Κοτζαμάνης: «Δημογραφικό πρόβλημα δεν σημαίνει μόνο υπογεννητικότητα»

Η Ελλάδα όχι μόνο δε γεννάει πιά, αλλά γερνάει ταχύτατα. Οι οικογένειες στη χώρα μας έχουν ένα - το πολύ δύο παιδιά. Με βάση τα τελευταία επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, οι γεννήσεις κατέγραψαν μείωση 10,3% το 2022.

Οι καταγεγραμμένες γεννήσεις έφτασαν μόλις τις 76.541, συγκριτικά με τις 85.346 που καταγράφηκαν το 2021.

Την ίδια στιγμή το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών έχει αυξηθεί στο 23%, ενώ αντίστοιχα ο πληθυσμός κάτω των 14 ετών βρίσκεται κάτω από το 14%.

Οι θάνατοι αυξάνονται σταθερά ήδη από το 1950, παρόλο που η θνησιμότητα περιορίζεται, για έναν και μόνο λόγο: οι 65 ετών και άνω αυξήθηκαν ταχύτατα, καθώς, από 520.000 στις αρχές της δεκαετίας του ’50, σήμερα ανέρχονται στα 2,4 εκατ. σήμερα (πολλαπλασιάστηκαν δηλ. επί 4,6 ενώ ο συνολικός πληθυσμός επί μόλις 1,4).

Με αυτούς τους ρυθμούς το 2050 ένας στους τρεις κατοίκους της Ελλάδας θα είναι άνω των 65 ετών.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Eurostat, ήδη από το 2030 η Ελλάδα θα είναι η γηραιότερη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ σήμερα βρίσκεται στη δεύτερη χειρότερη θέση, πίσω από την Ιταλία.

Στο όχι και τόσο μακρινό 1980

Η δημογραφική κατάρρευση της χώρας ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980, όταν οι γεννήσεις ανά έτος μειώθηκαν από τις 150.000 στις 100.000, φθάνοντας στο 2011 όπου για πρώτη φορά ο αριθμός των θανάτων ξεπέρασε αυτόν των γεννήσεων κατά περίπου 30.000.

«Στη χώρα μας η φθίνουσα πορεία των γεννήσεων ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1980 και συνεχίζεται - αν και με διακυμάνσεις. Τα τελευταία 40-50 χρόνια έχουν καταγραφεί σημαντικές κοινωνικές αλλαγές» τονίζει στο CNN Greece ο γνωστός δημογράφος Βύρων Κοτζαμάνης, αναφερόμενος στην μαζική είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας αλλά και στο διαδεδομένο life style της εποχής για χειραφέτηση και απομάκρυνση από το μοντέλο «μητέρα - νοικοκυρά».

Χαρακτηριστικό είναι πως σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ το 25% των γυναικών της γενιάς του ’80 δηλώνει πως δεν θα τεκνοποιήσει. Αλλωστε τα τελευταία 25 χρόνια τα νέα ζευγάρια έχουν την τάση να κάνουν λιγότερα παιδιά από την προηγούμενη γενιά, από τους γονείς τους: Σήμερα αντιστοιχεί ενάμισι παιδί σε κάθε ζευγάρι όταν οι γονείς τους είχαν 2 παιδιά κατά μέσο όρο.

«Στη δεκαετία του ’80 παρατηρήθηκε αύξηση του χρόνου παραμονής των νέων ανθρώπων στο εκπαιδευτικό σύστημα, σε πανεπιστημιακό επίπεδο, τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών, γεγονός που αποτυπώθηκε και στην αστικοποίηση και τη μείωση της απασχόλησης στον αγροτικό τομέα. Παράλληλα προκλήθηκαν αλλαγές και στο αξιακό σύστημα σε όλη την Ευρώπη, όχι μόνο σε μας.

Απομακρυνθήκαμε από το μοντέλο της παραδοσιακής οικογένειας των περασμένων ετών. Άρχισαν να διαχέονται και στη χώρα μας νέες αξίες και νέα μοντέλα περιορισμένης οικογένειας σημειώνοντας πτώση στην κλίμακα προτεραιότητας τόσο ηθικά όσο και κοινωνικά» εξηγεί ο κ. Κοτζαμάνης.

