«Φρένο» στη ρητορική μίσους ή «χειρόφρενο» στην ελευθερία της έκφρασης;

Ως ρητορική μίσους στο διαδίκτυο ορίζεται η επίθεση εναντίον κάποιου με βάση το φύλο, την εθνικότητα, τη θρησκεία, την εθνική καταγωγή ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό του. Αυτές τις επιθέσεις είναι που αποφάσισαν από κοινού να περιορίσουν η Κομισιόν με το Facebook, το Twitter, το Youtube και τη Microsoft.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ήρθε σε συμφωνία με τις επιχειρήσεις τεχνολογίας ώστε οι τελευταίες να εξετάζουν τις καταγγελίες χρηστών σε λιγόγερες από 24 ώρες προκειμένου να «κατεβάζουν» πιο σύντομα από ότι παλαιότερα το επίμαχο περιεχόμενο.

Αυτή η εξέλιξη αναζωπύρωσε το διαχρονικό debate περί απειλής της ελευθερίας της έκφρασης και του λόγου.

Είναι δεδομένο ότι για τα συγκεκριμένα δικαιώματα ο άνθρωπος πάλεψε πολύ μέσα στον χρόνο προκειμένου να τα αποκτήσει. Δόθηκαν αγώνες και το τελευταίο που θα επιθυμούσαν αυτοί που τους πλήρωσαν με αίμα είναι να έρθει ξανά η στιγμή που κάποιος ή κάποιοι θα «επανεεργοποιήσουν» περιορισμούς επάνω τους.

Αυτή, ωστόσο, είναι η μία όψη του νομίσματος. Υπάρχει και η άλλη που, επίσης, δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη. Όσο περισσότερο εξοικειώθηκαν οι χρήστες του διαδικτύου με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τόσο πιο συχνά άρχισε να κάνει την εμφάνισή της η ρητορική μίσους. Άλλοτε με πολιτικές, άλλοτε με κοινωνικές, άλλοτε με θρησκευτικές και κάποιες φορές με φυλετικές προεκτάσεις.

Με τα social media να έχουν γίνει πλέον αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας των πολιτών των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών, το hate speech πήρε ξαφνικά ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Και για κάποιους ήταν επιτακτική ανάγκη η ανάληψη μέτρων περιορισμού του...

Θεμιστοκλής Σοφός: Οι χρήστες των social media πρέπει να είναι ελεύθεροι

Πριν μπει κανείς στη διαδικασία να ασχοληθεί με τη μελλοντική «αστυνόμευση» των social media, αξίζει να κάνουμε μια αναφορά στο τι ισχύει σήμερα.

Ο δικηγόρος Θεμοστοκλής Σοφός εξηγεί το υπάρχον νομικό πλαίσιο σε ό,τι αφορά στη ρητορική μίσους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

«Για αρχή, θα πρέπει να πω ότι η ισχύουσα νομοθεσία παρέχει ασφαλείς προβλέψεις για τιμωρία χρηστών του διαδικτύου που προωθούν ρητορική μίσους. Κάποιος που θα καταδικαστεί, για παράδειγμα, κινδυνεύει με φυλάκιση από 3 μήνες έως και πέντε έτη, ασχέτως αν σπανίζει η τιμωρία χρηστών για τέτοιου είδους παράπτωμα.

Είναι, βέβαια, δεδομένο ότι το νέο μέτρο που προωθεί η Κομισιόν σε συνεργασία με τα social media θα δημιουργήσει ακόμα πιο σαφές και αυστηρό πλαίσιο, το οποίο δεν είναι παράλογο να υπάρχει, αν θέλετε την άποψή μου.

Από την άλλη, όμως, το διαδίκτυο είναι ένας χώρος στον οποίο οι άνθρωποι πρέπει να νιώθουν και να είναι ελεύθεροι. Πρέπει να μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα. Ακούγεται λίγο αντιφατικό και είναι. Προσωπικά, θα υπερθεμάτιζα υπέρ της ελευθερίας με στενή παρακολούθηση και παρέμβαση σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις».

Η άποψη των χρηστών

Το CNN Greece ζήτησε από influential και δημοφιλείς χρήστες των social media να τοποθετηθούν σχετικά με την πρωτοβουλία της Κομισιόν και τους ελέγχους που θα γίνονται πλέον στο διαδίκτυο. Και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δει κανείς πως αντιλαμβάνονται οι... άμεσα ενδιαφερόμενοι τα νέα ήθη και έθιμα που διαμορφώνονται στο ίντερνετ.

