οποίος έχει καταγραφεί στη χώρα μας, σύμφωνα με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών/meteo.gr.

Σύμφωνα με το κλιματικό αρχείο του ΕΑΑ, ο Ιούλιος 2023 ήταν ο θερμότερος Ιούλιος (και ο θερμότερος μήνας γενικά) που έχει καταγραφεί ποτέ, τουλάχιστον τα τελευταία 160 χρόνια όπου υπάρχουν στοιχεία, στην Αθήνα αλλά και σε πολλά σημεία της Ελλάδας. Είδαμε το θερμόμετρο να ξεπερνά τους 40 βαθμούς σχεδόν καθημερινά.

Η πιο θερμή ημέρα στο σύνολο της χώρας ήταν η 23η Ιουλίου, όπου 350 σταθμοί μέτρησης του meteo ξεπέρασαν το όριο του καύσωνα (μέγιστη θερμοκρασία άνω των 37 °C) και 180 σταθμοί τους 40°C. Την ημέρα αυτή σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού της χώρας επηρεάστηκε από θερμοκρασίες υψηλότερες των 40°C.

O Ιούλιος του 2023 έχει καταρρίψει κάθε προηγούμενο ρεκόρ από τα μέσα του 19ου αιώνα με τις φετινές τιμές να είναι κατά 2.5-3.0 βαθμούς υψηλότερες από το μέσο όρο της κλιματικής περιόδου 1991-2020.

Η θερμοκρασία των 46,4 °C στο Γύθειο στις 23 Ιουλίου 2023 είναι η τέταρτη υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί στη χώρα.

Σε όλες τις γεωγραφικές ενότητες της χώρας, με εξαίρεση τα νησιά του Ιονίου και του Αιγαίου, σημειώθηκαν απόλυτα ρεκόρ μεγίστων θερμοκρασιών των τελευταίων 15 ετών.

Δείκτης θερμικού στρες

Χαρακτηριστικό είναι πως οι κάτοικοι του κέντρου της Αθήνας (Πατήσια) βίωσαν θερμοκρασίες άνω των 30 βαθμών για 307 ώρες κατά το διάστημα από 12 έως 26 Ιουλίου.

Στην ίδια περίοδο οι κάτοικοι της Λάρισας βίωσαν 230 συνεχόμενες ώρες, της Σπάρτης 186 ώρες, ενώ στα Ιωάννινα και στην Κοζάνη 164 και 145 ώρες, αντίστοιχα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι βιοκλιματικοί (θερμικοί) δείκτες που εκφράζουν το αίσθημα της «θερμικής δυσφορίας», συνυπολογίζοντας και άλλες μετεωρολογικές παραμέτρους όπως είναι η υγρασία, η ταχύτητα του ανέμου, η ηλιακή ακτινοβολία κ.ά.

Ένας σύγχρονος βιοκλιματικός δείκτης είναι ο Παγκόσμιος Δείκτης Θερμικού Κλίματος (Universal Thermal Climate Index, UTCI), η κλίμακα του οποίου προσδιορίζει τα επίπεδα του θερμικού στρες, της καταπόνησης που αισθάνεται ο ανθρώπινος οργανισμός λόγω ζέστης ή ψύχους.

Με βάση το δείκτη UTCI και τα κλιματικά δεδομένα του ΕΑΑ, ο Ιούλιος 2023 αναδεικνύεται ο μήνας με τις περισσότερες ώρες ισχυρής, πολύ ισχυρής και ακραίας θερμής επιβάρυνσης (θερμοπληξία, καταπόνηση λόγω ζέστης) από οποιονδήποτε προηγούμενο Ιούλιο από το 1960 στην Αθήνα.

Πυρκαγιές

Η ακραία ζέστη συνέβαλε στην επιδείνωση των συνθηκών ξηρασίας σε όλο τον κόσμο, πυροδοτώντας πυρκαγιές στην Ελλάδα, την Ισπανία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά.

Στη χώρα μας γίναμε μάρτυρες μιας πρωτοφανούς οικολογικής καταστροφής: Μόνο στο δάσος της Δαδιάς κάηκαν πάνω από 900.000 στρέμματα στη μεγαλύτερη δασική πυρκαγιά που έχει σημειωθεί στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια.