Ανάγκη λήψης μέτρων

Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος «Δημογραφικά Προτάγματα στην Έρευνα και Πρακτική στην Ελλάδα» και διευθυντής του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ο κ. Κοτζαμάνης έχει μελετήσει σε βάθος όχι μόνο τη διαδρομή του φαινομένου μέχρι σήμερα αλλά και το δυσοίωνο μέλλον.

Δυσοίωνο, εάν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα.

«Το παιχνίδι χάθηκε από τις δεκαετίες 1990 - 2000 που έπρεπε να παρθούν μέτρα, δεδομένης και της οικονομικής δυνατότητας που υπήρξε τότε, αλλά δεν πάρθηκαν» επισημαίνει ο κ. Κοτζαμάνης συμπληρώνοντας:

«Η Ελλάδα συρρικνώνεται. Οι προβλέψεις φτάνουν μέχρι το 2050 όπου εάν δεν ληφθούν μέτρα, ο πληθυσμός της χώρας θα μειωθεί γύρω στο 1,5 εκατομμύριο. Στη ζυγαριά “γεννήσεις – θάνατοι” χάνουμε γύρω στις 55.000 κάθε χρόνο…».

Όπως εξηγεί ο καθηγητής «οι 65άρηδες το 2050 θα είναι περίπου 550.000 παραπάνω από ότι σήμερα. Αυτή η αύξηση δεν αλλάζει με όποιο σενάριο και να πάμε. Όμως σε μια αναμενόμενη μείωση του συνολικού πληθυσμού γύρω στο 1,5 εκατομμύριο θα υπάρξει μείωση και σε άλλες ηλικιακές ομάδες».

Η μείωση του πληθυσμού έχει άμεση επίπτωση και στην υπογεννητικότητα: «Οι γεννήσεις πέφτουν όχι μόνο γιατί οι Ελληνίδες κάνουν λιγότερα παιδιά αλλά και γιατί το πλήθος των γυναικών – και γενικότερα των ζευγαριών που βρίσκονται σε ηλικία τεκνοποίησης - μειώνεται ανάλογα με την κατακόρυφη μείωση του πληθυσμού γενικότερα» τονίζει ο καθηγητής.

Brain drain και μετανάστευση

Για τον κ. Κοτζαμάνη η μετανάστευση θα παίξει πολύ βασικό ρόλο για την αντιστροφή της δημογραφικής κατάστασης μέχρι το 2050.

Και όχι μόνο οι εισροές αλλοδαπών μεταναστών αλλά και η ανακοπή της πορείας μετανάστευσης των νέων Ελλήνων στο εξωτερικό, τόσο λόγω brain drain που «διώχνει» νέους επιστήμονες από τη χώρα όσο και κάθε εκπαιδευτικής βαθμίδας νέους παραγωγικής και αναπαραγωγικής ηλικίας που φεύγουν αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, αφήνοντας τη χώρα χωρίς εν δυνάμει γονείς αλλά και χωρίς εργατικά χέρια.

«Ενώ τη δεκαετία 1990-2000 οι είσοδοι στη χώρα ήταν περισσότερες από τις εξόδους κατά 40.000 ετησίως κατά μέσο όρο. Την τελευταία 8ετία οι αριθμοί εισροής έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Η ομαλή ενσωμάτωση των μεταναστών θα βοηθήσει για δύο λόγους: Θα επιβραδύνει ταυτόχρονα και τη μείωση του πληθυσμού αλλά και την πτώση των γεννήσεων» τονίζει ο δημογράφος, συμπληρώνοντας πως «αυτό δε σημαίνει πως η Ελλάδα θα σταματήσει να "γερνάει" καθώς το πλήθος των ατόμων που θα είναι άνω των 60-65 ετών στην επόμενη εικοσαετία δεν αλλάζει».

Η φυγή των νέων

Μεγάλη πληγή για το δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας είναι η συνεχής φυγή νέων στο εξωτερικό.