Βίβιαν Ευθυμιοπούλου: Οι δρόμοι των απαγορεύσεων είναι πάντα ολισθηροί και αποτυχημένοι

Κρίνετε ως επιβεβλημένη την απόφαση να ελέγχονται ποστ με ρητορική μίσους;

«Θεωρώ ότι απλώς υποδηλώνεται η αντίθεση σε αυτές τις πρακτικές, η αντίθεση στη ρητορική μίσους. Νομίζω ότι οι εταιρίες γνωρίζουν πολύ καλά πως οι 'απαγορευτικές' πολιτικές δεν έχουν σταματήσει ποτέ ακραία φαινόμενα. Με την κίνηση αυτή, ωστόσο, υποδηλώνεται η επιθυμία να γίνει κάτι, ότι υπάρχουν άνθρωποι τους οποίους αυτό το πρόβλημα τους απασχολεί. Αυτό που πιστεύω ότι τελικά θα πετύχουν είναι να αντιμετωπιστούν πολύ εξόφθαλμες παραβιάσεις»

Συμφωνείτε με την άποψη ότι με αυτόν τον τρόπο περιορίζεται η ελευθερία της έκφρασης;

«Περισσότερη παρέμβαση σημαίνει και λιγότερη ελευθερία. Ήμουν πάντα της άποψης ότι όταν υπάρχουν παρεμβάσεις, αυτά που χάνονται είναι περισσότερα από αυτά που κερδίζονται. Δεν είναι δουλειά των μηχανισμών, αλλά των χρηστών να απομονώσουν τέτοια φαινόμενα. Είμαι εναντίον κάθε περιορισμού, με πιο απλά λόγια αν και αναγνωρίζω ότι υπάρχει πρόβλημα»

Ποιος αλήθεια μπορεί να καθορίσει αν ένα ποστ εκφράζει ρητορική μίσους;

«Ένας δικαστής! Αν και η ρητορική μίσους περιγράφεται από νόμους, πρόκειται όντως για κάτι υποκειμενικό. Εν κατακλείδι, αν αφήσουμε στην κρίση θεσμών να παρέμβουν θα πάμε σε απαγορεύσεις. Και οι δρόμοι των απαγορεύσεων είναι πάντα ολισθηροί και αποτυχημένοι. Είναι δουλειά της κοινότητας των χρηστών να λάβει τα απαραίτητα μέτρα και να ορίσει άμυνες».

ManinaF

Ως ταπεινός χρήστης των social media εδώ και χρόνια έχω συναντήσει πολλές φορές αυτό που λέγεται «ρητορική μίσους». Πολλά τα παραδείγματα: από την σελίδα στο instagram που διαφήμιζε τους «γκόμενους» μετανάστες με απαράδεκτα σχόλια να συνοδεύουν, τον οχετό ρατσισμού και ξενοφοβίας, αναρτήσεις για λαθρομετανάστες ακόμα και από πολιτικούς, accounts που προμόταραν ανοιχτά τον φασισμό.

Υπάρχουν επίσης και πολλά tweets ή αναρτήσεις με αυτό τον ύπουλα «χιουμοριστικό» ρατσισμό προς τους άσχημους, υπέρβαρους, ανάπηρους, τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους κλπ. Σχολιάζεις κάτι πολιτικό στο twitter και συχνά η απάντηση έχει να κάνει με το πόσο άσχημη, μη-σεξουαλική και χαζή είσαι γιατί είσαι γυναίκα.

Με αυτή την έννοια, ο νέος κώδικας «ψηφιακής» συμπεριφοράς για την καταπολέμηση του μίσους στο Διαδίκτυο θα μπορούσε να πει κανείς ότι έχει ήδη αργήσει, ότι θα έπρεπε να είχε εφαρμοσθεί χθες.

Υπάρχει όμως και αυτή η παλιά ανησυχία: «ποιος φυλάει τους φύλακες»;

Μια πρωτοβουλία που ξεκινάει με τις καλύτερες προθέσεις ενέχει τον κίνδυνο να καταλήξει μια συγκεκαλυμμένη λογοκρισία, ένα φίμωτρο σε άλλες σκέψεις και εκφράσεις που μπορεί να θεωρηθούν από τους ιθύνοντες ως ρητορική μίσους προς το status quo.

Τα social media είναι πλατφόρμες έκφρασης των πολιτών, είναι δικά μας μέσα για να επικοινωνούμε και οφείλουν να μας εξασφαλίζουν την ελευθέρια της έκφρασης και της συμπεριφοράς.

Καταλαβαίνουμε και οι ίδιοι οι χρήστες την ανάγκη καταπολέμησης της ρητορικής μίσους και συχνά οργανωνόμαστε μεταξύ μας για να καταγγείλουμε μια σελίδα ή ένα προφίλ φασιστικό ή ρατσιστικό.

Σε αυτό το πλαίσιο, προσωπικά καλωσορίζω την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά κρατάω πολλές επιφυλάξεις για την εξέλιξη της.