Το καλοκαίρι του 2023 η Ελλάδα παραδόθηκε στις φλόγες. Αττική και Ρόδος τον Ιούλιο για να ακολουθήσει ο εφιάλτης του Αυγούστου με τον Έβρο, τη Βοιωτία, τη Φυλή, τον Ασπρόπυργο, την Καβάλα και πολλές ακόμη περιοχές της χώρας σε πύρινο κλοιό.

Οι αριθμοί είναι αμείλικτοι:

• 11 μεγάλες και δεκάδες μικρότερες πυρκαγιές
• 1. 726.260 στρέμματα καμένης γης
• 28 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους
• Χιλιάδες ζώα κάηκαν

Η Ελλάδα καταγράφοντας 1.726.260 καμένα στρέμματα, δηλαδή ποσοστό 41,9% της συνολικής καμένης έκτασης στα κράτη της ΕΕ, κέρδισε τη θλιβερή πρωτιά μεταξύ τόσο των κρατών της Ευρώπης, όσο και των 20 κρατών της Μεσογείου. Σε όλες τις περιοχές που επλήγησαν οι κάτοικοι προσπαθούν ακόμα να συνέλθουν.

Πλημμύρες

Τις στάχτες του καλοκαιριού διαδέχθηκε η λάσπη του Σεπτεμβρίου. Μουδιασμένη η χώρα είδε ολόκληρη τη Θεσσαλία να μετατρέπεται σε μια τεράστια λασπωμένη λίμνη.

Μέσα σε λίγα 24ωρα η κεντρική Ελλάδα βίωσε τις πιο καταστροφικές πλημμύρες από τον Οκτώβριο του 1883, σύμφωνα με τη μετεωρολογική υπηρεσία Meteo του Εθνικού Αστεροσκοπείο Αθηνών.

Εκατοντάδες οικογένειες ζουν ακόμα φιλοξενούμενοι καθώς τα σπίτια τους βούλιαξαν στη λάσπη. Οι πολίτες έμειναν για μέρες χωρίς νερό, χωρίς ρούχα, χωρίς τρόφιμα. Ο νευραλγικός κορμός της Ελλάδας παρέλυσε. Ο κάμπος που τροφοδοτεί σε μεγάλο βαθμό τη χώρα σαπίζει. Χιλιάδες κοπάδια ζώων πνίγηκαν.

Τι έφταιξε και μετατράπηκαν κοντά 750.000 στρέμματα σε μια απέραντη λίμνη με ανθρώπινες απώλειες, απώλειες ζώων και ανυπολόγιστες ζημιές σε υποδομές και γεωργική παραγωγή;

Με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να είχαν αποτραπεί; Ποια είναι τα βήματα για την επόμενη μέρα ώστε να περιορίσουμε τον κίνδυνο επανάληψης μιας τέτοιας τραγωδίας;

Το CNN Greece μίλησε με τον ερευνητή του Κέντρου Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών, Γιάννη Καψωμενάκη, προσπαθώντας να βρει απαντήσεις.

«Είναι δεδομένο πλέον πως θα βιώνουμε ακραία καλοκαίρια, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής η οποία θα επιδεινώνεται όσο θα περνούν τα χρόνια» τονίζει ο ερευνητής του ΚΕΦΑΚ, συμπληρώνοντας ωστόσο πως η επιστημονική κοινότητα περίμενε μεν καύσωνες, όχι όμως τόσο έντονους και τόσο μεγάλους σε διάρκεια.

«Η αλήθεια είναι ότι δεν περιμέναμε ένα τόσο έντονο καύσωνα. Υπήρχαν και κάποια άλλα στοιχεία τα οποία δεν τα περιμέναμε τόσο ακραία, όπως για παράδειγμα η αύξηση της θερμοκρασίας των ωκεανών. Δεν αναμέναμε τέτοια ένταση στο φαινόμενο».

Τον Αύγουστο του 2023 οι ωκεανοί έφτασαν στην υψηλότερη θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ, καθώς απορρόφησαν τη θερμότητα από τους ακραίους καύσωνες, με τρομερές συνέπειες για την υγεία του πλανήτη μας.

Σύμφωνα με την Υπηρεσία Κλιματικής Αλλαγής Copernicus, η μέση ημερήσια παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας ξεπέρασε το ρεκόρ του 2016, φτάνοντας τους 20,96 βαθμούς Κελσίου, πολύ πάνω από τον μέσο όρο για το καλοκαίρι.