«Και αυτό είναι θέμα οικονομικής πολιτικής που πρέπει να λάβει πολύ σοβαρά υπόψιν της η Πολιτεία. Οι νέοι δε φεύγουν γιατί δεν τους αρέσει ο τόπος τους, φεύγουν λόγω χαμηλών εισοδημάτων και εργασιακής ανασφάλειας» εξηγεί ο κ. Κοτζαμάνης και συνεχίζει:

«Δεν είναι μόνο θέμα brain drain. Φεύγουν νέοι από όλα τα επίπεδα σπουδών. Πρέπει να επιτευχθεί η ανακοπή της φυγής των νέων παραγωγικής και αναπαραγωγικής ηλικίας. Δημιουργούνται ελλείψεις σε σημαντικούς τομείς εργασίας όπως στις αγροτικές καλλιέργειες, στην οικοδομική δραστηριότητα ή στον τουρισμό, που σημαίνει πως και το οικονομικό πρόβλημα διογκώνεται μαζί με το δημογραφικό».

Ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης είναι η επιστροφή των νέων στη χώρα αλλά και η είσοδος νέων ανθρώπων - αλλοδαπών: «Είναι ανάγκη λοιπόν και η πολιτεία να δημιουργήσει αυτές τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που θα "κρατήσουν" τους νέους στην Ελλάδα αλλά και επιτρέψουν την επιστροφή των Ελλήνων οικονομικών μεταναστών όπως και την αξιοποίηση των αλλοδαπών νέων μεταναστών παραγωγικής και αναπαραγωγικής ηλικίας ώστε να κλείσουν και τα κενά στη αγορά εργασίας και να μειωθεί η πτώση των γεννήσεων» καταλήγει ο κ. Κοτζαμάνης.

Πολιτειακή βούληση

Οσον αφορά στην πολιτειακή βούληση ο κ. Κοτζαμάνης είναι σαφής: «Δεν υπήρξε ποτέ οικογενειακή πολιτική στη χώρα. Τα τελευταία 5-6 χρόνια γίνονται κάποια βήματα όμως σε συνδυασμό με τα οικονομικά προβλήματα, η κατάσταση δε βοηθάει. Σήμερα κάτι πάει να γίνει, υπάρχουν κινήσεις προς την σωστή κατεύθυνση, με θεσμικές αλλαγές και υποδομές και μακροπρόθεσμα μέτρα, καθώς είναι προφανές πως δεν αρκούν τα επιδόματα».

Ο καθηγητής τονίζει πως οι βασικοί λόγοι που αποθαρρύνουν τους νέους ανθρώπους από τη δημιουργία οικογένειας είναι η μείωση των εισοδημάτων, η αύξηση της ανεργίας και - το βασικότερο – η αύξηση της ανασφάλειας και η έλλειψη εμπιστοσύνης που έχουν οι νέες γενιές για το μέλλον στη χώρα τους.

«Δεν είναι μόνο το σήμερα “έχω - δεν έχω δουλειά, έχω - δεν έχω εισόδημα” είναι και το μέλλον. Εχει χαθεί και το κοινωνικό δίχτυ ασφάλειας. Κρίση και πανδημία έφεραν και ένα επιπλέον φρένο στην τεκνοποίηση: Πολλά ζευγάρια ανέβαλαν την δημιουργία οικογένειας, το σχέδιο για απόκτηση παιδιών για αργότερα. Αυτό όμως δε σημαίνει πως όταν θα νιώσουν πιο ασφαλείς και έτοιμοι, θα μπορούν κιόλας. Παράλληλα δε με τα χαμηλά εισοδήματα προστίθεται και το πρόβλημα της στέγασης που έχει διογκωθεί τα τελευταία πέντε χρόνια».

Δημογραφικό πρόβλημα
δεν σημαίνει μόνο υπογεννητικότητα

Εν κατακλείδι ο κ. Κοτζαμάνης επισημαίνει πως το δημογραφικό πρόβλημα δεν αφορά μόνο την υπογεννητικότητα: «Είναι πολύ πιο σύνθετο, με οικονομικές αλλά και κοινωνικές διαστάσεις και εμπερικλείει τα χαμηλά εισοδήματα, την εργασιακή και κοινωνική ανασφάλεια, το στεγαστικό αλλά και το μεταναστευτικό πρόβλημα, την θνησιμότητα, την αστικοποίηση, την έλλειψη εργατικών χεριών και φυσικά τα οικονομικά αλλά και τα κοινωνικά κίνητρα για τη δημιουργία οικογένειας».