Κόνιτσα: Το οδοιπορικό στην όμορφη αλλά ξεχασμένη ακριτική κοιλάδα του Σαρανταπόρου

Ανηφορίζοντας τον δρόμο πάνω από το τελωνείο της Μέρτζανης, στα ελληνοαλβανικά σύνορα, στην Κόνιτσα, ανακαλύπτεις έναν όμορφο, αλλά ξεχασμένο τόπο, δίπλα στον Σαραντάπορο ποταμό.

Βαδίζοντας παράλληλα με το ποτάμι, το φυσικό σύνορο της Ελλάδας με την Αλβανία και όσα αντικρίζεις μαρτυρούν την ιστορία της περιοχής.

Είναι η γκρεμισμένη παλιά γέφυρα της Μέρτζανης, η Περάτι (πέρασμα), που ανατινάχτηκε το 1943. Είναι οι εγκαταλειμμένες σκοπιές του Στρατού. Είναι το χωριό Καλόβρυση, με τον ένα και μοναδικό κάτοικο. Αλλά και το ανόθευτο φυσικό τοπίο.

Στην απέναντι όχθη, λιγότερο από είκοσι μέτρα απόσταση το έδαφος είναι αλβανικό. Είναι το ποτάμι που χώριζε για πολλά χρόνια, όχι μόνο δύο χώρες αλλά και δύο λαούς.

Τα δύο ακρόβαθρα της γέφυρας, το ένα από την ελληνική πλευρά και το άλλο από την αλβανική, παραμένουν επί δεκαετίες άθικτα. Μία μεγάλη τσιμεντένια λευκή πυραμίδα με το κεφαλαίο γράμμα έψιλον, ορίζει την ελληνική γη.

Δίπλα, η πέτρινη σκοπιά του Στρατού, στέκεται ακόμη όρθια και «διηγείται» προσωπικές ιστορίες φαντάρων, που φύλαγαν τα σύνορα σε δύσκολες εποχές. Μπαίνοντας στη σκοπιά, διαβάζεις ημερομηνίες και πολλά από τα ονόματα τους.

Τα χάραξαν στον τοίχο, ίσως για να περάσει η ατελείωτη ώρα, ίσως από περηφάνια που υπηρέτησαν στα σύνορα, ίσως για να αποτυπώσουν τα συναισθήματα τους κάποιες παγωμένες νύχτες.

Ιστορικές μνήμες

Υπηρετήσαν εκεί, από κάθε γωνία της χώρας, από την Κρήτη, την Τήνο, τη Νάξο, τη Σάμο, τις Σέρρες, το Κιλκίς, από την Θεσσαλονίκη, ο Σπύρος και Τρύφωνας το 1950, ο Χρήστος το 1962, ο Γιάννης το 1963, ο Παρασκευόπουλος το 1947.

Ο απόστρατος αξιωματικός Θανάσης Λάκας, ο οποίος υπηρέτησε παλιότερα στην περιοχή ως διοικητής λόχου προκαλύψεως μεταφέρει τις ιστορικές μνήμες του.

Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η γέφυρα ανατινάχτηκε στις 9 Ιουλίου 1943 από ομάδα αντιστασιακών για να μην περάσει η γερμανική μεραρχία Εντελβάις στην Ήπειρο, γι'αυτό και τα χωριά της περιοχής κάηκαν ως αντίποινα των κατακτητών. Η γέφυρα συνέδεε την Αλβανία με την Ήπειρο, γι'αυτό και η ονομασία Περάτι, δηλαδή πέρασμα. Από αυτή τη γέφυρα, την 28η Οκτωβρίου του 1940, εισέβαλαν στην Ελλάδα η μηχανοκίνητη φάλαγγα Ιταλών μαζί με τάγμα Αλβανών.

Ανηφορίζοντας τον κατάφυτο λόφο η θέα προς την μικρή κοιλάδα του Σαρανταπόρου καθηλώνει.

Λίγο μετα την γκρεμισμένη γέφυρα βρίσκεται ένα αναρριχητικό πεδίο, έργο που ολοκληρώθηκε πρόσφατα και «υπόσχεται» στους λάτρεις του αθλήματος, σπουδαία εμπειρία.

Τα πρώτα σπίτια της Καλόβρυσης που ξεφυτρώνουν μέσα από το πράσινο της φύσης του οικισμού όπου υπάρχει η εικόνα εγκατάλειψης. Στην κορυφή ο επισκέπτης αντικρίζει μια ελληνική σημαία στην εκκλησία.

Εκεί, μένει και ο μοναδικός κάτοικος του χωριού, ο οποίος πριν από κάποιες εβδομάδες έπεσε θύμα ληστείας από αγνώστους.

Στα δύο χιλιόμετρα πέρα από τα σπίτια, υπάρχει ένα διατηρητέο θρησκευτικό μνημείο, η Μονή του Αγίου Νικολάου Καλόβρυσης. Το μοναστήρι χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και γύρω από το καθολικό βρίσκονται ερείπια από τα κελιά.

Όπου και να γυρίσεις το βλέμμα, η φύση και τα μονοπάτια μέσα στο δάσος, είναι μία ιδιαίτερη εμπειρία. Πιο κάτω, περίπου μισή ώρα με τα πόδια, δίπλα στην όχθη του ποταμού, βρίσκεται ο οικισμός Δερβένι που καταστράφηκε από τους Γερμανούς το 1943. Περιοχές σύμβολα ιστορικής μνήμης. Εδώ, μέσα από το φυσικό τοπίο, ανακαλύπτεις και την ιστορία.

Όταν το 1990 άνοιξαν τα σύνορα με την Αλβανία και χτίστηκε η νέα γέφυρα στη Μέρτζανη, όπου λειτουργεί συνοριακός σταθμός, οι οικογένειες της περιοχής έσμιξαν και πάλι μετά από χρόνια.

Η νέα γέφυρα του Σαραντάπορου, είναι μια σημαντική στιγμή για την περιοχή, που καθόρισε το σύγχρονο πολιτισμικό τοπίο στο συγκεκριμένο σημείο των ελληνοαλβανικών συνόρων.