«Το μέγιστο της θερμοκρασίας στον Ατλαντικό, ανοιχτά της Ισπανίας και της βόρειας Αφρικής, ήταν διπλάσιο από το αναμενόμενο. Σημειώθηκε μια άνοδος της θερμοκρασίας της τάξης του +1,6 βαθμού, τη στιγμή που - βάση του μέσου όρου μετρήσεων - την περίοδο 1971- 2000 η άνοδος της θερμοκρασίας ξεπέρναγε μετά βίας τους 0,8 βαθμούς» επισημαίνει ο κ. Καψωμενάκης και συνεχίζει:

«Ένα τόσο ζεστό καλοκαίρι φέρνει ως συνέπεια και δασικές πυρκαγιές που σβήνουν δυσκολότερα. Επίσης εάν στις αρχές του καλοκαιριού με ρωτάγατε για διαφαινόμενες κακοκαιρίες τύπου Daniel, πάλι ήταν κάτι δεν το περιμέναμε, όχι σε αυτόν τον βαθμό.

Γνωρίζαμε μεν πως λόγω της κλιματικής αλλαγής, έρχονται λιγότερες βροχές αλλά πολύ πιο έντονες, αλλά αυτό που είδαμε στις αρχές του Σεπτέμβρη, να πέφτουν 800 ή 1000 χιλιοστά νερού μέσα σε τρεις μέρες, δεν το περιμέναμε».

Αραγε οι πλημμύρες δεν θα μπορούσαν να εξισορροπήσουν την έντονη ξηρασία των περασμένων μηνών;

Η απάντηση του ερευνητή του ΚΕΦΑΚ είναι αρνητική. Όπως εξηγεί «όταν εμφανίζεται ένα τόσο έντονο φαινόμενο, όταν βλέπουμε να πέφτει μέσα σε λίγες ώρες βροχή που αντιστοιχεί σε βροχοπτώσεις ενάμιση χρόνου για κάποιες περιοχές, προφανώς και δεν μπορεί να εξισορροπήσει την ξηρασία. Τέτοιος όγκος νερού είναι αδύνατον να προλάβει να απορροφηθεί από τη γη. Θα φουσκώσουν τα ποτάμια, θα δημιουργηθούν νέοι ορμητικοί χείμαρροι και θα φύγει προς τη θάλασσα».

Η φύση απαντά στις παρεμβάσεις

Το μόνο βέβαιο είναι πως οι κλιματικές αλλαγές θα συνεχιστούν:

«Ο άνθρωπος διαταράσσει τη φύση και η φύση απαντά σε αυτές τις παρεμβάσεις» λέει ο κ. Καψωμενάκης και εξηγεί: «Οσο και να περιμένουμε τις αλλαγές, τα ακραία φαινόμενα πάντα θα μας πιάνουν στον ύπνο. Βάση των εκτιμήσεων που είχαμε για την αύξηση των ακραίων φαινομένων, σίγουρα είμαστε υποψιασμένοι, αλλά πλέον μπαίνουμε σε νέα φάση, με νέα δεδομένα: τα τελευταία καλοκαίρια, το 2021, 2022, και φυσικά φέτος, οι καύσωνες είναι πολύ πιο συχνοί και πιο έντονοι».

Ηδη ο Νοέμβριος κατέγραψε υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες. «Αυτό που ζούμε τώρα, Νοέμβρη και Δεκέμβρη δεν είναι τόσο ακραίο. Εχουν σημειωθεί και στο παρελθόν θερμοκρασίες 18 και 20 βαθμών Κελσίου αλλά πλέον τέτοια φαινόμενα έρχονται με μεγαλύτερη συχνότητα» λέει ο ερευνητής του ΚΕΦΑΚ .

Οντως ο φετινός Νοέμβριος χαρακτηρίστηκε ο πιο θερμός από το 2010 με θετικές αποκλίσεις θερμοκρασίας στην Κεντρική Ελλάδα.

Στη Θεσσαλία, στα Νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη καταγράφηκαν οι μεγαλύτερες θετικές αποκλίσεις θερμοκρασίας, με τις μέσες μηνιαίες τιμές να κυμαίνονται 2,5 °C πάνω από τα κανονικά για την εποχή επίπεδα. Εξαιρετικά θερμός ήταν και για τη Στερεά Ελλάδα (+2,1 °C).

