Θεσσαλονίκη: Ταξίδι στην ιστορία του τοπίου του Γράμμου μέσα από δύο εφαρμογές

Μέσα από αεροφωτογραφίες από τρεις χρονιές (1945, 1970, 2015), σε συνδυασμό με άλλες μεθόδους, ερευνήθηκε η ιστορία της βλάστησης σε έκταση 10.000 εκταρίων που βρίσκεται στις νότιο-ανατολικές πλευρές του ορεινού όγκου του Γράμμου, στην άνω λεκάνη απορροής του Σαραντάπορου.

«Δημιουργήσαμε μία εφαρμογή, η οποία θα φέρει όλα τα επίπεδα της πληροφορίας που έχουμε συγκεντρώσει σε ένα διαδικτυακό, διαδραστικό χάρτη, μέσω του οποίου ο χρήστης θα μπορεί να πλοηγηθεί στο παρόν και το παρελθόν από τον δικό του χώρο. Με την εφαρμογή, οι χρήστες θα μπορούν να ταξιδεύουν στον χρόνο, αντικρίζοντας το ίδιο τοπίο σε διαφορετικές στιγμές του παρελθόντος, αλλά και να δοκιμάζουν εναλλακτικά σενάρια για την πορεία του στο χρόνο ή την προβολή στο μέλλον. Η δεύτερη εφαρμογή θα προσφέρει μια συνεχή, τρισδιάστατη αναπαράσταση του τοπίου ανά δεκαετία, από το 1945 ως σήμερα», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο βιολόγος, Δρ Νίκος Νικήσιανης, από την εταιρεία «ΣΥΣΤΑΔΑ», που συμμετέχει στο έργο.

Πρόθεση των ερευνητών είναι να αναδείξουν τις αλλαγές στο τοπίο της ελληνικής υπαίθρου που έχει αλλάξει άρδην τις τελευταίες δεκαετίες καθώς καλλιέργειες και οικισμοί έχουν εγκαταλειφθεί, παλιά βοσκοτόπια έχουν γίνει δάση και νέοι δρόμοι παίρνουν τη θέση των παλιών μονοπατιών.

Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο της Δράσης «Ερευνώ- Δημιουργώ-Καινοτομώ» (ΕΠΑνΕΚ-ΕΣΠΑ) από μία σύμπραξη φορέων και εταιρειών που περιλαμβάνει το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης- Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΕΚΕΤΑ-ΙΤΠΗΛ), 3 εργαστήρια από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Σπουδαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Τμ. Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Εργαστήριο Δασικής Βοτανικής - Γεωβοτανικής του Τμ. Δασολογίας, Εργαστήριο Φυσικής της Ατμόσφαιρας του Τμ. Φυσικής), την εταιρία περιβαλλοντικών μελετών «ΣΥΣΤΑΔΑ» Ο.Ε. και την εταιρία πληροφορικής VERUS+.

Αύξηση των δασικών εκτάσεων κατά 22%

Κατά τη διάρκεια του έργου πραγματοποιήθηκε έρευνα για την ιστορία της βλάστησης στην περιοχή όπου προέκυψε ότι από το 1945 υπάρχει σημαντική αύξηση των δασικών εκτάσεων κατά 22%, με το μεγαλύτερο μέρος να το κερδίζουν τα δάση της Μαύρης Πεύκης, αμιγή ή σε μίξη με Δρυ ή Οξιά. Ταυτόχρονα, ο βαθμός κάλυψης ανεβαίνει σημαντικά, τόσο στις εναπομείνασες ανοικτές, όσο και στις δασικές εκτάσεις, οδηγώντας τελικά στην εκτίμηση ότι η δασική βλάστηση, δηλαδή η πραγματική έκταση που καλύπτεται από δέντρα, διπλασιάστηκε. Οι αλλαγές αυτές αποδίδονται κυρίως στην κατακόρυφη μείωση της κτηνοτροφίας.