Ζαμάν Φου

Πρόσφατα έπεσα πάνω σε μια είδηση που αφορούσε στο «φρένο» στη ρητορική μίσους που σκοπεύουν να βάλουν τα social media από κοινού με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με σκοπό, όπως δηλώνουν 'να στερήσουν οριστικά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τη δυνατότητα να μετατρέπονται "άθελα" τους σε κήρυκες πολιτικού, εθνικού, θρησκευτικού η φυλετικού μίσους'.

Είναι, όμως, έτσι ή πρόκειται περί ενός τεχνάσματος που θα επιτρέπει στο μέλλον στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να χρησιμοποιούν αυτή την πρακτική ως άτυπο φίμωτρο στις ελεύθερες και ανεξάρτητες φωνές που έχουν απομείνει στο διαδίκτυο;

Τα συστημικά ΜΜΕ και τα κέντρα δημιουργίας συλλογικής άποψης και συνειδήσεων είχαν, έχουν αλλά δεν σκοπεύουν να συνεχίσουν να έχουν για πολύ ακόμα απέναντι τους, την υπό όρους έστω ελευθερία έκφρασης που παρέχουν τα κοινωνικά δίκτυα.

Ο χρόνος θα δείξει ποιος είναι ο πραγματικός λόγος. Το μόνο βέβαιο είναι πως τα social media αποτελούν ίσως το μοναδικό καταφύγιο όσων θέλουν να εκφράσουν ελεύθερα, ανεξάρτητα και αδέσμευτα την άποψή τους, χωρίς αστερίσκους και ιδιοτελή συμφέροντα.

Damian MacUladh

Παρότι μια τέτοια πρωτοβουλία που στοχεύει στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο θα πρέπει να χαιρετιστεί, γεννά συγχρόνως και πολλά ερωτήματα που προβληματίζουν.

Όπως για παράδειγμα το πως θα εφαρμοστεί στην πράξη, ιδιαίτερα από τη στιγμή που η εφαρμογή του στηρίζεται στη διαφορετική νομοθεσία κάθε ενός από τα 28 κράτη μέλη της Ε.Ε. αλλά και στη νομοθετική απόφαση του 2008 για την Καταπολέμηση της Ξενοφοβίας και του Ρατσισμού μέσα στην Ε.Ε.

Η απόφαση αυτή περιλαμβάνει έναν ορισμό της «ρητορικής μίσους» που είναι αποδεκτός από την πλειοψηφία και που περιγράφεται ως «η δημόσια υποκίνηση βίας ή μίσους που στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους μιας τέτοιας ομάδας που προσδιορίζεται βάσει της φυλής, του χρώματος, της καταγωγής, της θρησκείας ή των πεποιθήσεων ή της εθνικότητας ή της εθνοτικής ταυτότητας».

Αυτός ο ορισμός θα μπορούσε εύκολα να καλύψει την προπαγάνδα του Ισλαμικού Κράτους, που είναι και ένα από τα βασικά ζητούμενα.

Βάσει της απόφασης αυτής, ωστόσο ορίζεται ως ρητορική μίσους η «δημόσια επιδοκιμασία, άρνηση ή χονδροειδή υποτίμηση εγκλημάτων γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και εγκλήματα πολέμου», όταν η συμπεριφορά αυτή «μπορεί να υποκινήσει βία ή μίσος».

Ερμηνεύοντας το τι σημαίνει «χονδροειδής υποτίμηση» και «είναι πιθανόν να υποκινήσει» μπορεί να βρεθεί κανείς σε επικίνδυνα μονοπάτια, ειδικά από τη στιγμή που τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν υιοθετήσει αυτή την απόφαση με διαφορετικούς τρόπους.

Όπως έχουμε δει σε πρόσφατες συζητήσεις και διαμάχες, ένα ιστορικό γεγονός μπορεί να θεωρηθεί ως έγκλημα κατά της ανθρωπότητας σε ένα κράτος μέλος, αλλά σε κάποιο άλλο όχι. Ομοίως, οι απόψεις μπορεί να τιμωρηθούν σε ένα κράτος μέλος, αλλά να μείνουν ατιμώρητες σε κάποιο άλλο.

Σε περιπτώσεις όπως αυτή, ποιο δίκαιο θα ακολουθήσει μια εταιρεία όπως το Facebook προκειμένου να καθορίσει τι είναι ρητορική μίσους; Το ιρλανδικό δίκαιο, διότι τα ευρωπαϊκά κεντρικά του γραφεία βρίσκονται εκεί;

Ή θα προσαρμόσει τον ορισμό του hate speech ανάλογα με τη χώρα στην οποία παρατηρείται «παραβατικότητα», τη στιγμή που υπάρχουν χώρες που δεν έχουν υιοθετήσει ακόμη την απόφαση του 2008 και άλλες, στην ανατολική Ευρώπη, που έχουν συμπεριλάβει κομμουνιστικά εγκλήματα στον ορισμό «των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και των εγκλήματων πολέμου».