Τελικά προλαβαίνουμε;

Θα αντέξει ο πλανήτης μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα;

«Οι εκτιμήσεις για το τι θα συμβεί το 2100 μιλούν για αύξηση έως και 5 βαθμών Κελσίου εάν δε ληφθούν μέτρα, κάτι που ελπίζω πως δεν θα συμβεί », λέει ο κ. Καψωμενάκης,τονίζοντας πως «εάν καταφέρουμε να περιορίσουμε αυτήν την αύξηση σε 1-2 βαθμούς, θα είναι σίγουρα καλύτερα.

Επίσης και ο άνθρωπος θα προσπαθήσει να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Αυτό που βιώσαμε στη Θεσσαλία, ελπίζουμε να μην το ξαναβιώσουμε. Ελπίζουμε πως η Ελληνική Πολιτεία θα λάβει τα απαραίτητα μέτρα ώστε να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά τα ακραία φαινόμενα».

Και ο ερευνητής του ΚΕΦΑΚ, καταλήγει: «Είναι σαφές πως έφτασε ο κόμπος στο χτένι. Και οι μεγάλοι του κόσμου πρέπει να λάβουν τις σωστές αποφάσεις. Υπάρχει πάντα μια υστέρηση, μια αδράνεια στη λήψη αποφάσεων και όσο καθυστερούν, τόσο θα χειροτερεύει η κατάσταση. Ομως υπάρχει χρόνος να μετριάσουμε τα ακραία φαινόμενα, με πιο δραστικές αποφάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Ισως δούμε ένα άλμα στις αποφάσεις. Κάπως έτσι συνέβη και με την τρύπα του όζοντος. Είδαμε ξαφνικά το πρόβλημα κατάματα και οι αποφάσεις ελήφθησαν άμεσα και μαζικά».

Βέβαια τότε οι αποφάσεις ήταν πιο εύκολες από αυτές που καλούμαστε να πάρουμε τώρα, καθώς τα οικονομικά διακυβεύματα είναι σαφώς μεγαλύτερα. Μεγαλύτεροι όμως είναι και οι κίνδυνοι αφανισμού της ζωής.

Εφιαλτικός κύκλος

«Δεν έχει έρθει η νέα πραγματικότητα ακόμα», δηλώνει στη Wall Street Journal η περιβαλλοντολόγος Rachel White, επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο British Columbia, στον Καναδά. «Αυτό που βιώνουμε αυτή τη στιγμή είναι πιθανώς απλώς μια ενδιάμεση στάση στο δρόμο μας προς τη νέα πραγματικότητα».

Οι δεκαετίες επιβάρυνσης της ατμόσφαιρας με αέρια του θερμοκηπίου θερμαίνουν τον πλανήτη, λένε οι επιστήμονες, κάνοντας πιο δύσκολη την κατάσβεση των πυρκαγιών, ενώ παράλληλα καθιστούν τις καταιγίδες πιο δυνατές και κάνουν τα κύματα καύσωνα να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια.

Τα πράγματα είναι πλέον ξεκάθαρα για τον κοινό νου. Εάν η ανθρωπότητα δεν περιορίσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, η υπερθέρμανση του πλανήτη θα προκαλεί ακραίους καύσωνες που φέρνουν εφιαλτικές πυρκαγιές και ακόμη πιο ακραίες βροχοπτώσεις.

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη - που δημοσιεύθηκε στο Journal of Climate - τα σύγχρονα κλιματικά μοντέλα υποτιμούν δραστικά το πόσο αυξάνονται οι ακραίες βροχοπτώσεις με την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η κλιματική κρίσησηματοδοτεί ένα μέλλον με συχνότερες καταστροφικές πλημμύρες.

Τα καλά νέα είναι ότι αυτό διευκολύνει την πρόβλεψη των ακραίων βροχοπτώσεων. Τα κακά νέα είναι πως τα ακραία φαινόμενα θα χειροτερεύουν με μαθηματική ακρίβεια όσο συνεχίσουμε να ανεβάζουμε τις παγκόσμιες θερμοκρασίες με την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου.

Οι μεγάλοι της Γης ήδη επενδύουν στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Οσο βλέπουν όφελος από τις επενδύσεις σε ήπιες μορφές ενέργειας, τόσο θα προχωρούν σε αυτήν την κατεύθυνση. Εστω κι έτσι, ίσως πεισθούν και τα κράτη να λάβουν άμεσα αυτά τα μέτρα που θα σώσουν το περιβάλλον. Θα σώσουν και την ανθρωπότητα.