Σύμφωνα με την έρευνα των Σωτήρη Κωνσταντίνου, Σόνια Αντωνιάδου, Νίκου Νικήσιανη, Δημήτρη Παλάσκα, Πασχαλίνας Νούσκα, Δημήτρη Τσιάρα και Γιώργου Πουλή, οι δρόμοι και τα κτήρια αυξήθηκαν σημαντικά, ενώ οι καλλιέργειες σχεδόν εξαφανίστηκαν και τα λιβάδια μειώθηκαν. Μάλιστα, η μείωση της καλλιεργημένης γης από το 1945 ως σήμερα αποτελεί βασική παράμετρο της αλλαγής του τοπίου, όπως επιβεβαιώνεται και με τη φωτοερμηνεία.

Η αύξηση της δασικής βλάστησης στο διάστημα 1945-2015, αποδίδεται στη βαθμιαία εγκατάλειψη της περιοχής μετά τη δεκαετία του 1940 και την αλλαγή των παραγωγικών προτύπων, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση σχεδόν της γεωργίας και την απότομη μείωση της κτηνοτροφίας.

Ως το 1963,ο πληθυσμός των βοσκούμενων ζώων δεν είχε καταρρεύσει ακόμα, φτάνοντας τα 15.000 αιγοπρόβατα και τα 1.000 βοοειδή. Τη δεκαετία του 1980 ο αριθμός των αιγοπροβάτων μειώθηκε περίπου στο μισό. Η πτωτική πορεία θα συνεχιστεί ως τις αρχές της δεκαετίες του 2000, οπότε και θα σταθεροποιηθεί κοντά στα 2.000 αιγοπρόβατα και 150 βοοειδή, κοντά δηλαδή στο 1/10 του πληθυσμού τους πριν το 1945. «Ακόμα όμως και αν διατηρηθεί ο πληθυσμός αυτός», τονίζουν οι ερευνητές, «είναι μάλλον μικρός για τις λιβαδικές εκτάσεις που έχουν απομείνει, με αποτέλεσμα και αυτές να δασώνονται σταδιακά, όπως διαφάνηκε άλλωστε και με τη φωτοερμηνεία».

Παρατηρούν δε ότι οι τάσεις αυτές -εξαφάνιση της γεωργίας, κατακόρυφη μείωση της βόσκησης, αύξηση των δασικών εκτάσεων, διπλασιασμός της δασικής βλάστησης- αφορούν προφανώς την περιοχή του έργου και δεν μπορούν να γενικευθούν. Αντίστοιχη πορεία ωστόσο παρατηρείται και σε άλλες περιοχές της ορεινής Ελλάδας. Η σταδιακή απώλεια των λιβαδικών και άλλων ανοικτών εκτάσεων, αλλά και η εξέλιξη των δασικών τύπων στην πορεία της αναμενόμενης διαδοχής, είναι φαινόμενα αμφίσημα, όσο αφορά τις επιπτώσεις τους στην ποικιλομορφία του τοπίου και την ποικιλότητα των ειδών.

«Είναι σημαντικό λοιπόν να αποκτήσουμε περισσότερες ποσοτικές και ποιοτικές περιγραφές αυτών των αλλαγών, για να εκτιμήσουμε τις οικολογικές τους συνέπειες και ίσως για να συμβάλλουμε στον επανασχεδιασμό μιας πιο πολύπλευρης πολιτικής προστασίας των φυσικών περιοχών στην ορεινή Ελλάδα», καταλήγουν.

Η πιλοτική επίδειξη της πρώτης εφαρμογής (διαδικτυακός, διαδραστικός χάρτης) θα γίνει με μια διαδικτυακή παρουσίαση, σήμερα το μεσημέρι, ενώ η επίδειξη της 3D εφαρμογής θα γίνει επί τόπου, στην περιοχή του έργου στον νοτιανατολικό Γράμμο, με περιήγηση στην περιοχή, σε δύο εναλλακτικές ημέρες, Κυριακή 29 Μαΐου και Δευτέρα 30 Μαΐου 2022, με εκκίνηση στις 11.00 π.μ. στην Νέα Κοτύλη (κεντρική πλατεία).

Δείτε το γράφημα